Του Σάββα Καλεντερίδη
Κατά την επίσκεψη του επιτρόπου Μετανάστευσης και Εσωτερικών Υποθέσεων της Ε.Ε. Μάγκνους Μπρούνερ και των υπουργών Μετανάστευσης Ελλάδας, Ιταλίας και Μάλτας στην Τρίπολη της Λιβύης, η κυβέρνηση της Τρίπολης, καθοδηγούμενη από την Άγκυρα, έκανε την πονηρή πρόταση να χρηματοδοτήσει η Ε.Ε. κέντρα φιλοξενίας μεταναστών στη Λιβύη, τη διαχείριση των οποίων θα αναλάβει η Τουρκία. Τότε, σύμφωνα με τις πληροφορίες που διέρρευσαν στα ΜΜΕ, κανείς, ούτε ο Έλληνας υπουργός, δεν αντέδρασε στη συγκεκριμένη πρόταση.
Όμως, δυστυχώς, εκείνη ακριβώς η πρόταση αποτέλεσε το άλλοθι της Μελόνι για να συμμετάσχει στην τριμερή Τουρκίας – Ιταλίας – Λιβύης, που αποτελεί τεράστια πρόκληση για την Ελλάδα, αφού μια χώρα της Ε.Ε. αγνοεί επιδεικτικά τις επεκτατικές διαθέσεις της Τουρκίας έναντι μιας άλλης χώρας-μέλους της Ε.Ε.
Η τριμερής της Κωνσταντινούπολης δεν είναι καθόλου «αθώα», μια που αποτελεί την απαρχή μιας συνεργασίας που έχει στόχο να επεκταθεί ακόμα και σε περιοχές του παράνομου τουρκολιβυκού μνημονίου.
Για το τι τεκταίνεται μεταξύ Άγκυρας – Τρίπολης – Ρώμης μάς ενημερώνει με σχετικό και άκρως ενδιαφέρον άρθρο-ανάλυση η ιστοσελίδα Libya Observer:
«Η σύνοδος κορυφής στην Κωνσταντινούπολη σηματοδοτεί στρατηγική ευθυγράμμιση στη Μεσόγειο.
Η τριμερής σύνοδος κορυφής που πραγματοποιήθηκε στην Κωνσταντινούπολη μεταξύ του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, του πρωθυπουργού της Λιβύης Αμπντούλ Χαμίντ Ντμπεϊμπά και της Ιταλίδας πρωθυπουργού Τζόρτζια Μελόνι ήταν κάτι πολύ περισσότερο από μια συνηθισμένη διπλωματική συνάντηση. Ήταν μια προσεκτικά χρονομετρημένη γεωπολιτική δήλωση, που αντανακλούσε μια βαθύτερη σύγκλιση μεταξύ Τουρκίας, Λιβύης και Ιταλίας σε θέματα ενέργειας, μετανάστευσης και περιφερειακής επιρροής. Αλλά ίσως το πιο σημαντικό ήρθε αμέσως μετά τη νέα ένταση μεταξύ Λιβύης και Ελλάδας, ένα γεγονός που δεν μπορεί να θεωρηθεί τυχαίο.
Η σύνοδος ακολούθησε μια νέα διπλωματική διαμάχη μεταξύ Λιβύης και Ελλάδας σχετικά με τα θαλάσσια όρια και τα δικαιώματα εξερεύνησης στην ανατολική Μεσόγειο. Η Ελλάδα αμφισβητεί εδώ και καιρό την εγκυρότητα της συμφωνίας οριοθέτησης θαλάσσιων περιοχών του 2019 μεταξύ της Τουρκίας και της Κυβέρνησης Εθνικής Συμφωνίας στην Τρίπολη – μια συμφωνία που έκτοτε έχει εξελιχθεί σε βάση για βαθύτερη τουρκολιβυκή συνεργασία στην άμυνα, στην ενέργεια και τις υποδομές. Η επαναβεβαίωση αυτής της συμφωνίας από τη Λιβύη υπό την κυβέρνηση Ντμπεϊμπά αναζωπύρωσε τις εντάσεις.
Επομένως, αυτή η τελευταία σύνοδος κορυφής πρέπει να ερμηνευτεί ως ένα αντιμήνυμα: μια δήλωση ότι η Τουρκία και η Λιβύη παραμένουν ευθυγραμμισμένες σε βασικά στρατηγικά συμφέροντα και ότι η Ιταλία -μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΝΑΤΟ- είναι πρόθυμη να συμμετάσχει σε αυτήν την ευθυγράμμιση αντί να της αντιταχθεί.
Υπολογισμένη συμμετοχή
Η παρουσία της Ιταλίας στη σύνοδο κορυφής είναι ίσως η πιο ενδιαφέρουσα διάσταση. Η Ρώμη ιστορικά έχει εξισορροπήσει τη μεσογειακή της πολιτική μεταξύ των Βρυξελλών και των δικών της εθνικών συμφερόντων, ιδίως όσον αφορά την ενεργειακή ασφάλεια και τον έλεγχο της μετανάστευσης. Εντασσόμενη στον άξονα Τουρκίας – Λιβύης στην Κωνσταντινούπολη, η Ιταλία σηματοδότησε μια στροφή -ή, τουλάχιστον, μια λεπτή αναπροσαρμογή- της θέσης της στην περιοχή.
Η συμμετοχή της πρωθυπουργού Μελόνι μπορεί να ερμηνευτεί ως μία ρεαλιστική κίνηση. Καθώς η Ε.Ε. αγωνίζεται να διαμορφώσει μια ενιαία μεσογειακή πολιτική, η Ιταλία διεκδικεί τον ρόλο της ως γέφυρας μεταξύ Ευρώπης και Βόρειας Αφρικής. Η Ιταλία έχει ενεργειακές συμφωνίες με την Αλγερία, συμφωνίες συνεργασίας με την Τυνησία και τώρα έναν τριμερή διάλογο με τη Λιβύη και την Τουρκία – παράγοντες που φαίνεται να διαταράσσουν την ευρωπαϊκή συναίνεση.
Αυτό θα μπορούσε να σηματοδοτήσει μια αθόρυβη αλλά στρατηγική έγκριση του τουρκολιβυκού θαλάσσιου οράματος. Ενώ η Ρώμη δεν αναγνωρίζει επίσημα τη συμφωνία του 2019, η εμπλοκή της σε ευρύτερα έργα υποδομών αποκαλύπτει μια υποκείμενη αποδοχή του status quo – ή προθυμία να εργαστεί εντός αυτού.
Ενεργός παίκτης
Η Λιβύη, κάποτε μια κατακερματισμένη χώρα-σκακιέρα για ξένες δυνάμεις, φαίνεται να επαναπροσδιορίζει τη διπλωματική της στάση. Η κυβέρνηση της Ντμπεϊμπά, αν και εξακολουθεί να αμφισβητείται στο εσωτερικό, προβάλλει μια εικόνα κυρίαρχης δράσης – αναζητώντας συνεργασίες για να απελευθερώσει επενδύσεις και να ανακτήσει γεωπολιτική ισχύ.
Στην Κωνσταντινούπολη ο Ντμπεϊμπά παρουσίασε τη Λιβύη ως πιθανό κόμβο που συνδέει την Ευρώπη, την Αφρική και τη Μέση Ανατολή. Προτείνοντας μια υπουργική σύνοδο κορυφής με την Τουρκία, την Ιταλία και το Κατάρ, επιδιώκει να θεσμοθετήσει ένα νέο πλαίσιο μεσογειακής εταιρικής σχέσης, που παρακάμπτει τις παραδοσιακές ευρωπαϊκές δομές.
Το μέλλον
Η σύνοδος κορυφής της Κωνσταντινούπολης αντικατοπτρίζει μια μεταβαλλόμενη μεσογειακή τάξη στην οποία τα όρια μεταξύ συμμάχων και αντιπάλων γίνονται ολοένα και πιο θολά. Η σταθερή στάση της Ελλάδας κατά των τουρκολιβυκών θαλάσσιων συμφωνιών βρίσκει ελάχιστη απήχηση στους Ευρωπαίους εταίρους της.
Εάν αυτή η τριμερής συνεργασία εμβαθύνει σε απτά έργα -υποδομές φυσικού αερίου, λιμενική εφοδιαστική, ενεργειακά δίκτυα-, μπορεί να επανασχεδιάσει τον γεωπολιτικό χάρτη της κεντρικής και της ανατολικής Μεσογείου. Και αν η Ιταλία συνεχίσει να περπατά σε αυτή τη λεπτή γραμμή μεταξύ Βρυξελλών και Άγκυρας, θα μπορούσε είτε να βοηθήσει στη σφυρηλάτηση ενός νέου ρεαλιστικού άξονα είτενα διακινδυνεύσει την εμβάθυνση των διαιρέσεων εντός της ίδιας της Ε.Ε.
Η σύνοδος κορυφής της Κωνσταντινούπολης δεν οδήγησε σε δραματικές δηλώσεις, αλλά ο συμβολισμός της ήταν βαθύς. Αποκάλυψε τις αυξανόμενες ρωγμές στην ευρωμεσογειακή συναίνεση, ενίσχυσε την επανεμφάνιση της Λιβύης ως διπλωματικού παράγοντα και επιβεβαίωσε τη διαρκή παρουσία της Τουρκίας στη Βόρεια Αφρική. Για την Ιταλία ήταν μια στιγμή γεωπολιτικής ευελιξίας.
Καθώς οι παλιές συμμαχίες κλονίζονται και οι νέες διαμορφώνονται, το ερώτημα δεν είναι πλέον ποιος ελέγχει τη θάλασσα – αλλά ποιος διαμορφώνει την αφήγηση της συνεργασίας στην περιοχή. Στην Κωνσταντινούπολη, ένα νέο κεφάλαιο μπορεί να έχει μόλις ξεκινήσει».
