Ήταν μία ιδιοφυής γυναίκα – σε έναν κόσμο που δεν ήξερε πώς να το δεχτεί.
Σχεδιάζει το σύστημα που κάνει τις αεροπορικές κρατήσεις να λειτουργούν σε πραγματικό χρόνο. Εφευρίσκει τον επεξεργαστή κειμένου. Χτίζει μια τεχνολογική εταιρεία από το μηδέν.
Και όταν ζητά να μπει στο χρηματιστήριο, της λένε να παραμερίσει. Όχι επειδή δεν είναι έτοιμη. Αλλά επειδή είναι γυναίκα. Το όνομά της είναι Έβελιν Μπέρεζιν και έφυγε από τη ζωή πριν από 7 χρόνια, τον Δεκέμβριο του 2018. Αξίζει να αφηγηθούμε την ιστορία της.
Μπρονξ, Μεγάλη Ύφεση, επιστήμη
Μπρονξ, 1925. Η Έβελιν μεγαλώνει σε οικογένεια μεταναστών, μέσα στη Μεγάλη Ύφεση. Τα χρήματα λείπουν, οι ευκαιρίες ακόμη περισσότερο.
Εκείνη όμως βρίσκει καταφύγιο στους αριθμούς, στη φυσική, στην επιστημονική φαντασία που διαβάζει κρυφά στα περιοδικά του αδελφού της. Η επιστήμη δεν είναι όνειρο. Είναι διέξοδος.
Σπουδάζει φυσική στη Νέα Υόρκη. Αποφοιτά το 1945 – μία από τις ελάχιστες γυναίκες στην τάξη της. Θέλει διδακτορικό. Το πανεπιστήμιο της λέει ξεκάθαρα ότι δεν δέχεται γυναίκες στο πρόγραμμα.
Η Έβελιν δεν διαμαρτύρεται. Δεν παραιτείται. Πηγαίνει να δουλέψει.
Οι υπολογιστές πριν γίνουν «προσωπικοί»
Είναι αρχές της δεκαετίας του ’50. Οι υπολογιστές δεν είναι μηχανές γραφείου. Είναι τέρατα που γεμίζουν δωμάτια, δουλεύουν με λυχνίες, κάνουν στρατιωτικούς υπολογισμούς.
Οι περισσότεροι βλέπουν αριθμούς. Η Έβελιν βλέπει συστήματα.
Στην Underwood, όχι στα πληκτρολόγια αλλά στο ερευνητικό τμήμα υπολογιστών, μαθαίνει λογικό σχεδιασμό. Στην Teleregister, θυγατρική της Western Union, της αναθέτουν κάτι που μοιάζει αδύνατο: να λύσει το χάος των αεροπορικών κρατήσεων.
Το χάος των εισιτηρίων
Πριν από εκείνη, η κράτηση αεροπορικού εισιτηρίου είναι αναρχία. Πίνακες, καρτέλες, ανθρώπινα λάθη. Ένας πράκτορας γράφει μια θέση, ένας άλλος την πουλά ταυτόχρονα αλλού.
Η Έβελιν σχεδιάζει κάτι ριζικά νέο: ένα υπολογιστικό σύστημα πραγματικού χρόνου, με πολλούς χρήστες ταυτόχρονα, που ενημερώνεται αμέσως.
Χρησιμοποιεί τρανζίστορ αντί για λυχνίες. Χτίζει πλεονάζουσες μονάδες ώστε αν χαλάσει μία, οι άλλες να συνεχίσουν. Σκέφτεται όπως σκέφτεται το μέλλον.
Το 1962, η United Airlines εγκαθιστά το σύστημά της. Λειτουργεί αδιάλειπτα για έντεκα χρόνια. Αλλάζει για πάντα τα αεροπορικά ταξίδια.
Το όνομά της, όμως, δεν γράφεται πουθενά.
Το μοτίβο της αορατότητας και το νέο βήμα
Η επιτυχία αποδίδεται στην εταιρεία. Στην «ομάδα». Ποτέ στη γυναίκα που το σχεδίασε.
Η Έβελιν το βλέπει καθαρά. Αν συνεχίσει να δουλεύει για άλλους, θα εφευρίσκει και άλλοι θα παίρνουν τα εύσημα. Το 1968 παίρνει την πιο ριψοκίνδυνη απόφαση της ζωής της: θα ιδρύσει τη δική της εταιρεία.
Στα τέλη της δεκαετίας του ’60, τα γραφεία δουλεύουν ακόμη με γραφομηχανές. Ένα λάθος σημαίνει ξαναγράψιμο. Μια αλλαγή σε πολυσέλιδο κείμενο σημαίνει χαμένες ώρες.
Η Έβελιν το θεωρεί παράλογο.
Οραματίζεται μια μηχανή που θυμάται το κείμενο, επιτρέπει αλλαγές, αποθηκεύει και ξανατυπώνει. Έναν υπολογιστή για λέξεις.
Οι ειδικοί γελούν. Οι γραμματείς, λένε, δεν θα καταλάβουν ποτέ τους υπολογιστές. Οι επιχειρήσεις δεν θα πληρώσουν. Η Έβελιν προχωρά.
Το Data Secretary
Το 1969 ιδρύει τη Redactron. Το 1971 παρουσιάζει το Data Secretary – τον πρώτο αληθινό ηλεκτρονικό επεξεργαστή κειμένου.
Μνήμη σε κασέτες. Επεξεργασία χωρίς επαναπληκτρολόγηση. Οθόνη σε μεταγενέστερες εκδόσεις. Πληκτρολόγιο οικείο.
Τα γραφεία που το αγοράζουν βλέπουν άμεσα διαφορά. Η παραγωγικότητα εκτοξεύεται. Η Redactron μεγαλώνει. Από 9 άτομα, φτάνει τα 500. Εξαγωγές σε όλο τον κόσμο.
Η Έβελιν έχει φτιάξει μια επιτυχημένη τεχνολογική εταιρεία και θέλει να τη δει να μεγαλώνει.
Η πόρτα της Wall Street
Το 1975 επιδιώκει το επόμενο βήμα: δημόσια εγγραφή. Χρήματα για ανάπτυξη. Κλίμακα.
Οι επενδυτικές τράπεζες την ακούν – και της λένε όχι.
Όχι γιατί η εταιρεία δεν είναι κερδοφόρα. Όχι γιατί το προϊόν δεν πουλά. Αλλά γιατί, της λένε κατά πρόσωπο, οι επενδυτές δεν εμπιστεύονται γυναίκα CEO. Της προτείνουν να παραδώσει τη θέση σε άνδρα. Τότε είναι διατεθειμένες να συζητήσουν. Η Έβελιν αρνείται.
Η πώληση που πονά
Χωρίς πρόσβαση στις αγορές, πουλά τη Redactron το 1976 στη Burroughs Corporation. Η συμφωνία είναι καλή οικονομικά. Αλλά χάνει τον έλεγχο του οράματός της.
Οι τεχνολογίες της συνεχίζουν να ζουν. Άλλοι τις εξελίσσουν. Άλλοι παίρνουν τη δόξα.
Η IBM, η Wang, η Xerox γίνονται συνώνυμα της επεξεργασίας κειμένου. Το όνομα της Έβελιν σβήνει από την αφήγηση.
Η αργοπορημένη δικαίωση
Για δεκαετίες, μόνο λίγοι ιστορικοί της πληροφορικής ξέρουν ποια είναι.
Μέχρι που, αργά, σχεδόν ντροπαλά, έρχεται η αναγνώριση. Τιμητικές διακρίσεις. Βραβεία. Εισαγωγή στο Computer History Museum.
Το 2018 πεθαίνει, στα 93 της. Οι νεκρολογίες γράφουν επιτέλους την αλήθεια:
«Η γυναίκα που κατασκεύασε τον πρώτο πραγματικό επεξεργαστή κειμένου».
Η κληρονομιά που δεν φαίνεται – αλλά είναι παντού
Κάθε φορά που διορθώνουμε ένα έγγραφο χωρίς να το ξαναγράψουμε.
Κάθε φορά που κλείνουμε αεροπορικό εισιτήριο online.
Χρησιμοποιούμε ιδέες που εκείνη σχεδίασε.
Η Έβελιν Μπέρεζιν δεν ήταν απλώς εφευρέτρια. Ήταν αρχιτέκτονας του σύγχρονου κόσμου.
Και αν το όνομά της χάθηκε για χρόνια, το έργο της δεν χάθηκε ποτέ.
Ήταν μία ιδιοφυής γυναίκα – σε έναν κόσμο που δεν ήξερε πώς να το δεχτεί.
Και τώρα, επιτέλους, λέμε το όνομά της δυνατά.
