Η κεντρική ιδέα στις Βρυξέλλες είναι: «Ας βρούμε τρίτες χώρες πρόθυμες ν’ αναλάβουν μετανάστες που δεν θέλουμε πλέον»
Της Μαρίας Δεναξά
Στη Σύνοδο Κορυφής στις Βρυξέλλες την Πέμπτη οι ηγέτες των 27 χωρών της Ε.Ε. συναγωνίστηκαν μεταξύ τους για να υποβάλουν προτάσεις για μια πιο σκληρή μεταναστευτική πολιτική, υποκινούμενοι από τα ριζοσπαστικά κόμματα, τα οποία γνωρίζουν τη μια εκλογική επιτυχία μετά την άλλη απ’ άκρη σ’ άκρη στην Ευρώπη.
Αναζητώντας απεγνωσμένα «καινοτόμες λύσεις» για την καλύτερη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών, οι προτάσεις για αυστηρότερα μέτρα πολλαπλασιάζονται, προκαλώντας ενίοτε σύγχυση μεταξύ των «κέντρων επιστροφής», των κέντρων κράτησης παράτυπων μεταναστών και των νέων μεθόδων καταγραφής των αιτούντων άσυλο.
Αλλά δύο λέξεις είναι σχεδόν σε όλα τα χείλη: εξωτερική ανάθεση. Το σημερινό κλίμα στις Βρυξέλλες θα μπορούσε κάποιος να το περιγράψει με μια πρόταση: «Ας βρούμε τρίτες χώρες, εκτός Ε.Ε., που είναι πρόθυμες ν’ αναλάβουν τους μετανάστες που δεν θέλουμε πλέον».
Τη Δευτέρα η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν έβαλε μπροστά. Έστειλε επιστολή στους Ευρωπαίους ηγέτες. Κατόπιν προτροπής, ιδίως από τη Γαλλία και τη Γερμανία, η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής θέλει να «εξορθολογήσει αποτελεσματικά» την επιστροφή των απορριφθέντων μεταναστών. Προτείνει νέα νομοθεσία για την προσαρμογή της Οδηγίας του 2008 για τις επιστροφές. «Θα πρέπει επίσης να συνεχίσουμε να διερευνούμε τις δυνατότητες ανάπτυξης πεδίων επιστροφής εκτός της Ε.Ε.» παραδέχτηκε η ίδια. Μια σημαντική στροφή από το 2018, όταν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξακολουθούσε να θεωρεί την πρόταση αυτή «παράνομη».
«Κέντρα επιστροφής»
Η εμβρυακή ιδέα των «κέντρων επιστροφής» συνίσταται στην εξεύρεση μίας ή περισσότερων χωρών εκτός Ε.Ε. που θα δεχτούν να υποδεχτούν μετανάστες που βρίσκονται σε διαδικασία επιστροφής, πριν από την οριστική απέλασή τους. «Οι χώρες που φιλοδοξούν να γίνουν μέλη της Ε.Ε. θα μπορούσαν να αποτελέσουν στόχο», σύμφωνα με Ευρωπαίο διπλωμάτη. «Αλλά το λιγότερο που μπορούμε να πούμε είναι ότι δεν σπεύδουν να θέσουν υποψηφιότητα».
Ενώ οι περισσότεροι Ευρωπαίοι ηγέτες δεν κρύβουν ότι τους ελκύει η ιδέα των εξωτερικών κέντρων επιστροφής, ο Ισπανός πρωθυπουργός ανήκει στη μειονότητα που αντιτίθεται ανοιχτά. Ο Βέλγος ομόλογός του Αλεξάντερ Ντε Κρου δήλωσε επίσης ότι «αυτές οι λεγόμενες λύσεις των κέντρων δεν αποδείχτηκαν ποτέ στο παρελθόν πολύ αποτελεσματικές και το κόστος τους είναι πολύ πολύ υψηλό».
Άλλες χώρες συζητούν δημοσίως το ενδεχόμενο τρίτων χωρών, ενώ κάποιες προτιμούν να διαπραγματεύονται παρασκηνιακά, μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας. Υπουργοί της Ολλανδίας ανέφεραν την Ουγκάντα ως χώρα στην οποία θα μπορούσαν να στείλουν τους απορριφθέντες αιτούντες άσυλο. Η Γαλλία λέγεται ότι διαπραγματεύεται με το Καζακστάν, το Ιράκ και την Αίγυπτο, μεταξύ άλλων. Επί του παρόντος, μόνο περίπου το 20% των μεταναστών που πρόκειται να απελαθούν εντός της Ε.Ε. απελαύνεται πράγματι. Ένα ιδιαίτερα πολύ χαμηλό ποσοστό.
Η Γερμανία, η οποία έχει ήδη αποφασίσει μονομερώς να επαναφέρει τους συνοριακούς ελέγχους, επιβεβαιώνει ότι έχει αυστηροποιήσει τις πρακτικές της όσον αφορά τις απελάσεις. Στις 30 Αυγούστου το Βερολίνο ανακοίνωσε ότι, πρώτη φορά μετά την επιστροφή των Ταλιμπάν, απέλασε στη χώρα τους 28 Αφγανούς που καταδικάστηκαν από τα δικαστήρια. Η επιχείρηση πραγματοποιήθηκε πολύ διακριτικά έπειτα από πολύμηνες διαπραγματεύσεις, χάρη στον ρόλο του Κατάρ ως μεσάζοντα. Η Ελβετία ακολούθησε το παράδειγμα τη Γερμανίας, σύμφωνα με τον ελβετικό Τύπο. Δύο Αφγανοί εγκληματίες έχουν ήδη σταλεί πίσω στο Αφγανιστάν και άλλοι μπορεί να σταλούν σύντομα, παρότι η Διεθνής Αμνηστία έχει καταδικάσει αυτές τις απελάσεις.
Αλλά την Πέμπτη ήταν η Τζόρτζια Μελόνι που βρέθηκε στο επίκεντρο της προσοχής των «27» και τράβηξε τα φώτα της δημοσιότητας πάνω της. Διότι στις αρχές της εβδομάδας η αμφιλεγόμενη συμφωνία μεταξύ της Ιταλίας και της Αλβανίας, την οποία η Ιταλίδα πρωθυπουργός χαρακτήρισε «θαρραλέα» και «πρωτοφανή», καρποφόρησε. Οι πρώτοι μετανάστες που εντοπίστηκαν στη θάλασσα, ενώ είχαν προορισμό τις ιταλικές ακτές, μεταφέρθηκαν σε δύο κέντρα στην Αλβανία, όπου θα πρέπει να διευθετηθούν οι αιτήσεις ασύλου τους εντός 28 ημερών, διαφορετικά θα σταλούν πίσω στην Ιταλία. Οι 16 άνδρες προέρχονται από την Αίγυπτο και το Μπανγκλαντές. Τοποθετημένοι σε κέντρα κράτησης που θα υπάγονται στην ιταλική νομοθεσία, θα επικοινωνούν μέσω τηλεδιάσκεψης με τον δικηγόρο τους.
Στην επιστολή της η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ξεκαθαρίζει ότι «θα πρέπει να αντληθούν διδάγματα» από αυτή την ιδιαίτερα ελεγχόμενη συμφωνία. Σε κάθε περίπτωση, η Ρώμη έχει ήδη λάβει το πράσινο φως από τις Βρυξέλλες. Αλλά οι επικρίσεις έχουν ήδη αρχίσει να πληθαίνουν. Τέσσερις από τους μετανάστες που μεταφέρθηκαν στην Αλβανία χρειάστηκε ήδη να τους πάρει πίσω η Ιταλία. Δύο επειδή είναι ανήλικοι και άλλοι δύο επειδή θεωρήθηκαν ευάλωτοι.
Παρωχημένο
Σε μια άτυπη συνάντηση που διοργάνωσαν η Ιταλία, η Ολλανδία και η Δανία, οι Ευρωπαίοι ηγέτες συζήτησαν «καινοτόμες λύσεις» για τις απελάσεις. Συμμετείχαν περίπου 10 χώρες. Η επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ήταν επίσης παρούσα. Πρόσφατα, 17 κράτη ενέκριναν μία επιστολή που συντάχθηκε με πρωτοβουλία της Αυστρίας και των Κάτω Χωρών για την αυστηροποίηση των κανόνων στον τομέα αυτόν. Στη Γαλλία ο νέος υπουργός Εσωτερικών Μπρούνο Ρεταγιέ έχει επίσης θέσει τις απελάσεις ως μία από τις προτεραιότητές του. Και πιστεύει ότι η προθεσμία για τις λεγόμενες «εθελοντικές» επιστροφές πρέπει να συντομευτεί.
Εν ολίγοις, υπάρχει αυξανόμενη ζήτηση για αυστηρότερα μέτρα. Αυτό δίνει την εντύπωση ότι το Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο, το οποίο δεν πρόκειται να τεθεί σε ισχύ πριν από το καλοκαίρι του 2026, είναι ήδη παρωχημένο πριν ακόμη εφαρμοστεί.
Αυτές οι διάφορες προτάσεις έρχονται στο πλαίσιο της ανόδου των ριζοσπαστικών κομμάτων στην Ευρώπη. Προς το παρόν απουσιάζουν συγκεκριμένα σχέδια. Υπάρχει ακόμη μεγάλη σύγχυση και ορισμένες από αυτές τις «προτάσεις» θα μπορούσαν γρήγορα να αντιμετωπίσουν δυσκολίες στην εφαρμογή τους. Διότι η αρχή της μη επαναπροώθησης πρέπει να γίνει σεβαστή. Οι αναγκαστικές απελάσεις και η παρατεταμένη κράτηση υποτίθεται ότι πρέπει να χρησιμοποιούνται μόνο ως έσχατη λύση. Πάνω απ’ όλα, οι χώρες διέλευσης και προέλευσης των μεταναστών είναι συχνά μη συνεργάσιμες όταν πρόκειται να πάρουν πίσω απορριφθέντες αιτούντες άσυλο ή εγκληματίες υπηκόους. Ή ελπίζουν να πάρουν κάτι σε αντάλλαγμα.
Αμφιβολίες
Αν και η Σύνοδος Κορυφής της Πέμπτης δεν κατέληξε σε σαφή συμπεράσματα στην τελική δήλωση, ένα πράγμα είναι βέβαιο: Ο τόνος έχει αλλάξει. Η άνοδος των ριζοσπαστικών κομμάτων σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες θα συνεχίσει να διαμορφώνει τη συζήτηση τους επόμενους μήνες.
Παρούσα στις Βρυξέλλες την Πέμπτη για να συμμετάσχει στην πρώτη συνάντηση των Patriotes pour l’Europe, της τρίτης μεγαλύτερης πολιτικής δύναμης στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η Μαρίν Λεπέν της γαλλικής Εθνικής Συσπείρωσης άσκησε άλλη μια φορά πίεση, λέγοντας ότι έχει «αμφιβολίες για την προθυμία της Ε.Ε. να αυστηροποιήσει τη μεταναστευτική της πολιτική». Πρότεινε επίσης ότι στο εξής οι αιτήσεις ασύλου θα πρέπει να διεκπεραιώνονται μόνο μέσω των πρεσβειών και των προξενείων των 27 κρατών-μελών στις χώρες καταγωγής των αιτούντων εξορία. Όταν ρωτήθηκε από τον Τύπο, ο Γκερτ Βίλντερς, ηγέτης του ολλανδικού PVV, προτίμησε να μιλήσει για «έναν νέο άνεμο που πνέει στην Ευρώπη».
