Τοῦ Α. Π. Δημόπουλου*
Πρίν ἀπό λίγες ἡμέρες, ὁ πρώην πρόεδρος τῶν ΗΠΑ Donald Trump ἀνέσυρε ἀπό τήν μνήμη του τήν ἑξῆς στιχομυθία ἀνάμεσα στόν ἴδιο καί σέ ἕναν μή κατονομαζόμενο «Εὐρωπαῖο» ἡγέτη –θέμα της ἡ γνώριμη ἀπαίτηση τοῦ κ. Trump γιά αὔξηση τῶν ἀμυντικῶν δαπανῶν τῶν χωρῶν μελῶν τῆς Βορειοατλαντικῆς Συμμαχίας σέ ποσοστό τοὐλάχιστον 2% τοῦ ΑΕΠ τους. Ἔτσι, σύμφωνα μέ τόν κ. Trump, ὅταν αὐτός ὁ «Εὐρωπαῖος» ἡγέτης τόν ρώτησε «Λοιπόν, ἐάν δέν πληρώσουμε καί μᾶς ἐπιτεθεῖ ἡ Ρωσσία, θά μᾶς προστατεύσετε;» ὁ ἴδιος ἀπάντησε ἀρνητικά λέγοντας μάλιστα «Κάθε ἄλλο, θά τούς ἐνθαρρύνω, νά κάνουν (τούς Ρώσσους δηλαδή) ὁτιδήποτε διάολο θέλουν!». Καί βέβαια οἱ διεθνεῖς ἀντιδράσεις ὑπῆρξαν πολλές, ἀνεξαρτήτως ὅμως διατυπώσεων (γιά «ἀπεχθεῖς» δηλώσεις μίλησε ὁ πρόεδρος Biden, γιά «ἀνεύθυνες» ὁ καγκελλάριος Scholz, γιά «ἐπικίνδυνες» ὁ Γενικός Γραμματέας τοῦ ΝΑΤΟ), κοινός παρανομαστής τῆς κριτικῆς πού ἀσκήθηκε ἦταν, ὅτι τέτοιες δηλώσεις ἐνθαρρύνουν τήν ἐπιθετικότητα τῆς Ρωσσίας τήν ἴδια στιγμή, πού δημιουργοῦν τήν ἐντύπωση, ὅτι θά ἦταν δυνατή μιά διάλυση τῆς συμμαχίας. Μάλιστα λάδι στήν φωτιά ἔρριξε ὁ πρώην σύμβουλος ἐθνικῆς ἀσφαλείας τῆς περιόδου Trump John Bolton, σύμφωνα μέ τόν ὁποῖο ὁ κ. Trump προετοίμαζε τίς Η.Π.Α. γιά ἔξοδο ἀπό τό ΝΑΤΟ τό 2018 καί ὑπαναχώρησε «στό παρά πέντε».
Ἐν τούτοις, παρά τό γεγονός, ὅτι μιά ἀποχώρηση τῶν Η.Π.Α. ἀπό τό ΝΑΤΟ θά σήμαινε πράγματι διάλυση τῆς συμμαχίας καί ἀβεβαιότητα γιά τήν εἰρήνη στήν Εὐρώπη, γεγονός παραμένει, ὅτι οὔτε ὁ διεθνής Τύπος, οὔτε ἡ διεθνής πολιτική ἀντιμετώπισε τά ὅσα εἶπε ὁ κ. Trump μέ τήν ὑστερική διάθεση κινδυνολογίας, τήν ὁποία συνήθως τοῦ ἐπιφυλάσσει. Μάλιστα δέν ἔχει κανείς, παρά νά θυμηθεῖ τήν θύελλα, πού εἶχε προκαλέσει τό 2019 ὁ Γάλλος Πρόεδρος Emmanuel Macron, ὅταν εἶχε χαρακτηρίσει τό ΝΑΤΟ «ἐγκεφαλικά νεκρό» καί εἶχε ζητήσει νά προετοιμαστοῦμε γιά μιά μελλοντική ἀποχώρηση τῶν Η.Π.Α. ἀπό τήν συμμαχία. Πῶς ἐξηγεῖται ἡ ἔνταση μέ τήν ὁποία ἀντιμετωπίσθηκε τότε ὁ κ. Macron καί ἡ συγκριτική ψυχραιμία, μέ τήν ὁποία ἀντιμετωπίζεται σήμερα ὁ κ. Trump; Ἐξηγεῖται εὔκολα, ὑπάρχουν τρεῖς λόγοι.
Ὁ πρῶτος λόγος φυσικά εἶναι ὅτι τό εὐρωπαϊκό κατεστημένο γνώρισε καλά τόν κ. Trump μέσα ἀπό τίς πράξεις τῆς πρώτης θητείας του. Καί αὐτό πού εἶδε στήν θητεία του αὐτή εἶναι, ὅτι μπορεῖ ὁ κ. Trump νά ἐκφράζει αὐτό τό παλαιότατο ρεῦμα τοῦ ρεπουμπλικανικοῦ ἀπομονωτισμοῦ, πού θέλει τίς Η.Π.Α. νά πάψουν νά ἀστυνομεύουν τόν κόσμο καί νά ἀφιερωθοῦν ἐπί τέλους στά μεγάλα προβλήματα, πού ἀφοροῦν τίς ἴδιες (χρέος, μετανάστευση, ἔγκλημα, ἀκυρωτική κουλτούρα), ὅμως δέν παύει νά παραμένει, ἔστω ἀπρόθυμα, διεθνιστής. Ἔτσι, πολλοί στήν Εὐρώπη, ὅταν ἀκοῦνε τόν κ. Bolton νά λέει ὅτι τό 2018 ὁ κ. Trump εἶχε προετοιμάσει τίς Η.Π.Α. γιά ἔξοδο ἀπό τό ΝΑΤΟ καί ὅτι ὑπαναχώρησε «στό παρά πέντε», τό ἐκλαμβάνουν περίπου ἐμπειρικά δεδομένο, ὅτι θά πράξει πάλι τό αὐτό. Ἐνῷ ἐπίσης ὑπάρχουν καί ἐκεῖνοι, πού θωροῦν τήν ὅλη συζήτηση τελείως πρόωρη σήμερα –ὁ κ. Trump δέν ἔχει ἀκόμα ἐκλεγεῖ νέος πρόεδρος τῶν Η.Π.Α., ἔτσι δέν εἶναι; Ἀλλά ὑπάρχει καί δεύτερος λόγος, πού οἱ δηλώσεις τοῦ κ. Trump δέν προκάλεσαν θύελλα. Γιατί, ὅσο καί νά μήν τό ὁμολογοῦμε, ἡ ἐμμονή γιά αὔξηση τῶν ἀμυντικῶν δαπανῶν στό NΑΤΟ ἐκ μέρους τοῦ κ. Trump δικαιώθηκε ἀπό τά γεγονότα. Πολύ ἁπλά, ὁ πόλεμος στήν Οὐκρανία ἔκανε πολλές χῶρες στήν Εὐρώπη νά συνειδητοποιήσουν τήν ἀμυντική τους ὑστέρηση –ὑπῆρχαν χῶρες, πού πρακτικά δέν εἶχαν στρατό, ἄλλες διέθεταν τελείως ἀπαρχαιωμένα καί ἀνεπαρκῆ (παλαιά σοβιετικά) συστήματα. Οἱ ἀποφάσεις γιά δραστικό ἐπανεξοπλισμό σέ Γερμανία, Πολωνία καί στίς Βαλτικές ἔδειξαν ὅτι ὁ κ. Trump ζητοῦσε καί ζητάει αὐτά πού ἔπρεπε, νά ζητᾶμε πρῶτοι ἐμεῖς ἀπό τούς ἑαυτούς μας. Γιατί νά ἀντιδράσει κανείς λοιπόν;
Ἀλλά ὑπάρχει καί τρίτος καί ἴσως πιό δυσδιάκριτος λόγος. Γιατί, ἀντίθετα μέ τό 2019, ὅταν ὁ κ. Macron μιλοῦσε γιά «ἐγκεφαλικά νεκρό» ΝΑΤΟ καί προειδοποιοῦσε γιά τήν διάλυσή του, προκαλῶντας ἀναστάτωση στήν Εὐρώπη, τό 2024 αὐτή ἡ ἀναστάτωση δέν φαίνεται τό ἴδιο δικαιολογημένη. Καί ὁ λόγος εἶναι ὅτι ὁ πόλεμος στήν Οὐκρανία ἀπομυθοποίησε τήν ὅποια εἰκόνα ἰσχύος τῆς Ρωσσίας. Γατί ὁ κίνδυνος ἀπό τόν ὁποῖον κυρίως προστάτευε τό ΝΑΤΟ τήν μετακομμουνιστική Εὐρώπη ἦταν ὁ κίνδυνος ἑνός συμβατικοῦ πολέμου μέ τήν Ρωσσία. Ὅμως ἐπρόκειτο γιά φαντασίωση φυσικά, ἦταν ἡ ἴδια φαντασίωση πού ἔκανε πολλούς νά πιστεύουν ὅτι ἡ Μόσχα θά ἔπαιρνε μέσα σέ μία ἑβδομάδα τό Κίεβο καί ὅτι ὁ ρωσσικός στρατός ἴσως κάποτε ξεχυνόταν πανίσχυρος στίς πεδιάδες τῆς Πολωνίας καί τῆς Γερμανίας καθυποτάσσοντας σέ ἕνα νέο Blitzkrieg τήν πλαδαρή μας Εὐρώπη. Ὅμως ἐάν ἔδειξε κάτι ὁ πόλεμος στήν Οὐκρανία, εἶναι ὅτι ἡ Ρωσσία δέν θά μποροῦσε νά διεξάγει ἐπιτυχῶς ἕναν τέτοιο συμβατικό πόλεμο ἐναντίον τῆς Εὐρώπης ἀκόμα καί χωρίς τήν ἀνάμειξη τῶν Η.Π.Α. Ὄχι γιατί ἐμεῖς εἴμαστε δυνατοί, ἀλλά γιατί ἡ Ρωσσία εἶναι ἀκόμα πιό ἀδύνατη. Ἐκτός καί ἐάν μιλάγαμε γιά ἕναν πυρηνικό πόλεμο βέβαια, ἀλλά, ἐάν ὄντως φθάναμε ἐκεῖ, τό τίμημα τῆς παραφροσύνης θά ἦταν γιά ὅλους τό αὐτό. Μέ ἄλλα λόγια, ὁ λόγος πού τό 2024 ὑπάρχει ψυχραιμία, ὅταν ὁ κ. Trump λέει ὅτι θά ἐνθαρρύνει τούς Ρώσσους «νά κάνουν ὁτιδήποτε διάολο θέλουν», εἶναι ὅτι ἀντίθετα μέ τό 2019, σήμερα φοβόμαστε μᾶλλον λιγότερο αὐτό πού ἴσως «διάολο κάνουν».
*Πολιτικός Ἐπιστήμων, Παν. Cambridge
