Του Απόστολου Αποστόλου*
Μήπως είμαστε παγιδευμένοι στους στρόφους του καπιταλισμού και δε θέλουμε να βγούμε από εκεί;
Ο Mark Fisher έλεγε ότι ζούμε στον καπιταλιστικό ρεαλισμό. Δηλαδή σε μια μουδιασμένη αποδοχή του καπιταλισμού, δεδομένου ότι ο καπιταλισμός ήρθε για να μείνει και μάλιστα χωρίς εναλλακτικές, αφού ο 20ος αιώνας διέψευσε μια για πάντα την αξιοπιστία του φασισμού και του σοσιαλισμού όχι όμως του καπιταλισμού.
Ο καπιταλισμός έχει καταφέρει να φτιάξει ένα κόσμο πολυφωνικής χειραγώγησης των πολιτών, όλοι εκφράζουν απόψεις, όλοι μπορούν να συμμετέχουν σε συζητήσεις, μόνο που εκείνες δεν είναι παρά η ηχώ της φωνής του καπιταλιστικού συστήματος.
Ας δούμε μερικά παραδείγματα από την ελληνική παρακμιακή πραγματικότητα. Τι Μητσοτάκης, τι Κασσελάκης. Και οι δύο έχουν το ίδιο προσαρμοσμένο σχήμα της συνεχιζόμενης κυριαρχίας απέναντι στους πολίτες, το οποίο αυτοσυντηρείται μέσα από τις τεχνητές διαφοροποιημένες απόψεις τους. Και για να το πούμε και αλλιώς, τα παραγγέλματα εξουσίας είναι τα ίδια, μόνο η φωνή αλλάζει. Οι εξουσίες στον καπιταλισμό δεν είναι παρά τροπικότητες της ίδια διαδικασίας.
Το μυστικό είναι το προσαρμοσμένο σχήμα εξουσίας να μεταβληθεί σε φετίχ για τους πολίτες. Εκεί κάνει καλή δουλειά η παντοία προπαγάνδα. Η λατρεία, η ταυτοποίηση, η ενσωμάτωση, με τους πολιτικούς αρχηγούς καταλήγει σε μια απόλυτη υπακοή των πολιτών και σε μια αλυσίδα παραίτησης τους, σε ό,τι τους αφορά. Ο πολίτης γίνεται άβουλος και ιδεοψυχαναγκαστικός σε προτεραιότητες που του επιβάλλονται.
Ζει μέσα σε τυφλές απόπειρες, πότε να είναι μοντέρνος, πότε να είναι συναισθηματικός, πότε να είναι νοσταλγικός. Δεν είναι όμως τίποτε από όλα αυτά, είναι ένα μιξάρισμα από απομιμήσεις συναισθημάτων. Υπερ-κοστολογεί τα άχρηστα, υπερ-εκτιμά τις ελαφρολογίες και υπερ-τονίζει τις ευκολίες.
Για παράδειγμα σε λίγο καιρό η τραγωδία των Τεμπών θα θολώσει, όπως οι παρακολουθήσεις έκαναν τον κύκλο τους και χάθηκαν στις ροές του πολιτικού κύκλου. Όπως θα αποχρωματιστεί η υπόθεση με την παραβίαση των προσωπικών δεδομένων και την αποστολή emails και το αδιάβλητο της επιστολικής ψήφου. Και αυτό συμβαίνει γιατί όλα αλέθονται μέσα στον αχρονικό κυκλοθυμικό χαρακτήρα των πολιτών με τις ανάλογες κλιμακώσεις τους. Έτσι ώστε τίποτα να μην παίρνει ολοκληρωμένο σχήμα. Η οργή και πάλι θα ξεφουσκώσει, ο θυμός θα ισοπεδωθεί μετά από λίγο καιρό και η απορία γιατί συμβαίνουν όλα αυτά θα βολευτεί στον ωχαδελφισμό.
Να γιατί η φάρσα της ιστορίας παίζει χρόνια μαζί μας. Γιατί μάθαμε να διασκεδάζουμε με τις επιβαλλόμενες απαγορεύσεις, γιατί καλύψαμε τους ευνουχισμούς μας, γιατί απογυμνώσαμε όλες τις τελικότητές μας και τα τιμαλφή της ζωής μας, γιατί μάθαμε να βλέπουμε τις αλήθειες απείρως πιο επικίνδυνες από τα ψέματα και συνηθίσαμε τις ανακατανομές της επισφάλειας.
Μήπως έχουμε μεταλλαχθεί σε όχλο; Γιατί η αδράνεια αποτελεί τη χαρακτηριστική ιδιότητα του όχλου. Και αναθέτουμε με ανευθυνότητα την ικανότητα επιλογής σε ηγεσίες πανούργες με ειρωνική πρόκληση και μυστική θέληση; Ναι έχουμε γίνει κάτι μεταξύ πλέμπας και όχλου. Ο Σπινόζα έγραφε ότι η διαφορά μεταξύ πλέμπας και όχλου είναι ότι η πλέμπα αποτελείται από κατώτερα κοινωνικά στρώματα, ενώ ο όχλος κυριαρχείται από άγνοια και ανοησία. Ο Πλάτων στους Νόμους ΣΤ’ 758b γράφει: «Πλήθος δέ ού δυνατόν οξέως ουδέποτε ουδέν τούτων πράττειν».
Καλώς ήρθαμε λοιπόν, στη ζώνη του λυκόφωτος της οχλικής ουδενίας.
*Καθηγητής Πολιτικής και Κοινωνικής Φιλοσοφίας
