Δεν αποτελεί πρωτοτυπία, αλλά σχεδόν κοινή παραδοχή ότι η- όποια- δυναμική διαπερνούσε τον ελληνοτουρκικό διάλογο του πρώτους μήνες μετά την επανεκλογή των κ. Μητσοτάκη και Ερντογάν (άνοιξη- καλοκαίρι 2023) έχει χαθεί. Μάλλον οριστικά.

Παρά το γεγονός ότι από την πλευρά της Αθήνας καλλιεργήθηκε, αρχικά, υπέρμετρη αισιοδοξία ακόμα και για την κατάληξη στην υπογραφή ενός συνυποσχετικού προς παραπομπή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, η ουσιαστική αιτία του αδιεξόδου βρίσκεται στην Άγκυρα: Ουδέν σημάδι υποχώρησης του τουρκικού αναθεωρητισμού καταγράφηκε τα τελευταία δυόμισι χρόνια- και πώς να γινόταν άλλωστε κάτι τέτοιο, από τη στιγμή που η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας έναντι της Ελλάδας όχι απλώς παραμένει αναλλοίωτη, αλλά από το 1975 έως και σήμερα καθίσταται όλο και πιο επεκτατική.

Τέλος τα ήρεμα νερά στο Αιγαίο;

«Η εξωτερική πολιτική είναι δυναμική και προφανώς προσαρμόζεται πάντα στις καταστάσεις, όπως και αυτές αλλάζουν», επεσήμανε κατά τη διάρκεια της συνέντευξης Τύπου στη Θεσσαλονίκη ο πρωθυπουργός, επαναλαμβάνοντας πάντως ότι ο ίδιος θα συνεχίσει να αναζητεί τα «ήρεμα νερά» στις ελληνοτουρκικές σχέσεις.

Τι είναι αυτό που έχει αλλάξει ή τι εννοεί ο Κυριάκος Μητσοτάκης ότι έχει αλλάξει το τελευταίο διάστημα, με δεδομένο ότι οι πάγιες θέσεις των δύο χωρών παραμένουν εδώ και δεκαετίες σταθερές;

Στην Αθήνα πιστεύουν ότι οι ελληνικές πρωτοβουλίες όπως ο Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός, η χάραξη των θαλάσσιων πάρκων και η προκήρυξη του διαγωνισμού στα νότια της Κρήτης, έφεραν στην επιφάνεια, με ηχηρό τρόπο, την παντελώς διαφορετική προσέγγιση Ελλάδας- Τουρκίας στα μείζονα ζητήματα των θαλασσίων ζωνών.

Οι κινήσεις της Αθήνας – Πώς αλλάζουν τα δεδομένα

«Η Ελλάδα έκανε μία σειρά από κινήσεις, όπου απέδειξε ότι ασκεί και την κυριαρχία της αλλά και τα κυριαρχικά της δικαιώματα με τρόπο διαφορετικό από ό,τι συνέβαινε στο παρελθόν», εκτίμησε ο Κυριάκος Μητσοτάκης. Στην πραγματικότητα, όμως, το χάσμα μεταξύ των δύο πλευρών του Αιγαίου δεν ανεδείχθη εξαιτίας των κινήσεων της Αθήνας.

Το χάσμα βρισκόταν πάντοτε εκεί- άρα ο μόνος τρόπος να κρυφτεί ήταν να παραμένει η Ελλάδα εις το διηνεκές ακίνητη, την ώρα που η Τουρκία με όλο και πιο μεγάλα βήματα θα συνεχίσει να αναπτύσσει το επιθετικό αφήγημα της, με επίκεντρο πλέον την Ανατολική Μεσόγειο και στόχο τον εγκλωβισμό των ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων στα 6 ναυτικά μίλια των χωρικών υδάτων.

Τι γίνεται από εδώ και στο εξής; Είναι βέβαιο ότι όσα έρχονται- εκατέρωθεν- δεν πρόκειται να λειτουργήσουν υπέρ της σύγκλισης. Αντιθέτως μάλιστα. Η πιθανή εμπλοκή αμερικανικών πετρελαϊκών εταιρειών στα νότια της Κρήτης θα προκαλεί σε μεσοπρόθεσμο βάθος χρόνου ποικίλες τουρκικές αντιδράσεις, με τη συνδρομή της δορυφοροποιημένης Λιβύης. Την ίδια ώρα μάλλον μοιάζει μάταιο για την Αθήνα και την Άγκυρα να συνεχίσουν την… αναζήτηση των κατάλληλων ημερομηνιών για τη συνεδρίαση του Ανώτατου Συμβουλίου Συνεργασίας.

 

Είναι φανερό ότι οι δύο πλευρές δεν έχουν πια πολλά να συζητήσουν, ούτε σε επίπεδο υπουργών, ούτε όμως και σε αυτό του πολιτικού διαλόγου, όπου και θα αναζητούνταν τα περιθώρια επίλυσης της μίας διαφοράς που διαχρονικά αναγνωρίζει η ελληνική πρωτεύουσα. Ακόμα και αν η Άγκυρα συμφωνούσε σε αυτό το πλαίσιο, τι ακριβώς θα διαπραγματεύονταν οι αρμόδιοι από τη στιγμή που σύμφωνα με τις θέσεις της γείτονος η τουρκική υφαλοκρηπίδα τέμνει το Αιγαίο στη μέση, ενώ τα ελληνικά νησιά δεν διαθέτουν κυριαρχικά δικαιώματα;

Βεβαίως, ουδείς πιστεύει ότι Ελλάδα και Τουρκία θα πρέπει να διακόψουν κακήν- κακώς τις μεταξύ τους συνομιλίες. Άλλωστε, ο διάλογος έχει οδηγήσει σε επιμέρους, όχι και τόσο ήσσονος σημασίας, αποτελέσματα. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης, όμως, έβαλε μια νέα παράμετρο στη συζήτηση.

«Να ανακληθεί το casus belli»: Νέα στρατηγική ή ρητορικό τέχνασμα Μητσοτάκη;

«Αν πραγματικά θέλουμε μια ουσιαστική εξομάλυνση των ελληνοτουρκικών σχέσεων και να μπούμε πιο ουσιαστικά στον πυρήνα της κεντρικής μας διαφοράς, είναι προφανές ότι το casus belli πρέπει να ανακληθεί από την Τουρκία», είπε στη Θεσσαλονίκη, πιάνοντας το νήμα από μια ραδιοφωνική συνέντευξή του την περασμένη άνοιξη όταν και έθεσε και πάλι την άρση της τουρκικής απειλής πολέμου, τότε όμως ως προϋπόθεση για τη συμμετοχή της Άγκυρας στο εγχείρημα της ευρωπαϊκής αμυντικής αυτονομίας.

Πλέον το casus belli καθίσταται όρος της εξομάλυνσης μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, με τον πρωθυπουργό να έχει δεσμευτεί ότι θα αναδείξει το ζήτημα, δημοσίως, στον Ταγίπ Ερντογάν.

Θα έλεγε κανείς ότι πρόκειται για μια νέα στοχοθεσία, με αμφίβολα όμως αποτελέσματα και κυρίως με το βλέμμα στραμμένο στο εσωτερικό, διότι οι πιθανότητες αλλαγής του ψηφίσματος της τουρκικής Εθνοσυνέλευσης (1995) είναι έως και ανύπαρκτες.

Κυρίως, όμως, πρόκειται για ένα ρητορικό τέχνασμα του Έλληνα πρωθυπουργού, δια του οποίου ενεργοποιούνται τα κάπως απονευρωμένα εθνικά αντανακλαστικά. Όσο δε για μια δημόσια αντιπαράθεση, σε επίπεδο δηλώσεων, μεταξύ Μητσοτάκη και Ερντογάν περί του εν λόγω ζητήματος, είναι πολύ πιθανό να πάρει ανεξέλεγκτη τροπή.

Το απρόβλεπτο χαρτί Ερντογάν

Τι θα απαντούσε η Αθήνα αν η αντίδραση της Άγκυρας είναι ότι «παίρνουμε πίσω το casus belli αν εσείς υπογράψετε ότι δεν θα προχωρήσετε μονομερώς σε επέκταση των χωρικών σας υδάτων»;

Επιστρέφοντας στον ρεαλισμό και καθώς τα παραπάνω είναι μάλλον δύσκολο να συμβούν, τουλάχιστον στο εγγύς μέλλον, οι δύο ηγέτες αναμένεται να συναντηθούν στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών στη Νέα Υόρκη.

Εκεί μπορεί να αναζητηθεί τρόπος για να κρατηθεί ζωντανός ο ελληνοτουρκικός διάλογος, κυρίως όμως θα ειπωθούν όλα αυτά που χωρίζουν τις δύο πλευρές και ήρθαν ξανά στο δημόσια σφαίρα.

Οι εκκρεμότητες

Την ίδια ώρα μια σειρά ζητημάτων παραμένουν σε εκκρεμότητα:

  • Η συνέχεια των ερευνών για το έργο ηλεκτρικής διασύνδεσης με την Κύπρο (εφόσον η Λευκωσία το επιθυμεί),
  • ο διαγωνισμός για τα νότια της Κρήτης, η πιθανή επικύρωση του τουρκολιβυκού μνημονίου από τη Βουλή της Ανατολικής Λιβύης,
  • η προσπάθεια της Τουρκίας να αποκαταστήσει τις σχέσεις της με την Αίγυπτο και να κυριαρχήσει στη Συρία,
  • το νέο επερχόμενο αδιέξοδο στο Κυπριακό,
  • η αναγκαία προσπάθεια αποτροπής από το να καταστεί η Άγκυρα απαραίτητος κρίκος στην ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφαλείας.

Αν κανείς αναλογιστεί τα όσα τεκτονικά συμβαίνουν παγκοσμίως, αντιλαμβάνεται εύκολα ότι οι καιροί που έρχονται είναι ενδιαφέροντες, σε αυτούς όμως δεν πρόκειται να δούμε μια ουσιαστική ελληνοτουρκική σύγκλιση.