Της Ελπίδας Κοντομάρου*
Το πρόσφατο μακελειό στα Βορίζια Ηρακλείου, που στοίχισε τη ζωή σε δύο ανθρώπους και αναβίωσε παλιές οικογενειακές έχθρες, φέρνει ξανά στην επιφάνεια ένα φαινόμενο που εξακολουθεί να ταλανίζει ορισμένες περιοχές της χώρας: τη βεντέτα.
Πίσω από τα πρωτοσέλιδα και τους τίτλους περί «αντεκδίκησης» και «ξεκαθαρίσματος λογαριασμών» κρύβεται μια βαθιά ψυχολογική και κοινωνική πληγή που δεν επουλώνεται εύκολα. Η βεντέτα δεν είναι απλώς πράξη βίας, είναι μια μορφή ψυχικού δεσμού ανάμεσα σε οικογένειες που για δεκαετίες ζουν μέσα στην καχυποψία, στον φόβο και στο βάρος της «τιμής».
Η τιμή, σε τέτοιες κοινωνίες, δεν αφορά το άτομο, αλλά το σύνολο. Μια προσβολή ή ένας φόνος βιώνεται ως πλήγμα στην ταυτότητα ολόκληρης της οικογένειας, και η εκδίκηση μετατρέπεται σε υποχρέωση. Έτσι, η βία παύει να είναι επιλογή και γίνεται μέρος της συλλογικής ταυτότητας.
Η ψυχολογία βλέπει πίσω από αυτά τα γεγονότα ένα πλέγμα συναισθημάτων: ντροπή, θυμό, φόβο και ανείπωτο πένθος. Σε πολλές περιπτώσεις οι άνθρωποι που συμμετέχουν σε τέτοιους κύκλους βίας δεν έχουν ποτέ μιλήσει ανοιχτά για τον πόνο τους.
Η σιωπή κληροδοτείται, όπως και το μίσος. Ένα παιδί που μεγαλώνει ακούγοντας ιστορίες εκδίκησης μαθαίνει ότι η «αντρειοσύνη» σημαίνει να μην υποχωρείς, ότι η συγχώρεση είναι αδυναμία. Έτσι, η βία μεταδίδεται σαν πολιτισμικό γονίδιο. Η ψυχολογική αντιμετώπιση τέτοιων φαινομένων δεν μπορεί να περιοριστεί στα δικαστήρια.
Απαιτεί εκπαίδευση, ενσυναίσθηση και κοινοτική εργασία. Σχολεία και τοπικές δομές πρέπει να βοηθούν τα παιδιά και τους νέους να αναγνωρίζουν τα συναισθήματά τους, να διαχειρίζονται τον θυμό, να μαθαίνουν τη δύναμη της επικοινωνίας. Παράλληλα, οι ενήλικες χρειάζονται χώρους διαλόγου και ψυχολογικής υποστήριξης, όπου θα μπορούν να εκφράσουν φόβο και οργή χωρίς να καταφεύγουν στα όπλα.
Σε άλλες χώρες έχουν εφαρμοστεί τελετουργίες συμφιλίωσης, συλλογικές πρωτοβουλίες και προγράμματα συμβολικής δικαίωσης που αντικαθιστούν τη βεντέτα με τη συμφιλίωση. Δεν είναι εύκολο να «ξεριζωθεί» ένα έθιμο που έχει παγιωθεί μέσα στις γενιές, αλλά είναι δυνατό να μετασχηματιστεί.
Η αληθινή ανδρεία δεν βρίσκεται στο χέρι που κρατά το όπλο, αλλά σε εκείνον που έχει τη δύναμη να το κατεβάσει. Η βεντέτα είναι, τελικά, ένα σύμπτωμα συλλογικού τραύματος. Και όπως κάθε τραύμα, δεν γιατρεύεται με εκδίκηση, αλλά με κατανόηση, λόγο και επεξεργασία.
Η Κρήτη και άλλες περιοχές της Ελλάδας που κουβαλούν τέτοιες ιστορίες χρειάζονται όχι μόνο αστυνόμευση αλλά και ψυχολογική φροντίδα, εκπαίδευση και κουράγιο να κοιτάξουν κατάματα το παρελθόν. Γιατί μόνο όταν σπάσει ο κύκλος της σιωπής μπορεί να σπάσει και ο κύκλος του αίματος.
*Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια
