«Οι σύμβουλοι του Ζελένσκι ζουν σε μια φούσκα»
Το Foreign Policy ασκεί πλέον σκληρή κριτική για τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι, κάνοντας λόγο για ηγεσία που χάνει την επαφή με την πραγματικότητα, καθώς ο πόλεμος με τη Ρωσία παρατείνεται και η δυτική στήριξη δείχνει σημάδια κόπωσης.
Συγκεκριμένα, όπως αναφέρει το δημοσίευμα, η κυβέρνηση της Ουκρανίας προώθησε δύο σημαντικά μέτρα που σχετίζονται με μία από τις πιο εμφανείς αδυναμίες της: τις καταπονημένες ένοπλες δυνάμεις της. Ωστόσο, οι κινήσεις αυτές δεν λειτούργησαν όπως έπρεπε στην Ουκρανία και ορισμένοι παρατηρητές αναρωτιούνται αν ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι και ο κύκλος των συμβούλων του έχουν επαρκή επαφή με την πραγματικότητα έξω από τους διαδρόμους της εξουσίας στο Κίεβο.
«Τουλάχιστον, πρέπει να καταβάλουν περισσότερες προσπάθειες για να επικοινωνήσουν τις προθέσεις τους», δήλωσε ο Αντόν Γκρουσέτσκι, εκτελεστικός διευθυντής του Διεθνούς Ινστιτούτου Κοινωνιολογίας του Κιέβου. «Ορισμένες από τις πρόσφατες κινήσεις φαίνονται κακώς μελετημένες».
«Ο κύκλος του Ζελένσκι ζει σε ένα κενό», δήλωσε ο Ντμίτρο Κ., μεταπτυχιακός φοιτητής και αναλυτής άμυνας με έδρα το Κίεβο, ο οποίος ζήτησε να μην δημοσιοποιηθεί το επώνυμό του. «Ζουν σε μια φούσκα. Ορισμένοι σύμβουλοι είναι πολύ καλοί, αλλά είναι προφανές ότι δεν λαμβάνουν συνεχή ροή σχετικών πληροφοριών».
Στις 5 και 6 Σεπτεμβρίου, εκατοντάδες άνθρωποι συγκεντρώθηκαν στην Πλατεία Ανεξαρτησίας του Κιέβου, το επίκεντρο των δημοκρατικών εξεγέρσεων της Ουκρανίας, εξοργισμένοι από ένα νομοσχέδιο που πρότεινε αυστηρές ποινές για ανυπακοή στο στρατό, δηλαδή αυστηρότερη ποινική ευθύνη για αδικαιολόγητη απουσία και λιποταξία. Το νέο μέτρο είχε την υποστήριξη του υπουργείου Άμυνας και του κόμματος του Ζελένσκι, «Υπηρέτης του Λαού».
Ο σκοπός της διάταξης, την οποία μια κοινοβουλευτική επιτροπή απέσυρε από το νομοσχέδιο μετά τις διαμαρτυρίες, ήταν να εμποδίσει τους νεοσύλλεκτους να εγκαταλείπουν τις θέσεις τους, ένα πρόβλημα που ταλαιπωρεί τις υποστελεχωμένες ένοπλες δυνάμεις της Ουκρανίας.
Το μέτρο προέβλεπε υποχρεωτικές ποινές φυλάκισης από πέντε έως δέκα έτη για ευρέως οριζόμενη ανυπακοή, συμπεριλαμβανομένης της μετακίνησης στρατιωτικού προσωπικού από τη μία ταξιαρχία στην άλλη, κάτι που μέχρι τώρα ήταν μια κοινή και αποδεκτή πρακτική στις μη παραδοσιακές ένοπλες δυνάμεις της Ουκρανίας. Η ποινή για λιποταξία ορίστηκε σε 12 έτη, χωρίς αμνηστία για όσους επιστρέφουν οικειοθελώς. Από την έναρξη του πολέμου, το στρατιωτικό προσωπικό που λιποτάκτησε μπορούσε να επιστρέψει στην υπηρεσία χωρίς να αντιμετωπίσει ποινική ευθύνη.
Στο Κίεβο, οι διαδηλωτές κρατούσαν πλακάτ που εξέφραζαν την αντίθεσή τους στην καταστολή: «Η στρατιωτική θητεία δεν είναι σκλαβιά», «Προστατέψτε όσους σας προστατεύουν!» και «Οι στρατιώτες στη φυλακή ενώ οι διεφθαρμένοι αξιωματούχοι μένουν ελεύθεροι; Μην κάνετε αυτό το λάθος».
Ένας διαδηλωτής, ο οποίος ζήτησε να μην αναφερθεί το όνομά του, είπε ότι γνώριζε ότι η πειθαρχία στις ένοπλες δυνάμεις ήταν ένα πρόβλημα, αλλά ότι οι μακροχρόνιες ποινές χωρίς ανεξάρτητη νομική επανεξέταση ήταν υπερβολικές και δεν συνάδουν με το πνεύμα του λαϊκού στρατού της Ουκρανίας. Αντίθετα, αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο η Ρωσία αντιμετωπίζει το στρατιωτικό προσωπικό.
«Βγήκαμε στους δρόμους επειδή οι στρατιώτες μας βρίσκονται στο μέτωπο και δεν μπορούν να υπερασπιστούν τους εαυτούς τους», δήλωσε η Βικτόρια Γκαζούνοβα από τους Hospitallers, μια εθελοντική οργάνωση παραϊατρικών.
Το υπουργείο Άμυνας έλαβε το μήνυμα και απάντησε: «Η πειθαρχία στον στρατό δεν πρέπει να βασίζεται στην τιμωρία, αλλά στη δικαιοσύνη. Το υπουργείο υποστηρίζει σταθερά την εξασφάλιση ότι οι στρατιώτες που υπερασπίζονται σήμερα τη χώρα μας μπορούν επίσης να υπερασπίζονται τα δικαιώματά τους», πρόσθεσε το υπουργείο.
Το δεύτερο μέτρο, που προήλθε απευθείας από το γραφείο του Ζελένσκι, αγγίζει ένα ακόμη πιο ευαίσθητο σημείο και έχει ευρείες επιπτώσεις στην πολεμική προσπάθεια. Η ανακοίνωση στα τέλη Αυγούστου ότι οι άνδρες κάτω των 22 ετών μπορούν πλέον να ταξιδεύουν στο εξωτερικό αντιμετωπίστηκε κυρίως με ανησυχία και όχι με την ανακούφιση που ήλπιζε η κυβέρνηση. Μέχρι τώρα, ο στρατιωτικός νόμος επέβαλε το κλείσιμο των συνόρων της Ουκρανίας για τους άνδρες ηλικίας 18 έως 60 ετών, παρόλο που η στρατιωτική θητεία αρχίζει στα 25.
Οι περισσότεροι Ουκρανοί αποδέχτηκαν αυτούς τους όρους, αν και με δυσαρέσκεια. «Φυσικά, πιστεύω ότι σε μια δημοκρατική χώρα όπως η Ουκρανία οι άνθρωποι πρέπει να είναι ελεύθεροι να ταξιδεύουν όπως επιθυμούν», δήλωσε η Αλίνα Χουσεϊναλίεβα, μουσικός με έδρα το Κίεβο. «Αλλά αυτές δεν είναι κανονικές συνθήκες και πρέπει να υπερασπιστούμε τα σύνορα».
Περισσότεροι υποστηρικτές της Ουκρανίας, εκτός από τον αμερικανό γερουσιαστή Λίντσεϊ Γκράχαμ, θεωρούν ότι οι νόμοι περί στρατολόγησης της Ουκρανίας είναι ήδη υπερβολικά επιεικείς και ότι, για παράδειγμα, η υποχρεωτική στρατιωτική θητεία θα πρέπει να αρχίζει στα 18. (Συγκριτικά, κατά τη διάρκεια του πολέμου του Βιετνάμ, μόνο οι Αμερικανοί άνδρες ηλικίας 18 έως 26 ετών υπόκειντο σε στρατολόγηση).
Ο φόβος πολλών Ουκρανών είναι ότι οι νέοι άνδρες ηλικίας 18 έως 22 ετών θα φύγουν τώρα σε μεγάλους αριθμούς, αφήνοντας τις ένοπλες δυνάμεις το 2027 με πολύ λίγους νέους στρατολογημένους – και την Ουκρανία, μια χώρα με σοβαρές δημογραφικές ελλείψεις, με πολύ λίγους ανθρώπους όταν τελειώσει ο πόλεμος. Μια 25χρονη γυναίκα μου είπε ότι στην ομάδα των φίλων του αδελφού της, ηλικίας 18 έως 22 ετών, οι περισσότεροι σχεδίαζαν να εγκαταλείψουν τη χώρα. Είπε ότι ο νέος νόμος ήταν λανθασμένος και θα έβλαπτε την πολεμική προσπάθεια. Ο Ντμίτρο K. εκτιμά ότι το 15% αυτής της ηλικιακής ομάδας θα φύγει και ότι λίγοι από αυτούς που βρίσκονται σήμερα στο εξωτερικό θα επιστρέψουν για να καταταγούν.
Η αιτιολογία της κυβέρνησης για την κίνηση αυτή ήταν να κερδίσει την εύνοια των νεότερων Ουκρανών. Επιπλέον, σκοπός της ήταν επίσης να σταματήσει η έξοδος των 17χρονων, τους οποίους οι γονείς τους έστελναν στο εξωτερικό για να μην παγιδευτούν στην Ουκρανία όταν γίνονταν 18 ετών. Το προσωπικό των πανεπιστημίων σε όλη τη χώρα λέει ότι ο αριθμός των νέων φοιτητών είναι εμφανώς μικρός.
«Αν θέλουμε να κρατήσουμε τα αγόρια στην Ουκρανία, πρέπει πρώτα να τελειώσουν το σχολείο εδώ και οι γονείς τους να μην τα πάρουν μακριά», δήλωσε ο Ζελένσκι τον περασμένο μήνα. «Σε αυτή την ηλικία, στα τελευταία χρόνια του λυκείου, χάνουν την επαφή τους με την Ουκρανία». Η ιδέα, σύμφωνα με τον Γκρουσέτσκι, είναι ότι οι νέες συνθήκες θα τους επιτρέψουν να μείνουν στην Ουκρανία και να ξεκινήσουν τη ζωή τους εκεί, ελπίζοντας ότι θα δημιουργήσουν δεσμούς που θα τους κρατήσουν εκεί. Επίσης, δίνει στους νέους άνδρες στο εξωτερικό την ευκαιρία να σπουδάσουν στο εξωτερικό και στη συνέχεια να επιστρέψουν.
Οι λανθασμένες στρατιωτικές μεταρρυθμίσεις έρχονται να προστεθούν σε άλλες κυβερνητικές γκάφες που ρίχνουν αρνητικό φως στον στενό κύκλο των συμβούλων του ουκρανού προέδρου. Ο κόσμος έγινε μάρτυρας μιας εκπληκτικής αστοχίας στην κρίση, όταν ο Ζελένσκι μπήκε στον Λευκό Οίκο στις 28 Φεβρουαρίου χωρίς να έχει ιδέα ότι ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ θα του «την έπεφτε» και ο αντιπρόεδρος Τζέι Ντι Βανς θα τον επέπληττε σαν παιδί. (Η ομάδα του Τραμπ προφανώς σχεδίαζε να του επιτεθεί ούτως ή άλλως, αλλά θα έπρεπε να ήταν πολύ καλύτερα προετοιμασμένος για αυτό).
Και στη συνέχεια ακολούθησε ένα άλλο σφάλμα: Στις 22 Ιουλίου, το κόμμα «Υπηρέτης του Λαού» έσπευσε να περάσει μια τροπολογία που έδινε στον εισαγγελέα που είχε επιλέξει ο ίδιος ο πρόεδρος την εξουσία να μεταφέρει υποθέσεις από το ανεξάρτητο Εθνικό Γραφείο Καταπολέμησης της Διαφθοράς και την Εξειδικευμένη Εισαγγελία Καταπολέμησης της Διαφθοράς και να αναθέτει εκ νέου υποθέσεις σε άλλους εισαγγελείς. Όχι μόνο η Ουκρανία είναι εξαιρετικά ευάλωτη στο θέμα της διαφθοράς – η διαβόητη διαφθορά της χώρας έχει αμαυρώσει τη φήμη της και έχει εμποδίσει τις πολεμικές προσπάθειες – αλλά αυτή η σκληρή επέμβαση κλόνισε τα θεμέλια της δημοκρατικής Ουκρανίας, καθώς και τη λαϊκή υποστήριξη του Ζελένσκι.
Ο μη κυβερνητικός τομέας της χώρας έχει αναπτυχθεί από την πλήρη εισβολή της Ρωσίας στις 24 Φεβρουαρίου 2022 και είναι σταθερά προσηλωμένος στην τήρηση των ευρωπαϊκών προτύπων από την Ουκρανία. Αυτή η αδικαιολόγητη προσβολή έθεσε σε κίνδυνο την ίδια τη δημοκρατική νομιμότητα της Ουκρανίας και θα είχε υπονομεύσει το ηθικό που η συμμετοχή των πολιτών είχε συμβάλει σε μεγάλο βαθμό στη διατήρηση για πάνω από τρεισήμισι χρόνια. Αρκετές ημέρες διαδηλώσεων συγκλόνισαν τη χώρα, καθώς οι απλοί πολίτες κατέστησαν σαφές ότι η Ουκρανία για την οποία αγωνίζονταν – και πέθαιναν – ήταν μια χώρα που κυβερνιόταν από τον νόμο και όχι από αυταρχικές ιδιοτροπίες. Ο Ζελένσκι, ο οποίος απολαμβάνει τη γενναιόδωρη υποστήριξη της κοινωνίας των πολιτών, αναίρεσε συνετά τη νομοθεσία και με αυτόν τον τρόπο έσωσε την πολιτική του καριέρα.
Αυτή η σειρά από λάθη κάθε άλλο παρά κολακεύει την κλίκα και το πολιτικό κόμμα του Ζελένσκι. Πράγματι, οι έρευνες δείχνουν ότι η δυσπιστία του λαού απέναντι στα κόμματα και το κοινοβούλιο είναι πολύ υψηλή — αν και αυτό δεν είναι κάτι καινούργιο. Οι Ουκρανοί από καιρό αντιμετωπίζουν με σκεπτικισμό αυτές τις θεσμούς. Ωστόσο, ο ίδιος ο πρόεδρος έχει αψηφήσει την τάση αυτή, διατηρώντας τη στήριξη των δύο τρίτων των Ουκρανών, ένα ποσοστό σημαντικά υψηλότερο από τα ποσοστά του προκατόχου του. Ωστόσο, βρίσκεται στην εξουσία εδώ και σχεδόν έξι χρόνια, με τις εκλογές να έχουν ανασταλεί λόγω της στρατιωτικής κατάστασης. Το σοβαρό λάθος στην καταπολέμηση της διαφθοράς κατέδειξε ότι οι εσωτερικοί του σύμβουλοι είναι εντελώς αποκομμένοι από την ουκρανική κοινωνία.
Το προφανές συμπέρασμα είναι ότι ο Ζελένσκι χρειάζεται νέους συμβούλους. Ο κόσμος των think tanks, των συμβούλων, των ιδρυμάτων και των πολιτικών οργανώσεων της Ουκρανίας διαθέτει πλούτο γνώσεων και εμπειριών, μεγάλο μέρος των οποίων έχει συσσωρευτεί τα τελευταία έξι χρόνια. Ο Ζελένσκι θα πρέπει να αξιοποιήσει αυτόν τον πλούτο για να ανανεώσει τους συμβούλους του και να επανασυνδεθεί με το ουκρανικό κοινό, όσο αυτό εξακολουθεί να πιστεύει σε αυτόν.
