Το φαινόμενο συνέβη στη βρεφική ηλικία του Σύμπαντος.
Το φως της αρχαιότερης έκρηξης υπερκαινοφανούς που έχει παρατηρηθεί ποτέ, ηλικίας 13 δισεκατομμυρίων ετών και χρονολογούμενης μόλις 730 εκατομμύρια χρόνια μετά τη Μεγάλη Έκρηξη, καταγράφηκε από το διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb. Η έκρηξη σουπερνόβα συνοδευόταν από μια ισχυρή έκλαμψη γάμα ακτίνων κάτι που υποδηλώνει την καταστροφή ενός τεράστιου άστρου και πιθανώς τη γέννηση μιας μαύρης τρύπας.
«Μόνο λίγες εκλάμψεις ακτίνων γάμμα τα τελευταία 50 χρόνια έχουν εντοπιστεί μέσα στο πρώτο δισεκατομμύριο χρόνια του Σύμπαντος. Αυτό το γεγονός είναι ιδιαίτερα σπάνιο και εξαιρετικά συναρπαστικό» δήλωσε ο Άντριου Λέβαν του Πανεπιστημίου Radboud στην Ολλανδία και του Πανεπιστημίου του Warwick στο Ηνωμένο Βασίλειο
Η ιστορία ξεκινά στις 14 Μαρτίου, όταν ο γαλλο–κινεζικός δορυφόρος SVOM εντόπισε μια έκρηξη γάμα ακτίνων από τα βάθη του Διαστήματος. Ενενήντα λεπτά αργότερα, το παρατηρητήριο Swift της NASA κατέγραψε το ίδιο γεγονός σε ακτίνες Χ, επιτρέποντας στους αστρονόμους να εντοπίσουν με ακρίβεια πού στον ουρανό συνέβη η έκρηξη, η οποία ονομάστηκε GRB 250314A.
Έντεκα ώρες μετά τον εντοπισμό από το Swift, το Νορδικό Οπτικό Τηλεσκόπιο στις Κανάριες Νήσους κατέγραψε την αχνή λάμψη του μεταγενέστερου φωτός, καθώς το υλικό που εκτινάχθηκε από το ετοιμοθάνατο άστρο συγκρούστηκε με το αέριο που το περιέβαλλε. Τέσσερις ώρες αργότερα, το Very Large Telescope στη Χιλή μέτρησε την ερυθρή μετατόπιση της λάμψης, η οποία ήταν τεράστια, 7.3, πράγμα που σημαίνει ότι βλέπουμε ένα γεγονός που συνέβη πριν από 13 δισεκατομμύρια χρόνια.
Ωστόσο η διαστολή του χώρου που προκάλεσε την ερυθρή μετατόπιση δημιουργεί και την ψευδαίσθηση της επιβράδυνσης των διαδικασιών. Αντί η έκρηξη να φτάσει στη μέγιστη λαμπρότητά της μέσα σε λίγες ημέρες ή εβδομάδες από τη δική μας οπτική γωνία θα χρειαζόταν τρεις και μισούς μήνες. Γνωρίζοντας αυτό, ο Λέβαν και η ομάδα του ζήτησαν παρατηρησιακό χρόνο από τον διευθυντή του τηλεσκοπίου James Webb. Με την άδεια αυτή, στις 1 Ιουλίου το Webb χρησιμοποίησε την Κάμερα Εγγύς Υπέρυθρου για να ανιχνεύσει το φως της υπερκαινοφανούς που συνόδευε την έκρηξη ακτίνων γάμμα.
«Μόνο το Webb μπορούσε να δείξει άμεσα ότι αυτό το φως προέρχεται από υπερκαινοφανή – από την κατάρρευση ενός τεράστιου άστρου. Αυτή η παρατήρηση δείχνει επίσης ότι μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το Webb για να εντοπίσουμε μεμονωμένα άστρα σε μια εποχή όπου το σύμπαν ήταν μόλις στο 5% της σημερινής του ηλικίας» λέει ο Λεβάν.
Ο γαλαξίας
Το τηλεσκόπιο κατάφερε επίσης να εντοπίσει τον γαλαξία που φιλοξένησε την υπερκαινοφανή. Παρόλο που ο γαλαξίας εμφανίζεται ως μια μικρή θολή κηλίδα λίγων εικονοστοιχείων, οι αστρονόμοι μπορούν να διακρίνουν στοιχεία για το περιβάλλον μέσα στο οποίο εξερράγη το άστρο. «Οι παρατηρήσεις δείχνουν ότι αυτός ο μακρινός γαλαξίας μοιάζει με άλλους που υπήρχαν την ίδια εποχή», είπε ο Εμερίκ Λε Φλοκ του CEA Paris-Saclay, μέλος της ομάδας που δημοσιεύει την ανακάλυψη στην επιθεώρηση «Astronomy and Astrophysics».
Το φάσμα της υπερκαινοφανούς μοιάζει επίσης εκπληκτικά με αυτά σύγχρονων εκρήξεων, υποδηλώνοντας ότι η μάζα του άστρου που εξερράγη δεν ήταν κάτι ασυνήθιστο σε σχέση με σήμερα. Ωστόσο, επειδή το άστρο έζησε σε μια εποχή όπου τα βαριά στοιχεία ήταν πολύ σπάνια, αναμένονται λεπτές αλλά σημαντικές διαφορές. Απαιτούνται περισσότερα δεδομένα για να αναλυθούν αυτές οι λεπτομέρειες.
Παρόλα αυτά, η υπερκαινοφανής αποτελεί ρεκόρ: είναι η πιο μακρινή που έχει παρατηρηθεί ποτέ και μία από τις ελάχιστες εκρήξεις γάμα ακτίνων που έχουν εντοπιστεί μέσα στο πρώτο δισεκατομμύριο χρόνια του σύμπαντος. Το προηγούμενο ρεκόρ ανήκε επίσης στο James Webb με έκρηξη σουπερνόβα 1,8 δισεκατομμύρια χρόνια μετά τη Μεγάλη Έκρηξη. Το νέο εύρημα «σπάει» με διαφορά αυτό το ρεκόρ.
