Της Μαρίας Δεναξά
Σε έναν κόσμο που χαρακτηρίζεται από συνεχή αβεβαιότητα, γεωπολιτικές εντάσεις και ταχεία τεχνολογική εξέλιξη, η αναδρομή στο παρελθόν φαίνεται να γίνεται ολοένα πιο συνηθισμένη για πολλούς.
Οι δεκαετίες του 1980 και του 1990 έχουν αναδειχθεί σε σύμβολα μιας φαινομενικά πιο όμορφης, απλής και ελεύθερης εποχής, με ευημερία και δημιουργικότητα, με αποτέλεσμα οι νοσταλγοί τους να έχουν κατακλύσει τα κοινωνικά δίκτυα με αναμνηστικές φωτογραφίες, memes και συλλογές αντικειμένων. Αυτή η νοσταλγία δεν είναι απλώς μια μόδα· αντανακλά βαθύτερες κοινωνικές και ψυχολογικές ανάγκες σε μια εποχή ανασφάλειας και έντονου άγχους για το μέλλον.
Οι ψηφιακές πλατφόρμες, σε ορισμένες περιπτώσεις, μετατρέπονται σε μηχανές του χρόνου, με τους χρήστες του διαδικτύου να χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: σε αυτούς που έζησαν τη δεκαετία του ’80 ή τη δεκαετία του ’90 και σε αυτούς που θα ήθελαν να έχουν ζήσει τότε.
Το TikTok, το Instagram και το facebook ξεχειλίζουν από αναμνήσεις με βίντεο και εικόνες που ταξιδεύουν σε εκείνη την εποχή. Αντικείμενα όπως το walkman, η δισκέτα των 3,5 ιντσών ή τα ηλεκτρονικά arcade games θεωρούνται πλέον «προϊστορικά», προκαλώντας απορίες σε παιδιά και εφήβους, και συγκίνηση στους ενήλικες.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι τα χιουμοριστικά βίντεο που συγκρίνουν το χθες με το σήμερα, με πολλούς να συνοψίζουν την εποχή αυτή σε τρεις λέξεις: «Ελευθερία, δημιουργία και βάτες». Πράγματι, η μόδα των 80s με τα ξασμένα μαλλιά, τις μεγάλες βάτες και τα έντονα χρώματα στα ρούχα συμβολίζει μια εποχή υπερβολής και αυτοέκφρασης.
Η νοσταλγία αυτή, όπως γράφτηκε παραπάνω, δεν περιορίζεται σε όσους έζησαν τότε. Νέοι ενήλικες, γεννημένοι μετά το 2000, εξερευνούν μια εποχή που δεν γνώρισαν, συλλέγοντας παιχνίδια, ρούχα και μουσική από το ’80 ή το ’90.
Κοντά στην Τουλούζη, ο Ζερεμί Μπαριέρ, δημιουργός περιεχομένου και συλλέκτης, περιγράφει την εποχή του: «Όλα ήταν πιο χρωματιστά. Είχαμε περισσότερη ελευθερία. Σήμερα όλα είναι άχρωμα, αποστειρωμένα, δεν είναι διασκεδαστικά» δηλώνει.
Οι αναμνήσεις της παιδικής ή της εφηβικής ηλικίας συχνά εξιδανικεύονται, αλλά η εξήγηση είναι βαθύτερη. Η κοινωνιολόγος Εμανουέλ Φαντάν, λέκτορας στο πανεπιστήμιο της Σορβόνης, τονίζει: «Ζούμε μια μοναδική περίοδο, ιδιαίτερα αγχώδη όσον αφορά το μέλλον και τις προοπτικές γι’ αυτό. Έτσι εξηγείται η νοσταλγία».
Μέσα σε 30-40 χρόνια ο κόσμος έχει μεταμορφωθεί ριζικά: από την πτώση του Τείχους του Βερολίνου και την αισιοδοξία της παγκοσμιοποίησης, η οποία τελικά αποδείχθηκε μια τυραννία για τους λαούς, στις τρομοκρατικές απειλές, στην οικονομική κρίση του 2008, στην πανδημία και στον πόλεμο στην Ουκρανία.
Αυτή η τάση δεν είναι νέα. Η νοσταλγία εμφανίζεται σε περιόδους κρίσης ως μηχανισμός άμυνας. Στις δεκαετίες του ’80 και του ’90 η ζωή φαινόταν πιο προβλέψιμη: λιγότερη ψηφιακή επιτήρηση, περισσότερη αλληλεπίδραση μεταξύ των ανθρώπων, λιγότερες νόρμες και περιορισμοί ασφαλείας. Σήμερα η ψηφιακή ζωή, η συνεχής ενημέρωση, η κρατική επιτήρηση και έλεγχοι εντείνουν το άγχος, κάνοντας το παρελθόν να μοιάζει με καταφύγιο.
Ωστόσο, η νοσταλγία έχει και σκοτεινές πλευρές. Εξιδανικεύει εποχές με κοινωνικές ανισότητες, ρατσισμό και περιβαλλοντική αδιαφορία. Οι συγκρίσεις συχνά αγνοούν τα θετικά του παρόντος: την πρόοδο στην ιατρική, την ευρύτερη πρόσβαση στην πληροφορία και τις νέες δυνατότητες που προσφέρει η τεχνολογία…
