Του Σάββα Καλεντερίδη
Με την ανάληψη της διακυβέρνησης των ΗΠΑ από τον Ντόναλντ Τραμπ, υπήρχε η εντύπωση -όχι μόνο στην Άγκυρα- ότι οι σχέσεις ΗΠΑ – Τουρκίας θα επηρεαστούν θετικά λόγω της καλής «χημείας» στις σχέσεις Τραμπ – Ερντογάν. Όμως η πραγματικότητα διέψευσε τις προσδοκίες του Τούρκου προέδρου, ο οποίος είχε επενδύσει πολλά στην εκλογή του Τραμπ, για να ξεπεράσει μια σειρά από προβλήματα που αντιμετωπίζει τόσο στο εσωτερικό όσο και σε θέματα εξωτερικής πολιτικής της χώρας του.
Η πρώτη απογοήτευση για τον Ερντογάν ήλθε από το γεγονός ότι, ενώ από τον Ιανουάριο, όταν ανέλαβε τα καθήκοντά του ο Τραμπ, ηγέτες από πολλές χώρες, από την Ανατολή μέχρι τη Δύση και από τον Νότο μέχρι τον Βορρά, έχουν επισκεφθεί τον Λευκό Οίκο πολλές φορές, τόσο για επίσημες όσο και για ανεπίσημες επισκέψεις, ο ίδιος δεν έχει προσκληθεί να διαβεί το κατώφλι του Οβάλ Γραφείου μέχρι στιγμής, κάτι που καταδεικνύει ότι τα προβλήματα στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις υποσκελίζουν το καλό κλίμα που επικρατεί στις προσωπικές σχέσεις των δύο ηγετών.
Να σημειώσουμε ότι, αν και Τραμπ και Ερντογάν είχαν διμερείς συνομιλίες στη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ τον Ιούνιο, μετά τη συνάντηση δεν έγινε καμία κίνηση από αμερικανικής πλευράς για πρόσκληση του Τούρκου ηγέτη στην Ουάσινγκτον. Αυτό μπορούμε να το αποδώσουμε σε δύο καίρια ζητήματα που «δηλητηριάζουν» τις σχέσεις ΗΠΑ – Τουρκίας και έχουν ως κοινή συνισταμένη το Ισραήλ.
Το πρώτο αφορά τις προσδοκίες που έχει η Τουρκία να κεφαλαιοποιήσει τα αναμενόμενα και υπεσχημένα κέρδη από τον κεφαλαιώδη ρόλο που έπαιξε επί δεκατέσσερα χρόνια στην υπόθεση της ανατροπής του Μπασάρ αλ Άσαντ. Από τα διαδραματιζόμενα στο πεδίο, από τον ρόλο που διεκδικεί το Ισραήλ στη Συρία αλλά και από τα στρατηγικά οφέλη που αποκομίζει το Ισραήλ από την ανατροπή του Άσαντ, κυρίως λόγω της εκδίωξης του Ιράν από την περιοχή, ο Ερντογάν αρχίζει να υποπτεύεται ότι χρησιμοποιήθηκε από την Ουάσινγκτον, όπως ακριβώς χρησιμοποιήθηκε ο Δημήτριος Ιωαννίδης για να ανατρέψει τον Μακάριο. Όπως ο Ιωαννίδης, αντί να λάβει ως αντάλλαγμα, όπως του έταζαν τα στελέχη της CIA, την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, έτσι ακριβώς ο Ερντογάν, αντί να λάβει ως «δώρο» τη Συρία, είναι αντιμέτωπος με το φάσμα της ίδρυσης ενός δεύτερου κουρδικού κράτους στη Συρία, το οποίος θεωρείται από τουρκική κυβέρνηση και κράτος ζωτική απειλή για την ενότητα και την εδαφική ακεραιότητα της Τουρκίας.
Το δεύτερο θέμα που δεν επιτρέπει την ομαλοποίηση των σχέσεων ΗΠΑ – Τουρκίας είναι η πλειοδοσία του ίδιου του Ερντογάν και του κόμματός του στο θέμα της υποστήριξης της Χαμάς. Ο Ερντογάν επένδυσε πολλά στο θέμα της Χαμάς και τώρα, ειδικά μετά το χτύπημα του Ισραήλ στο κτίριο που φιλοξενούσε τα γραφεία της Χαμάς στην Ντόχα του Κατάρ, έρχεται αντιμέτωπος με ένα επικίνδυνο δίλημμα. Το Κατάρ φέρεται ότι είναι αποφασισμένο να απομακρύνει από τη χώρα τα στελέχη της Χαμάς και λόγω της πλειοδοσίας Ερντογάν, η πρώτη υποψήφια χώρα να τους δεχτεί είναι η Τουρκία. Όμως, ο Νετανιάχου έχει δηλώσει ξεκάθαρα ότι το Ισραήλ θα εξοντώσει την ηγεσία της Χαμάς, όπου και αν καταφύγει. Είναι σε θέση η Τουρκία, μετά τα χτυπήματα που δέχονται τα τουρκικά οπλικά συστήματα και οι βάσεις που σχεδιάζει να εξοπλίσει και να επανδρώσει στη Συρία, να αντέξει και ένα χτύπημα από την ισραηλινή πολεμική αεροπορία στο έδαφός της; Σημειωτέον ότι μια τέτοια ενέργεια έχει ήδη προαναγγελθεί από ισραηλινά ΜΜΕ.
Τα δύο προαναφερθέντα ζητήματα είναι που, ενώ η Τουρκία επιθυμεί τον εκσυγχρονισμό των F-16 και την άρση των περιορισμών στην πώληση των F-35, δυσκολεύουν την επίτευξη κοινής θέσης με τον Τραμπ.
Μία από τις προηγούμενες προϋποθέσεις για να δώσει το Κογκρέσο το πράσινο φως για τον εκσυγχρονισμό των F-16 ήταν η αποκλιμάκωση των εντάσεων με την Ελλάδα. Τελικά το πράσινο φως για τον εκσυγχρονισμό των F-16 δόθηκε μετά την υπογραφή της Διακήρυξης των Αθηνών και της «ηρεμίας» που ακολούθησε στο Αιγαίο. Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι δεν έχει ακόμη επιτευχθεί συμφωνία σε τεχνικά ζητήματα για το θέμα, ακόμα και όταν η Άγκυρα περιόρισε σημαντικά την αρχική της προσφορά. Ακόμη και με το περιορισμένο πακέτο, τα προβλήματα σαφώς παραμένουν.
Όμως, διαπιστώνεται ότι παρά την παράκαμψη του προβλήματος «Ελλάδα» που αντιμετώπιζε η Τουρκία στο Κογκρέσο, τη θέση της πήρε το πρόβλημα Χαμάς και η υποστήριξη της Τουρκίας προς την οργάνωση αυτή. Σύμφωνα με μία από τις τροπολογίες που υπέβαλαν ένας Ρεπουμπλικάνος και ένας Δημοκρατικός βουλευτής, η πώληση μαχητικών αεροσκαφών F-35 στην Τουρκία θα απαγορευτεί, εκτός εάν ο Λευκός Οίκος μπορέσει να τεκμηριώσει ότι η Τουρκία «δεν υποστηρίζει ουσιαστικά» τη Χαμάς ή τις συνδεδεμένες με αυτήν ομάδες.
Εάν αυτή η τροπολογία γίνει νόμος, θα απαιτηθούν επίσης οδηγίες από τις ΗΠΑ. Το νομοσχέδιο απαιτεί επίσης από την ομάδα να υποβάλει πιστοποιητικό που να βεβαιώνει ότι η Τουρκία δεν έχει προβεί σε στρατιωτικές απειλές κατά του Ισραήλ και δεν έχει καμία στρατιωτική συνεργασία με τη Ρωσία, την Κίνα, το Ιράν ή τη Βόρεια Κορέα, συμπεριλαμβανομένων των πωλήσεων μη επανδρωμένων αεροσκαφών.
Μια ξεχωριστή τροπολογία που προτάθηκε από μια ομάδα Ρεπουμπλικάνων και Δημοκρατικών μελών του Κογκρέσου απαιτεί από τα υπουργεία Εξωτερικών, Άμυνας και Οικονομικών των ΗΠΑ να διεξάγουν ολοκληρωμένες έρευνες σχετικά με τους πιθανούς δεσμούς της Τουρκίας με τη Χαμάς.
Με βάση τα προαναφερθέντα, παρά τις ιδιαίτερες σχέσεις που διατηρούν Τραμπ και Ερντογάν, τα πράγματα δεν πάνε καλά στις σχέσεις των δύο χωρών ή τουλάχιστον δεν βελτιώνονται.
Ο Ερντογάν, ο οποίος θα ταξιδέψει στη Νέα Υόρκη για τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, είναι πιθανό να επιδιώξει να έχει διμερή συνάντηση με τον Τραμπ. Όμως, οι πιθανότητες να αλλάξουν τα πράγματα είναι λίγες, λόγω της στρατηγικής μυωπίας της Τουρκίας, που την έχει εγκλωβίσει «θανάσιμα» στα θέματα Συρίας – Κουρδικού και Χαμάς.
Πάντως, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι μπορεί η Τουρκία να μην έχει πετύχει τους στόχους που έχει θέσει σε στρατηγικά ζητήματα, όμως ο Ερντογάν έχει πετύχει να κερδίσει την αδιαφορία των ΗΠΑ στις ενέργειές του κατά της αντιπολίτευσης, που οδηγούν την Τουρκία σε ένα μονοκομματικό καθεστώς χωρίς αντιπολίτευση.
Όσον αφορά το ζήτημα της Συρίας και την απειλή που θεωρεί η Τουρκία ότι αντιμετωπίζει λόγω της πιθανότητας ίδρυσης ενός δεύτερου κουρδικού κράτους, αυτό θα αποτελέσει αντικείμενο του άρθρου μας της Κυριακής.
