Ο Αντρέ Βεντούρα, που από το 1,3% του 2019 και το 7% του 2022 βρέθηκε στο 18%, κατέστη ο ρυθμιστής των πολιτικών εξελίξεων – Η Ε.Ε. «θεατής» της αλλαγής στο πολιτικό τοπίο της Πορτογαλίας, αλλά είναι αργά. Οταν το κυρίαρχο μοντέλο δεν προσφέρει τίποτα βιώσιμο στον μέσο πολίτη, κάποια στιγμή η πίστη του εκλογικού σώματος τελειώνει
Του Βασίλη Γαλούπη
Περίπου τρεις μήνες πριν από τις ευρωεκλογές ένα αντισυστημικό δεξιό κόμμα στην Πορτογαλία εκτοξεύτηκε από την αφάνεια στο τρίτο δημοφιλέστερο της χώρας, αντανακλώντας την ευρύτερη τάση στην Ευρώπη. Στην ουσία ο μεγάλος νικητής στις πορτογαλικές εκλογές είναι το κόμμα Chega, το οποίο ξεπέρασε το 18%, από περίπου 7% το 2022, τετραπλασιάζοντας την κοινοβουλευτική δύναμή του από 12 σε 48.
Ούτε η κεντροδεξιά Δημοκρατική Συμμαχία (A.D.) που αναδείχθηκε πρώτο κόμμα ούτε οι Σοσιαλιστές που ήρθαν δεύτεροι με μόλις μία μονάδα διαφορά μπόρεσαν να συγκεντρώσουν την πλειοψηφία στις εκλογές της Κυριακής. Η αποχή δεν ξεπέρασε το 34%, η χαμηλότερη που έχει καταγραφεί στην Πορτογαλία εδώ και τρεις δεκαετίες.
Η εκτίναξη του Chega αντιπροσωπεύει ένα νέο φαινόμενο στην Πορτογαλία, όπου κανένα κόμμα δεξιότερα της Κεντροδεξιάς δεν είχε κερδίσει σημαντικό έδαφος από το τέλος της στρατιωτικής δικτατορίας 50 χρόνια νωρίτερα, αν και παρόμοιοι σχηματισμοί σάρωσαν τα τελευταία χρόνια σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
«Η Πορτογαλία δεν αποτελεί πλέον εξαίρεση στο πανόραμα των ευρωπαϊκών πολιτικών κομμάτων» δήλωσε η Μαρίνα Κόστα Λόμπο, πολιτική επιστήμονας στο πανεπιστήμιο της Λισαβόνας.
Η κοινωνία της Πορτογαλίας υποφέρει, αν και λιγότερο από αυτή της Ελλάδας, από τους επίμονα χαμηλούς μισθούς, που απέτυχαν έστω να συμβαδίσουν με τον πληθωρισμό. Οι τιμές των σπιτιών διπλασιάστηκαν τα τελευταία οκτώ χρόνια. Ο κόσμος διαμαρτύρεται για έλλειψη πρόσβασης στο σύστημα υγείας κι ανησυχεί για την ασφάλεια και τη μετανάστευση. Το εισόδημα είναι το έκτο χαμηλότερο στην Ε.Ε., την ίδια στιγμή που οι «μη κανονικοί κάτοικοι», όπως οι ψηφιακοί νομάδες, απολαμβάνουν πάμπολλες φορολογικές απαλλαγές.
Ο πρώην πρωθυπουργός Κόστα παραιτήθηκε τον Νοέμβριο εν μέσω καταγγελιών για διαφθορά σε σχέση με έργα πράσινης ενέργειας.
Το Chega του 41χρονου Αντρέ Βεντούρα, πρώην αθλητικού σχολιαστή της τηλεόρασης, έκανε τον προεκλογικό αγώνα του βασισμένο σε μια καμπάνια κατά της διαφθοράς, της γενικής αίσθησης ανασφάλειας και της οικονομικής αδυναμίας των πολιτών. Υποσχέθηκε φορολογικές περικοπές, υψηλότερες συντάξεις και αυστηρότερους κανόνες για τη μετανάστευση.
Στην ατζέντα του περιλαμβάνονται, ακόμα, η κατάργηση του φόρου προστιθέμενης αξίας στα βασικά είδη διατροφής, αυστηρότεροι έλεγχοι στη μετανάστευση, περιορισμός της πρόσβασης των νεοφερμένων σε επιδόματα πρόνοιας και χημικό ευνουχισμό για τους παιδόφιλους, όπως γίνεται και σε άλλες χώρες (π.χ. Βρετανία).
«Η φιλοδοξία διαμορφώνει τις ιδέες του, αναζητά έναν ξεκάθαρο δρόμο για να ανέβει κοινωνικά και, στη συνέχεια, πολιτικά» καταλογίζει στον Βεντούρα ο Πορτογάλος δημοσιογράφος Βίτος Μάτος, που έγραψε τη βιογραφία του.
Ο Αντρέ Βεντούρα γεννήθηκε και μεγάλωσε σε ένα εργατικό προάστιο της Λισαβόνας. Ως έφηβος, έγινε ένθερμος καθολικός και πέρασε έναν χρόνο σπουδάζοντας ιερέας, ενάντια στις επιθυμίες των γονιών του. Έχει δηλώσει ότι τα παράτησε γιατί ερωτεύτηκε. Αφού ολοκλήρωσε τις πανεπιστημιακές σπουδές του στη Νομική, άλλαξε διάφορα επαγγέλματα. Έγινε καθηγητής Νομικής, εφοριακός και, στη συνέχεια, τηλεοπτικός ειδικός του ποδοσφαίρου, με ιδιαίτερη αδυναμία στην ομάδα της Μπενφίκα.
Πρώτη φορά τράβηξε τον πολιτικό προβολέα πάνω του το 2017, όταν, ως υποψήφιος δήμαρχος σε μια πόλη έξω από τη Λισαβόνα με το κεντροδεξιό κόμμα PSD, κατηγόρησε τους Ρομά της Πορτογαλίας για εγκλήματα και εκμετάλλευση του συστήματος κοινωνικής πρόνοιας. Τον επόμενο χρόνο έφυγε από το PSD και το 2019 ίδρυσε το Chega, που σημαίνει «Αρκετά», με αρχικές δεσμεύσεις να καταπολεμήσει τη διαφθορά και την παράνομη μετανάστευση.
Τη χρονιά κατά την οποία ιδρύθηκε το κόμμα κέρδισε στις εκλογές το 1,3% των ψήφων και μία έδρα στο Κοινοβούλιο. Στις εκλογές του 2022 πήρε 7,2% και 12 έδρες στο Κοινοβούλιο των 230 εδρών της Πορτογαλίας, με τον Βεντούρα να δηλώνει τότε ότι η χώρα είχε δει «την πλήρη αναδιάρθρωση της Δεξιάς».
Την Κυριακή εδραίωσε τη θέση του στο πολιτικό τοπίο της Πορτογαλίας, συγκεντρώνοντας το 18%. Αυτή τη φορά ο Βεντούρα χαρακτήρισε το εκλογικό αποτέλεσμα «το τέλος του δικομματικού συστήματος» και προέβλεψε πως στις επόμενες εκλογές «είτε σε έξι μήνες είτε σε ένα ή δύο χρόνια το Chega θα κερδίσει».
Το τι θα κάνει στις επόμενες εκλογές είναι άγνωστο, πάντως αυτή τη στιγμή τα δύο μεγαλύτερα κόμματα, κεντροδεξιά και κεντροαριστερά, αγωνίζονται να βρουν έναν κυβερνητικό συνδυασμό που δεν θα περιλαμβάνει το Chega.
Το βράδυ της Κυριακής ο Βεντούρα δήλωσε διαθέσιμος να δημιουργήσει μια «σταθερή κυβέρνηση» συνασπισμού. Όμως ο Λουίς Μοντενέγκρο, ο ηγέτης του μεγαλύτερου κόμματος στην κεντροδεξιά Δημοκρατική Συμμαχία, έχει αποκλείσει οποιαδήποτε συνεργασία με το Chega, «λόγω των συχνά ξενοφοβικών, λαϊκιστικών και υπερβολικά δημαγωγικών απόψεων του αρχηγού του κόμματος». Οπότε το ερώτημα είναι τώρα πόσες βιώσιμες εναλλακτικές απομένουν.
Αναλυτές στην Πορτογαλία εκτιμούν ότι πιθανότατα η Δημοκρατική Συμμαχία θα σχηματίσει κυβέρνηση μειοψηφίας, όμως θα είναι βραχύβια και θα δυσκολευτεί να περάσει νομοθεσίες. Οι Σοσιαλιστές, που βγήκαν δεύτεροι, έχουν ξεκαθαρίσει ότι δεν θα μπλοκάρουν τη Δημοκρατική Συμμαχία να σχηματίσει κυβέρνηση, αλλά ούτε θα τη βοηθήσουν να εγκρίνει νομοσχέδια. Πρακτικά, λοιπόν, η Κεντροδεξιά ίσως αναγκαστεί να συμμαχήσει με το Chega για να βρει στήριξη.
Οι Βρυξέλλες παρατηρούν με δυσαρέσκεια την αλλαγή στο πολιτικό τοπίο της Πορτογαλίας, αλλά μάλλον είναι αργά. Όταν το κοινωνικοοικονομικό μοντέλο δεν προσφέρει τίποτα βιώσιμο στον μέσο πολίτη, κάποια στιγμή η πίστη του εκλογικού σώματος τελειώνει.
