Το όνομα της δραχμής κουβαλά την πρώτη της εικόνα: «αδραξιά», μια χούφτα
Στις οθόνες των dealer rooms, εκεί όπου τα νομίσματα δεν έχουν νοσταλγία αλλά τιμές, η δραχμή εμφανίζεται για τελευταία φορά ως «ζωντανό» νόμισμα της διεθνούς αγοράς.
Οι συναλλαγές περνούν, τα τερματικά αναβοσβήνουν, οι ισοτιμίες σφίγγουν. Κάπου στο βάθος του θορύβου, κλείνει μια ιστορία 2.650 χρόνων. Το ημερολόγιο γράφει Παρασκευή, 29 Δεκεμβρίου 2000.
Δεν ακούγεται καμία καμπάνα. Δεν πέφτει κανένα παραπέτασμα. Η έξοδος της δραχμής από τις διεθνείς αγορές γίνεται με τον τρόπο που τελειώνουν οι περισσότερες μεγάλες εποχές: ήσυχα, με ένα «κλικ» στην τελευταία πράξη της ημέρας.
Η Τράπεζα της Ελλάδος κάνει την τελευταία κίνηση που κάνει ένας κεντρικός τραπεζίτης για το νόμισμά του: το υπερασπίζεται. Δίνει –όπως καταγράφεται– 139,5 εκατ. δολάρια για να κρατήσει τη δραχμή στο κεντρικό της «σημάδι», εκεί όπου έχει καρφωθεί για να περάσει οριστικά στο ευρώ: 340,75 δραχμές το ένα ευρώ.
Είναι η τελευταία φορά που το ελληνικό κράτος ξοδεύει χρήμα για να «στηρίξει» τη δραχμή, πριν τη σκεπάσει ο μηχανισμός της ΟΝΕ.
Μια ισοτιμία που μοιάζει με τελεία
Η ισοτιμία είναι ψυχρή, σχεδόν παράλογη: 340,75. Δεν είναι «στρογγυλή», δεν χωράει σε μισή ανάσα, δεν λέγεται εύκολα. Είναι όμως ακριβής – όπως ακριβές είναι και το νόημά της. Από εδώ και πέρα, οι αριθμοί δεν θα ακολουθούν την παλιά ελληνική κλίμακα. Η δραχμή παύει να ταξιδεύει μόνη της. Κλειδώνει σε έναν άλλο κόσμο.
Η Ελλάδα, τυπικά, μπαίνει στο κοινό νόμισμα την 1η Ιανουαρίου 2001. Οι αγορές, όμως, δεν περιμένουν τις ημερομηνίες των εορτών. Την πρώτη εργάσιμη ημέρα, οι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί περνούν σε ευρώ.
Κι ενδιάμεσα, κλείνουν πόρτες για να αλλάξουν μηχανές: οι τράπεζες και το Χρηματιστήριο Αθηνών κρατούν ρολά μία ημέρα, για να μεταφερθεί ολόκληρο το σύστημα στο νέο νόμισμα.
Όμως σήμερα, εδώ, η δραχμή κάνει τον τελευταίο της γύρο στον πλανήτη των συναλλαγών. Κι αυτό έχει μια σπάνια βαρύτητα: δεν είναι η τελευταία ημέρα που τη βλέπεις στο πορτοφόλι σου. Είναι η τελευταία ημέρα που η δραχμή υπάρχει ως ισότιμος παίκτης σε έναν διεθνή πίνακα τιμών.
Μια «χούφτα» ιστορία
Το όνομα της δραχμής κουβαλά την πρώτη της εικόνα: «αδραξιά», μια χούφτα. Στην αρχαιότητα, λένε, είναι μια χούφτα από οβελούς – λεπτά σιδερένια ραβδιά που μοιάζουν με μικρές σούβλες, τον πιο στοιχειώδη τρόπο αξίας πριν τα κέρματα γίνουν κανονικότητα. Έξι τέτοια ραβδιά χωρούν στην παλάμη: μία δραχμή.
Είναι σχεδόν ειρωνικό: το νόμισμα που γεννιέται ως «χούφτα», τελειώνει σαν σήμερα ως ψηφιακό σύμβολο σε μια οθόνη. Ένα γράμμα σε κωδικούς, μια ισοτιμία ανάμεσα σε άλλες ισοτιμίες. Κι όμως, στη διαδρομή του, γίνεται κάτι πολύ μεγαλύτερο από «μονάδα πληρωμής».
Πρώτη κοπή γύρω στο 650 π.Χ., κάπου στη δυτική Μικρά Ασία. Ασημένιο κέρμα που ταξιδεύει με το εμπόριο και την κατάκτηση. Η δραχμή γίνεται νόμισμα πόλεων-κρατών, περνάει από χέρια εμπόρων, στρατιωτών, ναυτικών.
Είναι το νόμισμα του Αλεξάνδρου. Φτάνει ως την Ασία, εμφανίζεται σε ευρήματα μέχρι το Αφγανιστάν. Γίνεται ακόμη και πρότυπο για άλλες λέξεις-νομίσματα: ο «ντιρχάμ» κρατά το αποτύπωμά της.
Από τον Φοίνικα στον Όθωνα και από την κατοχή στον πληθωρισμό
Στη νεότερη Ελλάδα, η δραχμή επανέρχεται το 1832. Παίρνει τη θέση του φοίνικα και γίνεται το νόμισμα του νέου κράτους, με υποδιαιρέσεις σε λεπτά. Περνά βασιλείς, πολέμους, πολιτεύματα, μεταρρυθμίσεις. Γνωρίζει νομισματικές ενώσεις και ρήξεις.
Και στον 20ό αιώνα, μπαίνει στη σκοτεινή περιοχή που καμία ιστορική αφήγηση δεν εξωραΐζει: υπερπληθωρισμός, πόλεμος, κατοχή.
Εκεί, η δραχμή δεν είναι πια σύμβολο ισχύος, αλλά επιβίωσης. Είναι το σημείο όπου ένα νόμισμα δείχνει τι σημαίνει να χάνεις το έδαφος κάτω από τα πόδια σου.
Και μετά, ξανά: σταθεροποιήσεις, υποτιμήσεις, αναπροσαρμογές, μια μακρά προσπάθεια σύγκλισης. Στη δεκαετία του ’90, η χώρα «σφίγγει» τη δημοσιονομική της πολιτική για να χωρέσει στα κριτήρια του ευρώ.
Η δραχμή γίνεται εργαλείο πειθαρχίας, όχι πια αστάθειας.
Το τέλος στις οθόνες, όχι στις τσέπες
Στις 29 Δεκεμβρίου 2000, όλα αυτά συμπυκνώνονται σε μια τεχνική πράξη: «τελευταία ημέρα διαπραγμάτευσης στις διεθνείς αγορές». Για τον κόσμο των χρηματαγορών, αυτό είναι το οριστικό αντίο. Για τον κόσμο της καθημερινότητας, όχι ακόμη.
Διότι η δραχμή δεν φεύγει από τα χέρια των ανθρώπων σήμερα. Θα μείνει στα πορτοφόλια, στα ταμεία, στα ρέστα των περιπτέρων. Θα μείνει μέχρι το 2002, όταν θα κυκλοφορήσουν τα χαρτονομίσματα και τα κέρματα του ευρώ και η δραχμή θα αποσυρθεί οριστικά από την αγορά.
Αλλά το «τέλος» έχει ήδη γραφτεί – στην τελευταία διεθνή τιμή, στην τελευταία πράξη στήριξης, στην τελευταία συνεδρίαση όπου η δραχμή δεν είναι ανάμνηση αλλά νόμισμα.
Και κάπως έτσι, ένα νόμισμα που ξεκινά ως «μια χούφτα» –μια αδραξιά μετάλλου και αξίας– κλείνει ως κάτι που δεν χωρά σε καμία χούφτα: ένα κομμάτι ιστορίας που περνά από τις οθόνες στον χρόνο.
