Του Χάρη Φλουδόπουλου
Με μια απόφαση που χαρακτηρίζεται ήδη ιστορική για την ευρωπαϊκή ενεργειακή αρχιτεκτονική, η Ευρωπαϊκή Ένωση προχωρά σε οριστική διακοπή των εισαγωγών ρωσικού φυσικού αερίου, σηματοδοτώντας το τέλος μιας εποχής όπου η Μόσχα διατηρούσε καθοριστικό ρόλο στον ενεργειακό χάρτη της Ευρώπης. Το πολιτικό deal Επιτροπής–Συμβουλίου–Ευρωκοινοβουλίου κλείδωσε χθες, θέτοντας αμετάκλητο χρονοδιάγραμμα για το κλείσιμο όλων των “βαλβίδων”: LNG από 31 Δεκεμβρίου 2026 και αέριο αγωγών από 30 Σεπτεμβρίου 2027 – με οριακές μόνο εξαιρέσεις για κράτη που ενδέχεται να μην πετυχαίνουν τους στόχους αποθήκευσης.
Πρόκειται για μια κίνηση που αλλάζει όχι μόνο την ενεργειακή στρατηγική της ΕΕ, αλλά και τους συσχετισμούς ισχύος στην ήπειρο. Το ερώτημα πλέον είναι τι σημαίνει αυτό για τις τιμές, την ασφάλεια εφοδιασμού και τις νέες ισορροπίες που διαμορφώνονται, ειδικά σε μια περίοδο όπου ο πόλεμος στην Ουκρανία βρίσκεται σε κρίσιμο σημείο.
Μια δεκαετία εξάρτησης τελειώνει
Από το 45% των εισαγωγών αερίου το 2021, η ΕΕ έχει πέσει στο 13% το 2025. Αλλά ακόμη και έτσι, 35 δισ. κυβικά πήραν τον δρόμο προς την ΕΕ πέρυσι, αξίας περίπου 10 δισ. ευρώ. Με τη νέα νομοθεσία αυτή η σχέση κόβεται “με το μαχαίρι”: όλες οι βραχυχρόνιες συμβάσεις σταματούν μέχρι το 2026, οι μακροχρόνιες για LNG λήγουν το 2027, ενώ το pipeline gas απαγορεύεται αυστηρά από τον Σεπτέμβριο του 2027.
Η πρόεδρος της Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν το έθεσε απολύτως καθαρά:
“Σήμερα μπαίνουμε στην εποχή της πλήρους ενεργειακής ανεξαρτησίας της Ευρώπης από τη Ρωσία”.
Πρόκειται για την πρώτη φορά όπου η ΕΕ νομοθετεί μόνιμη απαγόρευση και όχι κυλιόμενες κυρώσεις. Οι κυβερνήσεις που εξακολουθούν να δεσμεύονται με συμβόλαια (π.χ. Ουγγαρία, Σλοβακία, Αυστρία) γνωρίζουν ότι από το 2027 δεν θα μπορούν να επικαλεστούν “ανωτέρα βία”. Η συζήτηση στις Βρυξέλλες ήταν σκληρή, αλλά τελικά επικράτησε η γραμμή ενός “καθαρού διαζυγίου”.
Τι σημαίνει η απαγόρευση για τις τιμές και τις αγορές
Το ερώτημα που απασχολεί αγορές, προμηθευτές και κυβερνήσεις είναι προφανές: θα αυξηθούν οι τιμές;
Η απάντηση, όπως παραδέχονται ευρωπαίοι αξιωματούχοι, εξαρτάται από τρεις παράγοντες:
Πρώτον τη διαθεσιμότητα LNG διεθνώς
Από το 2025 αρχίζει παγκόσμιο κύμα νέων υποδομών LNG, με προβλεπόμενη αύξηση 200 bcm έως το 2028 – πενταπλάσια της σημερινής ποσότητας που η ΕΕ εισάγει από τη Ρωσία. Αυτό προσφέρει “μαξιλάρι” στην αγορά, ιδίως εφόσον η ευρωπαϊκή ζήτηση παραμένει σταθερά μειούμενη.
Δεύτερον τη μείωση της ζήτησης στην ΕΕ
Το REPowerEU προβλέπει ότι έως το 2030 θα αφαιρεθούν από το ευρωπαϊκό σύστημα περίπου 100 bcm αερίου. Από αυτά, 40–50 bcm θα λείπουν ήδη το 2027, όταν ενεργοποιείται η απαγόρευση.
Τρίτον τον ανταγωνισμό με την Ασία
Η μεγαλύτερη αβεβαιότητα παραμένει η συμπεριφορά της Κίνας. Αν η κινεζική ζήτηση αυξηθεί επιθετικά, η ΕΕ θα χρειαστεί υψηλότερες τιμές για να διατηρήσει επαρκείς ροές LNG.
Δηλαδή η Ευρώπη μπορεί να προχωρήσει στο στοπ στο ρωσικό αέριο χωρίς να προκαλέσει τιμολογιακό σοκ – αλλά μόνο αν η αγορά LNG εξελιχθεί όπως προβλέπεται.
Οι νέες ισορροπίες ισχύος
Η απαγόρευση δημιουργεί έναν νέο χάρτη στο φυσικό αέριο με κερδισμένους και χαμένους.
Η Ρωσία χάνει οριστικά τη μεγαλύτερη αγορά της. Από τα €12 δισ. τον μήνα που εισέπραττε πριν τον πόλεμο, σήμερα έχει πέσει στο €1,5 δισ. – στόχος της ΕΕ είναι να πάει στο μηδέν.
Οι ενεργειακά εξαρτημένες χώρες της Κεντρικής Ευρώπης πρέπει να αναδιαμορφώσουν σε χρόνο-ρεκόρ τα συστήματα προμήθειάς τους.
Οι εταιρείες που είχαν μακροχρόνια συμβόλαια με Gazprom πρέπει να προσαρμοστούν άμεσα: η ΕΕ επιβάλλει αυστηρά penalties έως 3,5% του ετήσιου τζίρου για παραβάσεις.
Οι προμηθευτές LNG (ΗΠΑ, Κατάρ, Αλγερία, Νιγηρία) αποκτούν σταθερότερο και πιο προβλέψιμο ευρωπαϊκό πεδίο δραστηριοποίησης.
Οι χώρες με νέες υποδομές LNG και υπερσυνδέσεις, όπως η Ελλάδα, που αναδεικνύονται “πύλες” εισόδου για ΝΑ Ευρώπη και Βαλκάνια.
Η ΕΕ συνολικά, που θωρακίζει θεσμικά την ενεργειακή της ασφάλεια και αποκτά ενιαίο σύστημα παρακολούθησης προέλευσης αερίου (με αυξημένη διαφάνεια και έλεγχο κυκλωμάτων παράκαμψης).
Η νομοθεσία προβλέπει:
- Απαγόρευση τροποποιήσεων συμβολαίων που μπορεί να αυξήσουν volumes ή τιμές
- Αυστηρούς κανόνες ιχνηλασιμότητας για κάθε μόριο που φτάνει στην ΕΕ
- Υποχρέωση κρατών να καταθέσουν σχέδια απεξάρτησης έως 1η Μαρτίου 2026
- Περιορισμένη δυνατότητα προσωρινών εξαιρέσεων έως 4 εβδομάδες για χώρες με προβλήματα αποθήκευσης, πάντα υπό έγκριση Επιτροπής και Κοινοβουλίου
Η διαφορά σε σχέση με τα σημερινά καθεστώτα κυρώσεων είναι ότι πλέον πρόκειται για πάγια νομοθεσία: δεν χρειάζεται ανανέωση κάθε έξι μήνες, δεν μπορεί να μπλοκαριστεί από veto κρατών.
Τι σημαίνει για την Ελλάδα
Για τη χώρα μας, η απόφαση έχει μεγάλη σημασία καθώς ενισχύει το ρόλου της ως LNG hub. Οι υποδομές της Ρεβυθούσας, της Αλεξανδρούπολης και των νέων FSRU καθίστανται σε ακόμη μεγαλύτερο βαθμό πύλες εισόδου για τα Βαλκάνια, Μολδαβία και Ουκρανία. Επιπλέον αναμένεται αύξηση των ροών αερίου προς το Βορρά. Η σταδιακή απενεργοποίηση των ρωσικών αγωγών αυξάνει τη σημασία του “Κάθετου Διαδρόμου” — τα ελληνικά συστήματα μεταφοράς γίνονται δομικό τμήμα της νέας ευρωπαϊκής ενεργειακής στρατηγικής. Και βέβαια η πλήρης απεξάρτηση από το ρωσικό αέριο ενισχύει την αξία των deals που προχωρούν μεταξύ Ελλάδας–ΗΠΑ σε LNG και upstream.
