Κατά τη διάρκεια της Αραβικής Άνοιξης, το 2011, στην Αίγυπτο, που ο κόσμος βγήκε στους δρόμους, μεταξύ των αιτημάτων των διαδηλωτών ήταν η ελευθερία και η κοινωνική δικαιοσύνη. Ωστόσο, σημαντικό αίτημα του λαού υπήρξε και το ψωμί. Η ραγδαία αύξηση των τιμών προϊόντων όπως το σιτάρι έφερε εκτόξευση του κόστους των βασικών ειδών διατροφής η οποία και προκάλεσε την οργή κατά του τότε προέδρου Χόσνι Μουμπάρακ.
Στα ύψη οι παγκόσμιες τιμές τροφίμων
Πάνω από μία δεκαετία μετά, οι τιμές των τροφίμων εκτοξεύονται και πάλι παγκοσμίως. Και πριν τον πόλεμο η πανδημία, οι κακές καιρικές συνθήκες και η κλιματική κρίση είχαν συμβάλλει στην εκτόξευση των τιμών καθώς αυτοί οι εξωγενείς παράγοντες ανέτρεψαν τα δεδομένα στη γεωργία και απείλησαν την επισιτιστική ασφάλεια εκατομμυρίων ανθρώπων. Στη συνέχεια, η επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία, επιδείνωσε την κατάσταση κατά πολύ ενώ, επιπλέον, προκάλεσε εκτίναξη του κόστους του άλλου βασικού καθημερινού αγαθού – των καυσίμων.
Όπως παρατηρεί το CNN, πρόκειται για έναν εκρηκτικό συνδυασμό, που θα μπορούσε να δημιουργήσει κύμα πολιτικής αστάθειας, καθώς, η απογοήτευση των πολιτών από τους ηγέτες τους, μπορεί να ωθηθεί στα άκρα από την αύξηση του κόστους. «Είναι εξαιρετικά ανησυχητικό», υπογράμμισε ο Rabah Arezki, ανώτερος συνεργάτης στη Σχολή Κένεντι του Χάρβαρντ και πρώην επικεφαλής οικονομολόγος της Αφρικανικής Τράπεζας Ανάπτυξης.
Οι αναταραχές σε Σρι Λάνκα, Πακιστάν και Περού, την περασμένη εβδομάδα, αναδεικνύουν τους κινδύνους. Στη Σρι Λάνκα, ξέσπασαν διαδηλώσεις για ελλείψεις φυσικού αερίου και άλλων βασικών αγαθών.
Ο διψήφιος πληθωρισμός στο Πακιστάν έχει διαβρώσει την υποστήριξη προς τον πρωθυπουργό Imran Khan, αναγκάζοντάς τον να εγκαταλείψει το αξίωμά του.
Τουλάχιστον έξι άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους σε πρόσφατες αντικυβερνητικές διαδηλώσεις στο Περού που προκλήθηκαν από την αύξηση των τιμών των καυσίμων. Αλλά οι πολιτικές συγκρούσεις δεν αναμένεται να περιοριστούν σε αυτές τις χώρες.
«Δε νομίζω ότι ο κόσμος έχει αισθανθεί ακόμη τον πλήρη αντίκτυπο της αύξησης των τιμών», δήλωσε ο Hamish Kinnear, αναλυτής για τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική στη Verisk Maplecroft, μια παγκόσμια εταιρεία συμβούλων κινδύνου.
Μαθήματα από την αραβική άνοιξη
Κατά την προετοιμασία των αντικυβερνητικών διαδηλώσεων που έγιναν γνωστές ως Αραβική Άνοιξη – οι οποίες ξεκίνησαν στην Τυνησία στα τέλη του 2010 και εξαπλώθηκαν στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική το 2011 – οι τιμές των τροφίμων αυξήθηκαν απότομα. Ο Δείκτης Τιμών Τροφίμων του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών έφθασε στο 106,7 το 2010 και εκτινάχθηκε στο 131,9 το 2011, που τότε αποτελούσε ρεκόρ.
«Ο Μοχάμεντ Μπουαζίζι δεν αυτοπυρπολήθηκε επειδή δεν μπορούσε να γράψει ή να ψηφίσει», έγραψε ένας σχολιαστής από το Εμιράτο τον Ιανουάριο του 2011, αναφερόμενος στον πλανόδιο πωλητή του οποίου η πράξη διαμαρτυρίας βοήθησε στην έναρξη της επανάστασης στην Τυνησία και, τελικά, στον αραβικό κόσμο. «Οι άνθρωποι αυτοπυρπολούνται επειδή δεν αντέχουν να βλέπουν την οικογένειά τους να μαραίνεται αργά, όχι από τη θλίψη, αλλά από την κρύα σκληρή πείνα».
Οι συνθήκες στις επιμέρους χώρες διέφεραν, αλλά η γενικότερη εικόνα ήταν σαφής. Η ραγδαία αύξηση των τιμών του σιταριού αποτελούσε σημαντικό μέρος του προβλήματος.
Η κατάσταση σήμερα είναι ακόμη χειρότερη από ό,τι τότε. Οι παγκόσμιες τιμές των τροφίμων μόλις έφτασαν σε νέο ρεκόρ. Ο δείκτης τιμών τροφίμων του FAO που δημοσιεύθηκε την Παρασκευή έφτασε το 159,3 τον Μάρτιο, αυξημένος κατά σχεδόν 13% σε σχέση με τον Φεβρουάριο. Ο πόλεμος στην Ουκρανία, σημαντικός εξαγωγέας σιταριού, καλαμποκιού και φυτικών ελαίων, καθώς και οι σκληρές κυρώσεις στη Ρωσία – βασικό παραγωγό σιταριού και λιπασμάτων – αναμένεται να ωθήσουν σε περαιτέρω αύξηση των τιμών τους επόμενους μήνες.
«Το σαράντα τοις εκατό των εξαγωγών σιταριού και καλαμποκιού από την Ουκρανία πηγαίνει στη Μέση Ανατολή και την Αφρική, οι οποίες ήδη αντιμετωπίζουν προβλήματα πείνας και όπου περαιτέρω ελλείψεις τροφίμων ή αυξήσεις των τιμών θα μπορούσαν να πυροδοτήσουν κοινωνικές αναταραχές», δήλωσε τον περασμένο μήνα ο Gilbert Houngbo, επικεφαλής του Διεθνούς Ταμείου Αγροτικής Ανάπτυξης.
Στον πόνο έρχεται να προστεθεί η αύξηση των τιμών της ενέργειας. Οι παγκόσμιες τιμές του πετρελαίου είναι σχεδόν 60% υψηλότερες από ό,τι ήταν πριν από ένα χρόνο. Το κόστος του άνθρακα και του φυσικού αερίου έχει επίσης εκτοξευθεί.
Πολλές κυβερνήσεις αγωνίζονται να προστατεύσουν τους πολίτες τους, αλλά οι εύθραυστες οικονομίες που δανείστηκαν πολλά για να τα καταφέρουν να ξεπεράσουν την οικονομική κρίση του 2008 και την πανδημία είναι πιο ευάλωτες. Καθώς η ανάπτυξη επιβραδύνεται, πλήττοντας τα νομίσματά τους και καθιστώντας δυσκολότερο να συμβαδίσουν με τις πληρωμές του χρέους, η διατήρηση των επιδοτήσεων για τρόφιμα και καύσιμα θα είναι δύσκολη, ειδικά αν οι τιμές συνεχίσουν να ανεβαίνουν.
«Βρισκόμαστε τώρα σε μια κατάσταση όπου οι χώρες είναι υπερχρεωμένες», δήλωσε ο Arezki. «Ως αποτέλεσμα, δεν έχουν αποθέματα ασφαλείας για να προσπαθήσουν να περιορίσουν τις εντάσεις που θα προκύψουν από τόσο υψηλές τιμές».
Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, σχεδόν το 60% των φτωχότερων χωρών «βρίσκονταν ήδη σε δυσχερή κατάσταση χρέους ή διέτρεχαν υψηλό κίνδυνο» την παραμονή της εισβολής στην Ουκρανία.
Πού σιγοβράζουν οι εντάσεις
Ασία: Στη Σρι Λάνκα, μια νησιωτική χώρα 22 εκατομμυρίων κατοίκων, μια οικονομική και πολιτική κρίση ήδη βράζει, με τους διαδηλωτές να βγαίνουν στους δρόμους αψηφώντας τις απαγορεύσεις κυκλοφορίας και τους υπουργούς της κυβέρνησης να παραιτούνται μαζικά.
Παλεύοντας με υψηλά επίπεδα χρέους και μια αδύναμη οικονομία που εξαρτάται από τον τουρισμό, η Σρι Λάνκα αναγκάστηκε να εξαντλήσει τα αποθέματα συναλλάγματος. Αυτό εμπόδισε την κυβέρνηση να κάνει πληρωμές για βασικές εισαγωγές όπως η ενέργεια, δημιουργώντας καταστροφικές ελλείψεις και αναγκάζοντας τους ανθρώπους να περνούν ώρες στην ουρά για καύσιμα.
Οι ηγέτες της έχουν επίσης υποτιμήσει το νόμισμά της, τη ρουπία της Σρι Λάνκα, καθώς προσπαθούν να εξασφαλίσουν μια διάσωση από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Αλλά αυτό απλώς επιδείνωσε τον πληθωρισμό στο εσωτερικό της χώρας. Τον Ιανουάριο, έφτασε το 14%, σχεδόν διπλάσιος από τον ρυθμό αύξησης των τιμών στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Το κοινοβούλιο του Πακιστάν δεν έδωσε ψήφο εμπιστοσύνης στον Χαν την Κυριακή, εκδιώκοντάς τον από την εξουσία και ανατρέποντας την κυβέρνησή του. Ενώ τα πολιτικά του προβλήματα χρονολογούνται εδώ και καιρό, οι ισχυρισμοί για οικονομική κακοδιαχείριση, καθώς το κόστος των τροφίμων και των καυσίμων εκτοξεύθηκε, καθώς και η εξάντληση των συναλλαγματικών αποθεμάτων, έκαναν τα πράγματα χειρότερα.
«Η έκταση του οικονομικού χάους έχει ενώσει την αντιπολίτευση στον Ιμράν Χαν», δήλωσε ο Kinnear της Verisk Maplecroft.
Μέση Ανατολή και Αφρική: Οι ειδικοί παρακολουθούν επίσης για σημάδια πολιτικής δυσπραγίας σε άλλες χώρες της Μέσης Ανατολής που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τις εισαγωγές τροφίμων από την περιοχή της Μαύρης Θάλασσας και συχνά παρέχουν γενναιόδωρες επιδοτήσεις στο δημόσιο.
Στον Λίβανο, όπου σχεδόν τα τρία τέταρτα του πληθυσμού ζούσαν πέρυσι σε συνθήκες φτώχειας ως αποτέλεσμα της πολιτικής και οικονομικής κατάρρευσης, το 70% έως 80% του εισαγόμενου σιταριού προέρχεται από τη Ρωσία και την Ουκρανία. Βασικά σιλό σιτηρών καταστράφηκαν επίσης κατά την έκρηξη του 2020 στο λιμάνι της Βηρυτού.
Και η Αίγυπτος, ο μεγαλύτερος αγοραστής σιταριού στον κόσμο, βλέπει ήδη τεράστιες πιέσεις στο τεράστιο πρόγραμμα επιδότησης του ψωμιού της. Η χώρα καθόρισε πρόσφατα μια σταθερή τιμή για το μη επιδοτούμενο ψωμί μετά την εκτόξευση των τιμών, και προσπαθεί να εξασφαλίσει εισαγωγές σιταριού από χώρες όπως η Ινδία και η Αργεντινή αντ’ αυτού.
Καθώς εκτιμάται ότι το 70% των φτωχών του κόσμου ζει στην Αφρική, η ήπειρος θα είναι επίσης «πολύ εκτεθειμένη» στην άνοδο των τιμών των τροφίμων και της ενέργειας, δήλωσε ο Arezki.
Η ξηρασία και οι συγκρούσεις σε χώρες όπως η Αιθιοπία, η Σομαλία, το Νότιο Σουδάν και η Μπουρκίνα Φάσο έχουν δημιουργήσει κρίση επισιτιστικής ασφάλειας για περισσότερο από το ένα τέταρτο του πληθυσμού της ηπείρου, δήλωσε αυτή την εβδομάδα η Διεθνής Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού. Η κατάσταση κινδυνεύει να επιδεινωθεί τους επόμενους μήνες, συνέχισε.
Η πολιτική αστάθεια έχει ήδη αυξηθεί σε τμήματα της ηπείρου. Μια σειρά από πραξικοπήματα έχουν λάβει χώρα στη Δυτική και Κεντρική Αφρική από τις αρχές του 2021.
Ευρώπη: Η Ευρώπη είναι η πρώτη χώρα, η οποία έχει την ευκαιρία να αντιμετωπίσει το φαινόμενο της κρίσης: Ακόμη και οι χώρες με πιο ανεπτυγμένες οικονομίες, οι οποίες διαθέτουν μεγαλύτερα αποθέματα ασφαλείας για να προστατεύσουν τους πολίτες από τις επώδυνες αυξήσεις των τιμών, δεν θα έχουν τα εργαλεία για να αμβλύνουν πλήρως το πλήγμα.
Χιλιάδες διαδηλωτές συγκεντρώθηκαν σε πόλεις σε όλη την Ελλάδα αυτή την εβδομάδα για να απαιτήσουν υψηλότερους μισθούς για την αντιμετώπιση του πληθωρισμού, ενώ οι προεδρικές εκλογές στη Γαλλία στενεύουν, καθώς η ακροδεξιά υποψήφια Μαρίν Λεπέν αναδεικνύει τα σχέδιά της για μείωση του κόστους ζωής. Η κυβέρνηση του προέδρου Εμανουέλ Μακρόν δήλωσε τον περασμένο μήνα ότι εξετάζει το ενδεχόμενο έκδοσης κουπονιών τροφίμων, ώστε οι οικογένειες μεσαίου και χαμηλού εισοδήματος να έχουν την οικονομική δυνατότητα να τρώνε.
