Από τον επισκοπικό θρόνο της Παναγούδας στο ΑΜΘ
Κάποτε στήριζε έναν ναό της αρχαιότητας. Αιώνες αργότερα, έγινε «υποπόδιον του επισκοπικού θρόνου της Παναγούδας». Σήμερα, στέκει ξανά ως μάρτυρας του παρελθόντος, υποδεχόμενο τους επισκέπτες του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης.
Το μαρμάρινο κιονόκρανο ιωνικού ρυθμού σώζεται σε εξαιρετική κατάσταση, με ελάχιστα ίχνη από τη νεότερη χρήση του: μια απολάξευση στο κέντρο της μίας όψης και δύο παράλληλες αυλακώσεις στο άνω μέρος του. Αυτές οι παρεμβάσεις οφείλονται στην τελευταία του θέση, ως υποπόδιο του επισκοπικού θρόνου της Παναγούδας, από όπου απομακρύνθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1960 για να ενταχθεί στη συλλογή του νεοσύστατου τότε Μουσείου.
Με μήκος 1,71 μ. και πλάτος 0,83 μ., το κιονόκρανο προέρχεται προφανώς από δημόσιο οικοδόμημα και χρονολογείται στα 500-480 π.Χ.. Οι χαρακτηριστικές έλικες, κοίλες προς την εξωτερική πλευρά και κυρτές προς την εσωτερική, τα ανθέμια στο κέντρο, τα λογχόσχημα φύλλα και το κυματίο με ανάγλυφα ωά, μαρτυρούν την αρμονία και την ακρίβεια της αρχαϊκής ιωνικής τέχνης. Οι πλάγιες όψεις του διακοσμούνται με βαθιές, κάθετες αυλακώσεις, ενώ το λευκό μάρμαρο της Θάσου υποδεικνύει προέλευση από θασιακό καλλιτεχνικό εργαστήριο.
Ένα όμοιο κιονόκρανο περισυλλέχθηκε την ίδια εποχή από την Πολίχνη Θεσσαλονίκης, όπου είχε επαναχρησιμοποιηθεί ως δεξαμενή δημόσιας κρήνης. Παράλληλα, δεκάδες μαρμάρινα θραύσματα -βάσεις, κίονες και αρχιτεκτονικά μέλη- του ίδιου αρχαϊκού κτιρίου ήρθαν στο φως σε διάφορα σημεία της πόλης έως το 2000.
Η Θεσσαλονίκη, όμως, ιδρύθηκε δύο αιώνες μετά την κατασκευή του ναού. Έτσι, οι ερευνητές αναζήτησαν αλλού την προέλευσή του. Αρχικά στράφηκαν στην αρχαία Θέρμη, ενώ το 1996 διατυπώθηκε η υπόθεση ότι προέρχονται από το ναό της θεάς Αφροδίτης στην πόλη Αίνεια, στο ακρωτήριο Μεγάλο Έμβολο. Κατά τη θεωρία αυτή, τμήματα του αρχαϊκού ναού μεταφέρθηκαν στη Θεσσαλονίκη την εποχή του αυτοκράτορα Οκταβιανού Αύγουστου (παράλληλα με τη μεταφορά της λατρείας της Αφροδίτης, μυθικής προγόνου του αυτοκράτορα) και ενσωματώθηκαν σε έναν νεόκτιστο ναό, αφιερωμένο στη λατρεία του αυτοκράτορα.
Η συγκεκριμένη υπόθεση ενισχύθηκε το 2000, όταν εντοπίστηκε η κρηπίδα του ρωμαϊκού ναού στο ανατολικό άκρο της Πλατείας Αντιγονιδών, επάνω στην οποία διατηρούνταν αρχαϊκή βάση ιωνικού κίονα. Η συνέχιση της ανασκαφής αποκάλυψε ακόμη άγαλμα του Διός Αιγιόχου και κορμό αγάλματος θωρακοφόρου αυτοκράτορα, οδηγώντας τελικά στην απαλλοτρίωση του οικοπέδου για την προστασία και ανάδειξη του μνημείου με τη μακρά και πολυκύμαντη ιστορία.
Σήμερα, το κιονόκρανο εκτίθεται στην τελευταία στάση της μόνιμης έκθεσης «Θεσσαλονίκη, Μακεδονίας Μητρόπολις», ως τμήμα μιας ιδιότυπης αποκατάστασης του ανατολικού τμήματος του ρωμαϊκού ναού. Ένα αντικείμενο που ενώνει αρχιτεκτονική, λατρεία και πολιτική εξουσία, αφηγούμενο τη διαδρομή του από την Αίνεια έως τη Θεσσαλονίκη – και από τον θρόνο στην αίθουσα του Μουσείου.
