Διπλώματα οδήγησης: Πώς περνούν κάτω από τα ραντάρ των ορίων ηλικίας

• Τα ελληνικά παράδοξα: Στην Αττική, αρμόδια για τα διπλώματα είναι η Περιφέρεια.Την αρμοδιότητα για τον έλεγχο των γιατρών την έχει ο ΙΣΑ. Ο Πατούλης, δηλαδή,είναι και ελεγκτής και ελεγχόμενος…
• Στον Καναδά είναι άμεση η σύνδεση των νοσοκομείων με τις αρμόδιες υπηρεσίες για
  τα διπλώματα. Σε περίπτωση σοβαρής ασθένειας η άδεια οδήγησης ακυρώνεται
  αυτοματα.
• Που οδήγησε η έρευνα για τη δράση του κυκλώματος που εξέδιδε παράνομες άδειες
  οδήγησης.

Του Άρη Χατζηγεωργίου

Αν και τα τελευταία χρόνια, τα τροχαία δυστυχήματα απασχολούν όλο και λιγότερο
τα μέσα ενημέρωσης, υπάρχει μια κατηγορία «αίματος στην άσφαλτο» που ολοένα
και συχνότερα προκαλεί τρόμο: Εκείνα στα οποία πρωταγωνιστεί οδηγός μεγάλης ή
πολύ μεγάλης ηλικίας με εμφανή τα σημάδια μιας ανημποριάς που «σκορπάει
θάνατο».

Υπερήλικες άνω των 80 ή και των 85 ετών, επιμένουν να οδηγούν με μειωμένη αντιληπτική ικανότητα και χωρίς κάποιο οργανωμένο σύστημα να τους αποτρέπει. Αποτέλεσμα; Να μπαίνουν ανάποδα σε οδούς ταχείας κυκλοφορίας, να παραβιάζουν ερυθρούς σηματοδότες, σήματα ΣΤΟΠ και στοιχειώδεις κανόνες οδικής κυκλοφορίας χωρίς καν να καταλαβαίνουν ότι θέτουν σε κίνδυνο την ζωή άλλων ανθρώπων που θα μπορούσαν να είναι τα παιδιά ή τα εγγόνια τους.

Τα περιστατικά είναι απανωτά στην Ελλάδα με δεδομένη στηχώρα μας και την έλλειψη των απλών τροχονομικών ελέγχων αλλά το πρόβλημα απασχολεί συνολικότερα την Ευρωπαϊκή Ενωση όπου έχει ανοίξει μια συζήτηση για την αναγκαστική εφαρμογή περιοριστικών μέτρων. Την 1η Μαρτίου 2023 ξεκίνησε μια διαβούλευση ενόψει της έκδοσης υποχρεωτικής οδηγίας η οποία θα εξαναγκάζει όσους περνούν το 70ο έτος της ηλικίας να υποβάλλονται σε επανέλεγχο για να διατηρήσουν το δίπλωμα οδήγησης.

Το παράδοξο είναι ότι στην Ελλάδα ισχύει εδώ και πολλά χρόνια ο υποχρεωτικός ιατρικός επανέλεγχος νωρίτερα από την ηλικία που συζητά η Ευρώπη. Συγκεκριμένα, για όσους απέκτησαν δίπλωμα πριν το 2013, επιβάλλεται στα 65 έτη ιατρικός έλεγχος (παθολόγος, οφθαλμίατρος) ανά τριετία και μετά τα 80 από περισσότερες ειδικότητες (προστίθεται νευρολόγος και ΩΡΛ) με ανώτατο όριο ανανέωσης τα 2 χρόνια. Ομως, ενώ συχνά γίνεται λόγος για ιατρούς που δίνουν βεβαίωση ικανότητας χωρίς να προηγηθεί εξέταση, ουδέποτε έχει επιβληθεί πειθαρχική ποινή όπως αναφέρει στο Data Journalists αρμόδιος παράγων.

«Δεν θυμάμαι στα 16 χρόνια της παρουσίας μου στο Διοικητικό Συμβούλιο του Ιατρικού Συλλόγου Αθηνών και μετά ως πρόεδρος του Πειθαρχικού του Συμβουλίου να έχει φθάσει ποτέ καταγγελία για τέτοιο σοβαρό παράπτωμα», μας δηλώνει ο χειρουργός Αχιλλέας Ρέντης. Ο κ. Ρέντης υπήρξε μέλος ΔΣ του ΙΣΑ από το 2002 έως το 2018 και στη συνέχεια εξελέγη Πρόεδρος του Πειθαρχικού Συμβουλίου μέχρι που παραιτήθηκε για λόγους υγείας. Μας εξηγεί ότι οι ποινές που επιβάλλει το Πειθαρχικό είναι πολύ αυστηρές και φθάνουν έως την αφαίρεση της άδειας ασκήσεως επαγγέλματος.

«Έχω ακούσει και εγώ για αλισβερίσια με γιατρούς – του είδους πάρε χρήματα και άσε με να οδηγώ. Μου φαίνεται όμως αδιανόητο συνάδελφος να παραβιάσει τον όρκο του για μερικά ευρώ», τονίζει ο χειρουργός. Ωστόσο, παραδέχεται ότι όλη η διαδικασία έχει αρκετά «φίλτρα»:

• >Αρχικά πρέπει να υπάρξει καταγγελία στον Ιατρικό Σύλλογο Αθηνών (τα ίδια ισχύουν για όλους τους κατά τόπους Συλλόγους).
• >Η καταγγελία δεν παραπέμπεται απευθείας στο Πειθαρχικό Συμβούλιο. Πρέπει πρώτα να φθάσει στο Διοικητικό Συμβούλιο του Συλλόγου (το ΔΣ του ΙΣΑ έχει 17 μέλη) και εκείνο να αποφανθεί.
• >Το κάθε ΔΣ προφανώς δεν έχει τρόπους και πόρους για να ερευνήσει σε βάθος το περιεχόμενο της καταγγελίας και τα μέλη κρίνουν συνήθως με βάση την εμπειρία τους. «Προφανώς μπορεί να παίξουν ρόλο και οι πολλές γνωριμίες μεταξύ γιατρών», λέει ο κ.Ρέντης.
• >Εφόσον το ΔΣ αποφασίσει, μετά παραπέμπεται η καταγγελία στο Πειθαρχικό Συμβούλιο. Εκείνο του ΙΣΑ είναι επταμελές και κάθε μέλος οφείλει να τεκμηριώσει την άποψή του ενώ τηρούνται και πρακτικά.
• >Υπάρχει δυνατότητα προσφυγής και στο Δευτεροβάθμιο Πειθαρχικό Συμβούλιο του Πανελλήνιου Ιατρικού Συλλόγου στο οποίο συμμετέχουν και δικαστικοί.

Πάντως, ανεξάρτητα από τα «φίλτρα» και τα «παράθυρα» που επιτρέπει κάθε ελεγκτικό σύστημα, βαραίνει ιδιαιτέρως η μαρτυρία του κ.Ρέντη ότι δεν έφθασε ποτέ για έλεγχο κάποια καταγγελία για γιατρό που χρηματίζεται ή εκδίδει χατιρικά βεβαιώσεις υγείας σε ηλικιωμένους για να ανανεώσουν το δίπλωμά τους.

Βεβαίως, στην περίπτωση της Αττικής οφείλουμε να επισημάνουμε ένα ακόμη παράδοξο: Το γεγονός ότι αρμόδια για τα διπλώματα οδήγησης είναι η Περιφέρεια Αττικής και επικεφαλής της είναι την τελευταία τετραετία ο Γιώργος Πατούλης, ο οποίος ταυτόχρονα είναι και Πρόεδρος του Ιατρικού Συλλόγου Αθηνών.

Στο ίδιο διάστημα, ήρθε στη δημοσιότητα μετά από έρευνα των διωκτικών αρχών και ένα κύκλωμα παράνομης έκδοσης διπλωμάτων, με την συμμετοχή υπαλλήλων της Περιφέρειας, δασκάλων οδήγησης αλλά και ιατρών. Η δράση του κυκλώματος για την οποία διέρρευσαν στον Τύπο στοιχεία της δικογραφίας, εκτείνεται στο διάστημα 2017-2018. Μάλιστα, την περίοδο εκείνη, η τότε ηγεσία του Υπουργείου Μεταφορών υπό τον Χρήστο Σπίρτζη, σχεδίαζε να εφαρμόσει νέο σύστημα υποβάλλοντας τους οδηγούς άνω των 74 ετών όχι μόνο σε ιατρικό έλεγχο αλλά σε κανονική επανεξέταση ικανοτήτων κάθε τριετία. Το νέο σύστημα εφαρμόστηκε για λίγους μήνες αλλά προκάλεσε τεράστια αντίδραση από τους εμπλεκομένους. Στα ρεπορτάζ της εποχής, λίγο πριν τις εκλογές του 2019, καταγράφονται οι διαμαρτυρίες 95χρονων που έρχονται να εξεταστούν με το αυτοκίνητό τους, εξεταστών που αρνούνται να συμμετέχουν γιατί το όχημα εξέτασης δεν έχει πετάλια σε περίπτωση…στραβοτιμονιάς αλλά και από κατά τόπους Ιατρικούς Συλλόγους. Οι υπερήλικες κόβονται και πολλοί επιμένουν να έρχονται για επανεξέταση καθώς η οδήγηση σε αυτές τις ηλικίες ταυτίζεται κάποιες φορές με «επιβεβαίωση ζωής».

Ξεκινούν κινητοποιήσεις και αποχή των εξεταστών, οι λίστες αναμονής μακραίνουν με δεκάδες χιλιάδες υποψηφίους, το υπουργείο επιμένει και υπόσχεται να εξετάσει λύση αλλά μετά τις εκλογές, η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας παγώνει την επανεξέταση των υπερηλίκων και αργότερα την καταργεί. Καταργεί επίσης και την λίστα των συμβεβλημένων ιατρών στους οποίους έπρεπε κάποιος να αποτανθεί για να πάρει την ιατρική βεβαίωση. Πλέον μπορούσε την βεβαίωση να υπογράψει κάθε ιατρός, είτε μέσω του ηλεκτρονικού συστήματος συνταγογράφησης, είτε χειρόγραφα. Πολλοί συνέχισαν να προτιμούν την χειρόγραφη βεβαίωση ικανότητας, ειδικά στις περιπτώσεις που η ηλεκτρονική θα εμφανιζόταν δίπλα στην συνταγογράφηση φαρμάκων για βαριές ασθένειες που σχετίζονται με την αντιληπτική ικανότητα. Ας επιστρέψουμε όμως στην περίοδο 2017-2018.

Τότε, δηλαδή, που δρούσε στην Αττική το κύκλωμα το οποίο εντοπίστηκε να εξασφαλίζει διπλώματα οδήγησης χωρίς καν εξετάσεις και με αμοιβή που κυμαινόταν μεταξύ 2000 και 3500 ευρώ. Η δίκη προσδιορίστηκε αρχικά για τον περασμένο Απρίλιο και αναβλήθηκε για τον Δεκέμβριο ενώ σε τμήματα της δικογραφίας που διέρρευσαν στον Τύπο, περιγράφονται οι τρόποι με τους οποίους παρακάμπτονταν οι διαδικασίες και τα «εμπόδια», με τα μεγαλύτερα λαδώματα να αφορούν την έκδοση επαγγελματικών διπλωμάτων. Το φως της δημοσιότητας είδαν ακόμη και τηλεφωνικές παρακολουθήσεις που έγιναν για τον εντοπισμό των μελών του κυκλώματος.

Πάντως σε υποκλαπείσες συνομιλίες που δημοσιεύθηκαν στον ιστότοπο newsauto.gr, περιλαμβάνονται και διάλογοι με γιατρούς με στόχο την εξασφάλιση βεβαίωσης ικανότητας:

-«Έλα, είναι έτοιμη η παραγγελία;» «Έτοιμη, την τυλίγω τώρα»…
-«Είσαι έτοιμος γιατρέ;»… «Τώρα το φτιάχνω»… «Τώρα; Μας γ@μ@σες ρε φίλε… Σε πόση ώρα να έρθω;»… «Σε μισή…».
-«Έχω στείλει άλλα δυο στο κινητό…». «Θες να κάτσεις λίγο να τα φτιάξω μπαμ;…».
-«Καλημέρα. Μήπως είναι έτοιμα;»… «Ναι, ότι έστειλες τα έχω φτιάξει…».
-«Που είσαι; Πνίγηκες στον Ωρωπό;». «Εδώ είμαι ακόμη… Αύριο γυρίζω». «Στα έχω όλα έτοιμα… Θα τα πούμε αύριο…»
Σε άλλες περιπτώσεις, η συνομιλία είναι ανάμεσα σε ιδιοκτήτη σχολής οδήγησης και πελάτες:
-«…Το δίπλωμα σου έχει λήξει… Καλά θα το φτιάξουμε… Το κόστος είναι στα 220 ευρώ… με τους γιατρούς με όλα, τα πάντα… Αν δεν είχε λήξει θα ήταν γύρω στα 100 ευρώ….
-«… Όλα μαζί, στα 250 ευρώ…Και δεν θα πας πουθενά. Ούτε γιατρούς… Θα γράψω ότι έκανες και τις ώρες…».
-«… Ήρθα δυο, τρείς φορές και δεν σε βρήκα. Λήγει σήμερα το δίπλωμα μου». «Βγάλε φωτογραφία… πάρε ταυτότητα και δίπλωμα και έλα από το γραφείο να το φτιάξουμε. Όλα μαζί 320 ευρώ…» «… Πολλά είναι για μένα…» «Το ξέρω, αλλά τι να κάνω. Οι γιατροί είναι τέσσερεις… δεν μπορώ ειλικρινά»… «Να στα δώσω σε 2 δόσεις…» «Εντάξει μωρέ… Εντάξει…»
-«Ρε φίλε, μπορούμε να ανανεώσουμε το δίπλωμα του πεθερού μου. Τι πρέπει να κάνουμε». «Τι ηλικία είναι… Είναι σε καλή κατάσταση». «Είναι 73, δεν έχει θέματα…». «Φέρε φωτογραφία τύπου διαβατηρίου, την ταυτότητα και το δίπλωμα φωτοτυπία… ά και το ΑΜΚΑ του… Κοστολόγιο 180 ευρώ για να μη πάει σε γιατρούς, να μην κάνει τίποτα…».

Το πιο πρόσφατο από τα τρομακτικά τροχαία δυστυχήματα με πρωταγωνιστή ηλικιωμένο οδηγό συνέβη στις 19 Ιουλίου 2023. Μια 88χρονη οδηγός ΙΧ παραβίασε το κόκκινο και εμβόλισε δύο αυτοκίνητα στην Λεωφόρο Μαραθώνος κοντά στην Ραφήνα. Το αποτέλεσμα ήταν να χάσει την ζωή ένας 49χρονος υποπλοίαρχος του Πολεμικού Ναυτικού, πατέρας δύο παιδιών και να τραυματιστεί σοβαρά ένας 23χρονος ναύτης.

Μακριά λίστα, όμως, διαμορφώνεται από συγκεκριμένη κατηγορία περιστατικών, με κοινό χαρακτηριστικό την κίνηση στο αντίθετο ρεύμα κυκλοφορίας και μάλιστα σε κλειστούς αυτοκινητοδρόμους όπου αναπτύσσονται υψηλές ταχύτητες και το τελευταίο πράγμα που περιμένει κανείς είναι να δει άλλο όχημα να έρχεται κατά πάνω του:

Τον Οκτώβριο του 2022, ένα ηλικιωμένο ζευγάρι ξεκίνησε με το αυτοκίνητό του να επιστρέψει από το εξοχικό του στην Κινέτα. Η 83χρονη οδηγός, όμως, μπήκε ανάποδα στον κόμβο της εθνικής οδού και αφού οδήγησε επί ένα χιλιόμετρο κινούμενη στο αντίθετο ρεύμα κυκλοφορίας, συγκρούστηκε με μηχανή με αποτέλεσμα να χάσει την ζωή του ο αναβάτης της και οι δύο επιβάτες του οχήματος.

Αντίστοιχα περιστατικά με την είσοδο οχημάτων στο αντίθετο ρεύμα κυκλοφορίας καταγράφηκαν επίσης τον Σεπτέμβριο του 2020 στον αυτοκινητόδρομο Σχηματάρι-Χαλκίδα, τρεις φορές την άνοιξη του 2021 στον Βόρειο Οδικό Αξονα Κρήτης (ΒΟΑΚ) και τον Σεπτέμβριο του ιδίου έτους στο τμήμα Λάρισα-Βόλος.

Τον Νοέμβριο του 2022, παρόμοιο ατύχημα συνέβη εντός αστικού ιστού στην Λεωφόρο Βουλιαγμένης, στην Βούλα. Ο 80χρονος οδηγός κινείτο επί 1,5 χιλιόμετρο στο αντίθετο ρεύμα με αποτέλεσμα να συγκρουστεί μετωπικά με το ΙΧ 40χρονου οδηγού ευτυχώς χωρίς να υπάρξουν θύματα.

Τον Ιούνιο του 2022, στην εθνική έξω από τα Χανιά, ανάμεσα Μουρνιές και Σούδα, ηλικιωμενος βρέθηκε να οδηγει επί πέντε λεπτά στο αντίθετο ρεύμα προκαλώντας τρόμο στους οδηγούς που πήγαιναν κανονικά.

Σε άλλη περίπτωση, 80χρονος οδηγός διένυσε 10 χιλιόμετρα κινούμενος ανάποδα στον αυτοκινητόδρομο Κορίνθου-Πατρών, ανάμεσα στην Αρχαία Κόρινθο και τον Ισθμό και σταμάτησε μετά από τεράστια κινητοποίηση της Τροχαίας.

Τον Απρίλιο του 2019, ηλικιωμένος μπήκε ανάποδα στην Ιόνια Οδό στο ύψος της Φιλιππιάδας και άλλο όχημα που προσπάθησε να τον αποφύγει προσέκρουσε στο διαχωριστικό στηθαίο με συνέπεια τον τραυματισμό επιβάτη του.

Μεγάλη αναστάτωση στην κυκλοφορία αλλά χωρίς πρόκληση τραυματισμού προκάλεσε άλλο περιστατικό τον Μάρτιο του 2018 όταν ηλικιωμένος διάνυσε μέσα στη νύχτα με το αυτοκίνητό του 40 ολόκληρα χιλιόμετρα κινούμενος στο αντίθετο ρεύμα της εθνικής οδού Θεσσαλονίκης-Νέων Μουδανιών. Η Αστυνομία αναγκάστηκε να διακόψει την κίνηση σε κόμβους από τους οποίους περνούσε αλλά, κρίνοντας από την απόσταση των 40 χιλιομέτρων, δυσκολεύτηκε αρκετά μέχρι να σταματήσει τον υπερήλικα.

Οποτε συμβαίνει κάποιο τέτοιο περιστατικό, ακόμη και αν δεν περιλαμβάνει θανάτους και σοβαρούς τραυματισμούς, αρμόδιοι που εμπλέκονται με την έκδοση διπλωμάτων βγαίνουν και τοποθετούνται, παραδεχόμενοι τα κενά που υπάρχουν στις διαδικασίες για την αποτροπή κυκλοφορίας οδηγών με προβληματική φυσική κατάσταση. Σε πολλές περιπτώσεις, δεν λείπουν και εκείνοι που «με πλάτη στην κάμερα» καταμαρτυρούν ότι τους ζητήθηκαν χρήματα για να αποφύγουν τον ιατρικό έλεγχο.

Πρόσωπα που γνωρίζουν καλά τις καταστάσεις επισημαίνουν, πάντως, ότι τα σοβαρότερα «κενά» δεν αφορούν τόσο τον ιατρικό έλεγχο κάθε δύο ή τρία χρόνια αλλά την έλλειψη των καθημερινών ελέγχων από την Τροχαία. Εάν αυτοί γίνονταν εντατικά, θα απέτρεπαν με απλό τρόπο την οδήγηση από ανθρώπους με προβλήματα που φαίνονται «από το καλημέρα».

Από την άλλη, σε οργανωμένες χώρες όπως ο Καναδάς, ισχύει σύστημα άμεσης διασύνδεσης ανάμεσα στα νοσοκομεία και τις Διευθύνσεις που εκδίδουν τα διπλώματα. Ετσι, εάν κάποιος εισαχθεί να νοσηλευθεί, παραδείγματος χάρη για εγκεφαλικό επεισόδιο, «παγώνει» αυτόματα το δίπλωμα οδήγησής του.

Οπως προαναφέραμε, από τον περασμένο Μάρτιο ξεκίνησε σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ενωσης, αναλυτική συζήτηση για τα μέτρα μείωσης των τροχαίων ατυχημάτων και των θυμάτων που προκαλούν. Στις χώρες μέλη επικρατούν μεγάλες ανισότητες και διχογνωμίες για τα περιοριστικά μέτρα προς τους ηλικιωμένους καθώς εκτιμάται ότι ένα οριζόντιο μέτρο θα αποτελέσει εμπόδιο στην κοινωνική τους δραστηριότητα. Μερικές από τις βασικές διαπιστώσεις που περιλαμβάνονται στις σχετικές μελέτες:

• >Στο διάστημα μεταξύ 2001-2021 οι θάνατοι από τροχαία μειώθηκαν κατά 61,5% από τους 51.400 στους 19.800 ετησίως. Το 2022, όμως, σημειώθηκε αύξηση κατά 3% σε σχέση με το 2021 αλλά αυτό αποδίδεται στην αύξηση της κυκλοφορίας μετά την πανδημία.
• >Οι μεγαλύτερες μειώσεις, που υπερβαίνουν το 30 %, καταγράφηκαν στη Λιθουανία και την Πολωνία, ενώ στη Δανία σημειώθηκε επίσης μείωση κατά 23 %. Αντιθέτως, κατά την τελευταία τριετία, ο αριθμός των θανάτων από τροχαία ατυχήματα σε χώρες όπως η Ιρλανδία, η Ισπανία, η Γαλλία, η Ιταλία, οι Κάτω Χώρες και η Σουηδία παρέμεινε σχετικά σταθερός ή αυξήθηκε.
• >Ποσοστό που κυμαίνεται ανάμεσα στο 5% και το 15% των τροχαίων ατυχημάτων συνδέεται με την πνευματική κατάσταση του οδηγού. Στην Φινλανδία, το 16% των θανατηφόρων τροχαίων αποδίδεται σε ασθένεια του οδηγού, ενώ στην Γαλλία το 4% στην φαρμακευτική αγωγη που λαμβάνει. Ερευνα στην Δανία αποκάλυψε ότι 9% των τροχαίων συνδέεται με την φυσική κατάσταση του οδηγού και 1% με την πνευματική του ισορροπία.
• >Το 20% των θανάτων από τροχαία προκαλείται από οδηγούς ηλικίας άνω των 60 ετών. Ομως σε αυτή την ηλικιακή κατηγορία περιλαμβάνεται το 30% των κατόχων διπλώματος οδήγησης.
• >Ερευνα μεταξύ των εκπροσώπων εθνικών αρχών, έδειξε ότι το 36% όσων απάντησαν θεωρούν σημαντικό θέμα τον ελλιπή ιατρικό έλεγχο των οδηγών ενώ το 18% ως μη σχετιζόμενο με την οδική ασφάλεια. Από την άλλη, κράτη μέλη εκφράζουν την άποψη ότι υπάρχει έλλειψη σαφών επιστημονικών κριτηρίων και εκτιμούν ότι τα όρια δεν θα έπρεπε να αφορούν την ηλικία των οδηγών αλλά τις λειτουργικές απαιτήσεις της οδήγησης.
• >Μεταξύ των κρατών, η Γαλλία και η Γερμανία είναι εκείνα που αντιδρούν περισσότερο καθώς θεωρούν ότι δεν απαιτείται συχνότερος ιατρικός έλεγχος για τους ηλικιωμένους οδηγούς και ότι θα πλήξει το δικαίωμά τους στην κινητικότητα – παραμένουν όμως ανοικτοί στην εφαρμογή ειδικών περιορισμών όπως για την οδήγηση την νύκτα ή με περιορισμό χιλιομέτρων.
• >Τα όρια ηλικίας για υποχρεωτικό ιατρικό έλεγχο ποικίλλουν από χώρα σε χώρα και η εφαρμογή του οριζοντίου ορίου στα 70 έτη αντιμετωπίζεται επίσης διαφορετικά καθώς οι κυβερνήσεις μετρούν ακόμη και την επίπτωση που θα προκαλεί το οικονομικό κόστος για την διεξαγωγή τους. Μείωση αυτού του κόστους, πάντως, αναμένεται για την Ελλάδα αλλά και για Ιταλία-Ισπανία όπου σήμερα ισχύει το όριο των 65 ετών.