Του Μανώλη Κοττάκη
Προξένησε ισχυρή εντύπωση αυτό το 62% της έρευνας της Αbout People για λογαριασμό της Eteron, σύμφωνα με το οποίο οι Έλληνες είμαστε υπερήφανοι για την ευφυΐα μας και, κατά συνέπεια, έχουμε υψηλό δείκτη αυτοεκτίμησης ως έθνος. Προξένησε εντύπωση διότι δεν πρόκειται για άποψη που κυριαρχεί στα δεξιά και τα άκρα του εκλογικού σώματος, αλλά διαπερνά όλο το εκλογικό σώμα. Και το Κέντρο και την Αριστερά και τη Δεξιά. Όλους. Σε πρώτη ανάγνωση διέκρινα μάλιστα και ένα μούδιασμα σε ορισμένους κύκλους, καθώς για πολλούς αυτή η άποψη σημαίνει υπολανθάνοντα σοβινισμό, αν όχι βαρύ εθνικισμό. Που συνήθως δεν ανιχνεύεται σε μεγάλες δόσεις στην πατρίδα μας. Πρόκειται, κατά τη γνώμη μου, για λανθασμένη ανάλυση του αποτελέσματος της δημοσκόπησης. Εν προκειμένω, έχουμε να κάνουμε με την ιστορική αποτύπωση μιας πραγματικότητας. Όχι, οι Έλληνες δεν γεννηθήκαμε εξυπνότεροι από άλλους λαούς. Δεν γεννηθήκαμε με καλύτερο DNA από άλλους λαούς. Δεν πιστεύουμε στη φυλετική υπεροχή μας συγκριτικά με άλλους λαούς. Και, πάντως, δεν είμαστε ο περιούσιος λαός, όπως καμιά φορά καμαρώνουμε να λέμε αυτάρεσκα, συνοδεία ανεκδότων ότι κατά τη διανομή του κόσμου ο Θεός μάς χάρισε το οικόπεδο που κρατούσε για τα γεράματά του. Όχι, λοιπόν, δεν γεννηθήκαμε καλύτεροι. Αλλά γίναμε καλύτεροι. Οι συνθήκες μάς ώθησαν να γίνουμε καλύτεροι, έστω και αν αυτή την ευφυΐα μας δεν τη χρησιμοποιούμε πάντοτε για καλό σκοπό. Και γίναμε καλύτεροι γιατί με μια Ιστορία ζυγών, κατοχών, εμφυλίων, διχασμών, συρράξεων, ακρωτηριασμών, απελευθερωτικών πολέμων εκπαιδευτήκαμε να βρίσκουμε λύσεις μέσα στις χειρότερες δυνατές συνθήκες. Μάθαμε να καιγόμαστε και να αναγεννιόμαστε από τη στάχτη μας. Εκπαιδευτήκαμε με την ιδέα ότι ζούμε σε έναν τόπο όπου τίποτε δεν είναι οριστικό και τετελεσμένο. Άρα δεν πρέπει να εφησυχάζουμε.
Θα πω ένα παράδειγμα από τους νεότερους χρόνους, το πρώτο που μου έρχεται στο μυαλό. Πριν από καμιά εικοσαετία, οι Γερμανοί μάς παρέδωσαν υποβρύχια που αγοράσαμε με εμφανές ελάττωμα: έγερναν, παρουσίαζαν κλίση κατά τον πλου. Οι πολιτικές ηγεσίες του υπουργείου Άμυνας δίσταζαν να τα παραλάβουν. Μια ομάδα διακεκριμένων Ελλήνων επιστημόνων του Πολεμικού μας Ναυτικού βρήκε, όμως, τη λύση. Όχι απλώς εξουδετέρωσε το πρόβλημα της κλίσης και της ευστάθειάς τους, αλλά τα κατέστησε αυτοδύναμα ενεργειακά, ώστε να φορτίζουν τις μπαταρίες τους στον βυθό και να μην απαιτείται να αναδυθούν στην επιφάνεια των υδάτων προς ανεφοδιασμό. Αποτέλεσμα αυτής της ευρεσιτεχνίας, για την οποία η κατασκευάστρια εταιρία έμεινε με το στόμα ανοιχτό, ήταν να καταστούν τα υποβρύχιά μας ο φόβος και ο τρόμος του τουρκικού πολεμικού ναυτικού στην κρίση του «Ορούτς Ρέις». Τα ένιωθε στα ύφαλά του.
Θα σας πω ακόμη ένα παράδειγμα. Οι Έλληνες γιατροί που μετανάστευσαν στο εξωτερικό είναι περιζήτητοι. Γιατί περιζήτητοι; Γιατί, λόγω του αγροτικού τους στην ελληνική περιφέρεια, στη διάρκεια του οποίου κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν πλείστα όσα περιστατικά μόνοι, χωρίς βοήθεια στο τέρμα τού πουθενά, εκπαιδεύτηκαν να δίνουν λύσεις σε αντίξοες συνθήκες. Λύσεις ακόμη και με τη φαντασία τους. Έγιναν έτσι τα πολυδύναμα εργαλεία του αγγλικού και του γερμανικού συστήματος Υγείας, χώρια ότι θεωρούνται η καλύτερη παρέα στη βάρδια, γιατί διαθέτουν συναίσθημα και συναισθηματική νοημοσύνη. Και μπορείς να ανταλλάξεις και δυο κουβέντες μαζί τους. Οι γιατροί αυτοί σε κάποιες πόλεις της Γερμανίας δεν δίστασαν να υποβάλουν ομαδική παραίτηση από τις καλοπληρωμένες εργασίες τους, όταν στην καρδιά των Μνημονίων έζησαν άγριο bullying από τους συναδέλφους τους λόγω της χρεοκοπίας της χώρας. Εκτός από ευφυΐα διέθεταν και φρόνημα.
Ο τάχα εθνικισμός και ο δήθεν σοβινισμός δεν είναι κάτι αυτοφυές, λοιπόν. Η αυτοπεποίθηση και η ευφυΐα καλλιεργήθηκαν από τις συνθήκες. Είμαστε λαός εκπαιδευμένος από την Ιστορία. Άλλοι, αν είχαν χάσει το 30% του ΑΕΠ τους σε καιρό ειρήνης, θα είχαν γκρεμίσει τις χώρες τους. Αλλά εμείς, που ζήσαμε ζυγούς, κατοχές, διωγμούς, προσφυγιές, εμφυλίους, ακρωτηριασμούς, ξέρουμε καλά -υπάρχει ζώσα μνήμη- τι σημαίνει να γκρεμίζεται η χώρα σου. Πέραν αυτών, ας μην ξεχνάμε ποτέ ότι σπουδάσαμε έναν πολιτισμό και μια θρησκεία όπου δεν κυριαρχεί η λογική του «μαύρου – άσπρου». Τα πράγματα ποτέ δεν ήταν απόλυτα στην πατρίδα μας. Η φιλοσοφία μας ευνοούσε συχνά και την ενδιάμεση τρίτη λύση. Για όση αξία έχει η άποψή μου: ας μην ντρεπόμαστε λοιπόν για μια ευφυΐα που κατακτήθηκε επί του πεδίου. Δεν μας χαρίστηκε αυτή η ευφυΐα. Εργαστήκαμε για να την αγγίζουμε, και καμιά φορά αξίζει να την αναγνωρίζουμε στους εαυτούς μας. Έστω και αν αυτό γίνεται εντελώς τυχαία, σε μια δημοσκόπηση.
