Στο Γιοχάνεσμπουργκ της Νότιας Αφρικής, από τις 22 έως τις 24 Αυγούστου, αναμένεται να διεξαχθεί η Σύνοδος Κορυφής των χωρών που συγκροτούν την αναδυόμενη οικονομική συμμαχία. Το ζήτημα που θα βρεθεί στο επίκεντρο είναι η εύρεση εργαλείων και μεθόδων χρηματοδότησης των χωρών της Αφρικής και του Παγκόσμιου Νότου. Η Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα, το χρηματοπιστωτικό ίδρυμα που δημιουργήθηκε από τα BRICS για να αποτελέσει εναλλακτική πηγή χρηματοδότησης από το ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα αναμένεται να ενισχυθεί και να αποτελέσει τον βασικό μοχλό ανάπτυξης των χωρών μελών του συνασπισμού.
Για τους ηγέτες της Αφρικής, ο μετασχηματισμός των παγκόσμιων οικονομικών οργανισμών αποτελεί αδήριτη ανάγκη που προκύπτει από την πολυετή υπανάπτυξη που τους επιβάλλει το ελεγχόμενο από την Δύση οικονομικό σύστημα. Η ανάδυση των BRICS τη δεκαετία του 2000 εμφανίζεται σαν ελκυστική εναλλακτική που για πρώτη φορά τους δίνει την ευκαιρία να έχουν πραγματικό ρόλο στις διεθνείς οικονομικές αποφάσεις. Ο Σίριλ Ραμαφόσα, πρόεδρος της Νότιας Αφρικής, στα πλαίσια της Συνόδου για ένα νέο Παγκόσμιο Χρηματοδοτικό Σύμφωνο που φιλοξένησε το Παρίσι δήλωνε ότι 7 χώρες της Αφρικής ταξίδεψαν σε Ουκρανία και Ρωσία για να ζητήσουν τον άμεσο τερματισμό των εχθροπραξιών και την έναρξη συνομιλιών που θα επιτρέψουν την διοχέτευση σιτηρών και λιπασμάτων στην παγκόσμια αγορά. Ο Ραμαφόσα είπε και κάτι άλλο, απευθυνόμενος στον οικοδεσπότη πρόεδρο Μακρόν: «Ακόμα και αν η Αφρική βρίσκεται σε μεγάλη ανάγκη, δεν θέλουμε να μας αντιμετωπίζετε σαν επαίτες. Η Αφρική δεν χρειάζεται γενναιοδωρία, χρειάζεται ισότιμη αντιμετώπιση σε όλους τους διεθνείς οργανισμούς».
Στην ίδια σύνοδο, ο πρόεδρος της Κένυας διατύπωσε ακόμα πιο καθαρά το ίδιο πλαίσιο που φαίνεται να κερδίζει έδαφος ως κατεύθυνση εξωτερικής πολιτικής για μια σειρά χωρών του Παγκόσμιου Νότου. «Χρειαζόμαστε έναν φόρο χρηματοοικονομικών συναλλαγών σε παγκόσμιο επίπεδο που θα πληρώνει και η ίδια η Κένυα. Δεν θέλουμε τίποτα δωρεάν». Απευθυνόμενος και αυτός σε έναν αλαφιασμένο Μακρόν, συνέχισε: «Θα πληρώνετε περισσότερα γιατί η οικονομία σας είναι μεγαλύτερη, όμως όλα τα κράτη, και η Κένυα, θα πληρώνει αναλογικά. Θέλουμε αυτοί οι πόροι να ελέγχονται από όλους ισότιμα, όχι από την Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ. Γιατί εκεί, εσείς έχετε τον τελευταίο λόγο. Εμείς δεν έχουμε κανέναν! Θέλουμε έναν άλλο οργανισμό ισότιμων μελών που όλοι θα έχουμε τον ίδιο λόγο και την ίδια πρόσβαση σε πόρους και αποφάσεις».
Στα λόγια των δύο Προέδρων αντικατοπτρίζεται ένα γενικό αίσθημα αποκλεισμού και δυσαρέσκειας που κυριαρχεί στις κυβερνήσεις του Παγκόσμιου Νότου. Τα τελευταία, ταραγμένα χρόνια του πλανήτη έχουν επιταχύνει αυτή την αίσθηση αποξένωσης της Δύσης με τις φτωχότερες χώρες του κόσμου που είδαν διαδοχικές κρίσεις να τις πλήττουν δυσανάλογα περισσότερο από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Όταν η αφρικανική ήπειρος χτυπιόταν από τον κορονοϊό και τα εμβόλια ήταν παραπάνω από αναγκαία, οι δυτικές χώρες είχαν προ-αγοράσει εκατομμύρια δόσεις εμβολίων για να καλύψουν όχι μία, αλλά τρεις και τέσσερις δόσεις για τον κάθε πολίτη τους. Για την Αφρική και την Ασία έμεναν ψίχουλα, ενώ όταν αφρικανικές χώρες επιδίωξαν να δημιουργήσουν μονάδες παραγωγής εμβολίων για να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες συνάντησαν την εχθρότητα των φαρμακευτικών κολοσσών, που αρνήθηκαν να μοιραστούν την τεχνογνωσία παραγωγής των εμβολίων.
Με την έναρξη του Ουκρανικού πολέμου, η διατάραξη της ομαλής διακίνησης και εμπορίας σιτηρών και λιπασμάτων έπληξε ξανά τις χώρες που εξαρτώνται περισσότερο από τις εισαγωγές για την κάλυψη των διατροφικών αναγκών τους. Η πολυσυζητημένη συμφωνία των σιτηρών, μεταξύ Ρωσίας, Τουρκίας και Ουκρανίας, βρήκε ξανά τις δυτικές χώρες να αγοράζουν την συντριπτική πλειοψηφία των απαραίτητων αγαθών για τις δικές τους αγορές αποκλείοντας την πλειοψηφία των άλλων κρατών. Στην αναβάθμιση και διεύρυνση των BRICS, ένα σύνολο χωρών που κατά κανόνα αποκλείεται από τις διεθνείς πολιτικές και οικονομικές διαδικασίες βλέπει ένα εναλλακτικό δρόμο ανάπτυξης που τις συμπεριλαμβάνει ως ισότιμους εταίρους και συνομιλητές.
Προς ένα κοινό νόμισμα;
Στον δρόμο προς την πραγματοποίηση της συνόδου, η συζήτηση περί της δημιουργίας ενός κοινού νομίσματος που θα απειλήσει την ηγεμονία του δολαρίου γίνεται όλο και πιο έντονη. Πολλοί δημοσιογράφοι, διπλωμάτες και αξιωματούχοι έφτασαν στο σημείο να θεωρούν ότι στο Γιοχάνεσμπουργκ θα ανακοινωθεί η πρόθεση δημιουργίας του νέου νομίσματος. Ωστόσο, σύμφωνα και με τον αντιπρόεδρο και ανώτατο οικονομικό σύμβουλο της Νέας Αναπτυξιακής Τράπεζας, οι BRICS βρίσκονται ακόμα πολύ μακριά από τα εγκαίνια ενός νέου νομίσματος ενώ το κινεζικό γουάν δεν μπορεί να αποτελέσει σύντομα παγκόσμιο εναλλακτικό αποθεματικό νόμισμα για τον κόσμο.
Τα σενάρια για το κοινό νόμισμα φούντωσαν πίσω στον Απρίλη του 2023, όταν ο Λούλα έγινε ο πρώτος εκλεγμένος πρόεδρος που επισκέφθηκε τα κεντρικά της Νέας Αναπτυξιακής Τράπεζας στην Σανγκάη. Με αφορμή τον διορισμό της προκατόχου του Ντίλμα Ρούσεφ στο τιμόνι της τράπεζας, ο Λούλα αναρωτήθηκε στην ομιλία του «γιατί πρέπει όλες οι χώρες του κόσμου να βασίζουν το εμπόριο τους στο δολάριο; Γιατί δεν μπορούμε να συναλλασσόμαστε στα δικά μας, εθνικά νομίσματα; Ποιος αποφάσισε ότι το δολάριο πρέπει να αντικαταστήσει τον κανόνα του χρυσού;». Η εύλογη, δημόσια διερώτηση του Λούλα ήταν αρκετή για να σκορπίσει τον πανικό στην Βόρεια Αμερική, με πιο αντιπροσωπευτική την αντίδραση του Μάρκο Ρούμπιο, νεοσυντηρητικού γερουσιαστή με το κόμμα των Ρεπουμπλικανών: «…η Κίνα και η Βραζιλία θα εμπορεύονται εφεξής στα δικά τους νομίσματα, παρακάμπτοντας το δολάριο. Δημιουργούν μία δεύτερη, παράλληλη οικονομία εντελώς ανεξάρτητη από τις ΗΠΑ». Και συνέχισε, αποκαλύπτοντας τις πιο μύχιες σκέψεις των διαμορφωτών της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. «Σε πέντε χρόνια δεν θα χρειάζεται να συζητάμε για κυρώσεις. Θα είναι τόσες οι χώρες που εμπορεύονται στα εθνικά τους νομίσματα που απλώς δεν θα έχουμε την δυνατότητα να τις επιβάλουμε».
Έχουν δίκιο να ανησυχούν οι δυτικοί αξιωματούχοι, αν υποθέσουμε ότι τα λόγια της Ντίλμα Ρούσεφ στην τελετή ανάληψης των καθηκόντων της θα γίνουν πραγματικότητα. Οι βασικές προτεραιότητες της τράπεζας των BRICS, όπως η ίδια τους έθεσε, θα κινηθούν γύρω από 3 άξονες. Πρώτος στόχος είναι η αρωγή των χωρών μελών σχετικά με την κλιματική αλλαγή και την επίτευξη αναπτυξιακά βιώσιμων στόχων. Δεύτερος, η προώθηση της κοινωνικής συμπεριληπτικότητας σε κάθε ευκαιρία. Τρίτος, η χρηματοδότηση των πιο κρίσιμων και στρατηγικών έργων υποδομής των αναπτυσσόμενων χωρών. Κομβική δέσμευση της τράπεζας για τα επόμενα χρόνια είναι τα δάνεια που θα εκδοθούν για τους παραπάνω στόχους να αποτελούνται τουλάχιστον κατά 30% από τα εθνικά νομίσματα των συμβαλλόμενων μερών. Με λίγα λόγια, τα BRICS στοχεύουν να δημιουργήσουν τις επόμενες δεκαετίες έναν εναλλακτικό οικονομικό πόλο ανάπτυξης και επενδύσεων με παγκόσμια εμβέλεια και φιλοδοξία ανταγωνισμού ή/και υποκατάστασης των κυρίαρχων νομισματικών και οικονομικών οργανισμών του πλανήτη.
Η διεύρυνση σε πρώτο πλάνο
Σύμφωνα με τη διοργανώτρια Νότια Αφρική, πάνω από 40 χώρες έχουν πλησιάσει τον συνασπισμό για πιθανή ένταξη τους. Οι μισές έχουν ήδη εκδηλώσει επίσημο ενδιαφέρον και οι υπόλοιπες έχουν κάνει διερευνητικές κρούσεις. Ανάμεσα τους είναι το Ιράν, η Σαουδική Αραβία, το Μπαγκλαντές, η Κούβα, η Βενεζουέλα, η Αλγερία και πολλές ακόμη. Μέχρι τώρα, η μοναδική χώρα που δεν αποτελεί ιδρυτικό μέλος των BRICS είναι η ίδια η Νότια Αφρική, η οποία εντάχθηκε στον συνασπισμό ένα χρόνο μετά την επίσημη ίδρυση του. Βασικό ζήτημα της συνόδου θα είναι ο καθορισμός της πολιτικής ένταξης νέων μελών και οι μηχανισμοί που θα αποφασίζουν για την θετική ή αρνητική απάντηση στα εκάστοτε αιτήματα. Πίσω από τις κλειστές πόρτες αναμένεται να συζητηθούν και οι ενστάσεις που μπορεί να έχουν χώρες μέλη απέναντι σε πιθανές υποψηφιότητες. Οι αντιθέσεις, άλλωστε, μεταξύ των ήδη χωρών μελών μόνο ανύπαρκτες δεν είναι. Δεν πρέπει να ξεχνάει κανείς ότι η Κίνα και η Ινδία, παρά την συνύπαρξη τους στο ίδιο μπλοκ, είδαν τους στρατούς τους να εμπλέκονται σε αιματηρά, μεθοριακά επεισόδια λίγα χρόνια πριν.
Όσο και αν η οικονομία βρίσκεται στο προσκήνιο της ατζέντας των BRICS, τα ζητήματα που θα τεθούν επί τάπητος και η διεθνής, αποσταθεροποιημένη συγκυρία απαιτούν πολιτικές αποφάσεις και στρατηγικές που θα ορίσουν σημαντικές παραμέτρους του μελλοντικού, παγκόσμιου σκηνικού.
