Οι Ευρωπαίοι και Ουκρανοί διαπραγματευτές πραγματοποίησαν χθες, Κυριακή (23/11), εντατικές συνομιλίες με Αμερικανούς αξιωματούχους, σε μια προσπάθεια να τροποποιήσουν τις λεπτομέρειες ενός ειρηνευτικού σχεδίου που πρότεινε αυτή την εβδομάδα η Ουάσιγκτον και το οποίο θεωρούν ιδιαίτερα ευνοϊκό για τη Ρωσία. Ωστόσο, η προσπάθεια αυτή, ώστε εν τέλει να αποσπάσει την έγκριση της Ουκρανίας, σύμφωνα με τους Financial Times, μετατρέπεται σε μεγάλο διπλωματικό ζητούμενο.
Οι ΗΠΑ πιέζουν το Κίεβο να αποδεχτεί έως την Πέμπτη μια συμφωνία 28 σημείων, η οποία είναι αόριστη και ελλιπής σε λεπτομέρειες. Το σχέδιο ενσωματώνει αρκετές μακροχρόνιες απαιτήσεις της Ρωσίας, παραβιάζοντας τις σαφείς κόκκινες γραμμές του Κιέβου και παρακάμπτοντας τις ανησυχίες της Ευρώπης για την ασφάλεια.
Αμερικανοί αξιωματούχοι περιγράφουν το σχέδιο ως ένα έγγραφο εργασίας. Ωστόσο, η μετατροπή του σε κάτι πιο αποδεκτό για την Ουκρανία και τους Ευρωπαίους συμμάχους της θα αποτελέσει μια τεράστια διπλωματική επιχείρηση. Εδώ, εξετάζουμε ζητήματα στα οποία οι διαφορές θα είναι εξαιρετικά δύσκολο να γεφυρωθούν και άλλα στα οποία η επίτευξη συμβιβασμού μπορεί να αποδειχθεί λιγότερο δύσκολη.
Θα παραδώσει η Ουκρανία το Ντόνετσκ;
Το πιο δύσκολο από όλα είναι η απόσυρση των ουκρανικών δυνάμεων από τα τμήματα της επαρχίας Ντόνετσκ, στα ανατολικά της χώρας, που ελέγχουν επί του παρόντος. Είναι μόνο το 22o σημείο της λίστας, αλλά θα μπορούσε να είναι και το πρώτο. Εξηγεί την εκ νέου προσπάθεια των ΗΠΑ και της Ρωσίας για μια ειρηνευτική συμφωνία, η οποία θα επιτύχει μέσω διπλωματικών ελιγμών αυτό που οι δυνάμεις του προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν δεν κατάφεραν να πετύχουν από το 2014.
Με τις ρωσικές δυνάμεις να σημειώνουν αργή αλλά σταθερή πρόοδο στο μέτωπο του Ντόνετσκ, ο Πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ έχει πια πειστεί ότι η νίκη της Ρωσίας εκεί είναι αναπόφευκτη.
Iryna Rybakova/Ukraine’s 93rd Mechanized Brigade via AP
Η παραχώρηση εδαφών για την υπεράσπιση των οποίων οι Ουκρανοί έχυσαν τόσο πολύ αίμα είναι πιθανό να προκαλέσει έντονες αντιδράσεις και να αποσταθεροποιήσει την Ουκρανία, κάτι που θα εξυπηρετούσε επίσης τα συμφέροντα του Κρεμλίνου. Δεκάδες χιλιάδες Ουκρανοί που εξακολουθούν να ζουν στην περιοχή που θα παραχωρηθεί θα εκτοπιστούν.
Αυτό θα σήμαινε ότι η Ουκρανία θα παραχωρούσε τη «ζώνη οχυρών» της, που αποτελείται από τις πόλεις Σλοβιάνσκ, Κραματόρσκ, Ντρουζκίβκα και Κωσταντίνοφκα, οι οποίες από το 2014 αποτελούν προπύργιο κατά των ρωσικών δυνάμεων.
Τα εδάφη που θα παραχωρήσει η Ουκρανία θα γίνουν «ουδέτερη αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη ασφαλείας». Ωστόσο, αν η Ρωσία παραβιάσει αυτή τη ζώνη με μια νέα επίθεση, η κεντρική Ουκρανία, συμπεριλαμβανομένων των πόλεων Ντνίπρο και Ζαπορίζια, θα βρεθεί σε εξαιρετικά ευάλωτη θέση.
Αν και ο Ζελένσκι έχει από καιρό αποδεχθεί ότι μόνο μέσω της διπλωματίας θα ανακτήσει η Ουκρανία τα εδάφη που έχει ήδη καταλάβει η Ρωσία, έχει αντιταχθεί σθεναρά σε οποιαδήποτε επίσημη αναγνώριση της ρωσικής κατοχής.
Το σχέδιο των ΗΠΑ θα περιλαμβάνει την αναγνώριση των περιοχών που είναι σήμερα κατεχόμενες ως «de facto ρωσικές». Εκ πρώτης όψεως, αυτό είναι πιο αποδεκτό για το Κίεβο και τους ευρωπαίους συμμάχους του από την επίσημη «de jure» αναγνώριση, η οποία θα σήμαινε ότι τα σύνορα μπορούν να αλλάξουν με τη βία, παραβιάζοντας τις αρχές του διεθνούς δικαίου.
Ωστόσο, σύμφωνα με τον Marc Weller, διευθυντή διεθνούς δικαίου στο Chatham House και καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, η φράση «de facto ρωσικές» είναι πιο ευνοϊκή για τον Πούτιν από ό,τι η φράση «de facto υπό ρωσικό έλεγχο», όπως και η χρήση της λέξης «αναγνώριση».
Θα λάβει η Ουκρανία ουσιαστικές εγγυήσεις ασφάλειας;
Το σχέδιο αναφέρει ότι η Ουκρανία «θα λάβει αξιόπιστες εγγυήσεις ασφάλειας», αλλά δεν παρέχει συγκεκριμένες λεπτομέρειες, ενώ περιορίζει σε μεγάλο βαθμό τα όσα μπορούν να της προσφέρουν οι σύμμαχοί της.
Στην Ουκρανία θα απαγορευόταν η ένταξη στο ΝΑΤΟ μέσω μιας τροποποίησης της συνθήκης της συμμαχίας, ενώ παράλληλα η χώρα θα έπρεπε να τροποποιήσει το σύνταγμά της για να αποκλείσει την ένταξη, κάτι που θα ήταν πολιτικά δύσκολο να επιτευχθεί.
AP Photo/Julia Demaree Nikhinson
Τα κράτη του ΝΑΤΟ δεν θα μπορούσαν να σταθμεύσουν στρατεύματα στην Ουκρανία, γεγονός που θα ανέτρεπε την ιδέα της αποστολής μιας ευρωπαϊκής δύναμης διατήρησης της ασφάλειας ή μιας εκπαιδευτικής αποστολής στην περιοχή.
Το Κίεβο παραμένει επιφυλακτικό απέναντι σε αόριστες υποσχέσεις λόγω του Μνημονίου της Βουδαπέστης του 1994, το οποίο παρείχε εγγυήσεις ασφάλειας από τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά δεν κατάφερε να αποτρέψει τη ρωσική στρατιωτική επιθετικότητα το 2014 και την πλήρη εισβολή της το 2022.
Ο Ζελένσκι έχει δηλώσει ότι ισχυρές εγγυήσεις ασφάλειας είναι απαραίτητες για οποιαδήποτε ειρηνευτική συμφωνία, με στόχο την αποτροπή μιας νέας ρωσικής εισβολής. Επιθυμεί μια δέσμευση τύπου Άρθρου 5 από τους δυτικούς εταίρους, η οποία θα τους υποχρεώνει να ανταποκριθούν στρατιωτικά και με αυστηρές κυρώσεις κατά της Ρωσίας σε περίπτωση μελλοντικών επιθέσεων.
Ουκρανοί και Αμερικανοί αξιωματούχοι έχουν δηλώσει ότι στα παρασκήνια διεξάγονται συνομιλίες για να αποφασιστεί ποια θα είναι η αντίδραση της Δύσης, αλλά οτιδήποτε δεν περιλαμβάνει συγκεκριμένα μέτρα είναι πιθανό να απορριφθεί από το Κίεβο.
Ποιος θα πάρει τα δεσμευμένα περιουσιακά στοιχεία της Ρωσίας;
Το σχέδιο των ΗΠΑ θα ανέτρεπε την πρόταση της ΕΕ να χρησιμοποιήσει τα δεσμευμένα περιουσιακά στοιχεία της Ρωσίας για να συγκεντρώσει δάνειο «αποζημίωσης» ύψους 140 δισ. ευρώ για την Ουκρανία, το οποίο η ΕΕ ήλπιζε να εγκρίνει τον επόμενο μήνα. Το μεγαλύτερο μέρος των 300 δισ. δολαρίων περιουσιακών στοιχείων που δεσμεύτηκαν κατά την έναρξη της ρωσικής εισβολής βρίσκεται στην Ευρώπη. Ωστόσο, σύμφωνα με την πρόταση, η Ουάσιγκτον θα λάβει 100 δισ. δολάρια για ένα επενδυτικό όχημα ΗΠΑ-Ουκρανίας, το οποίο θα αποφέρει τα μισά κέρδη του στις ΗΠΑ. Η Ευρώπη θα προσθέσει άλλα 100 δισ. δολάρια και το υπόλοιπο θα διατεθεί σε μια επενδυτική επιχείρηση ΗΠΑ-Ρωσίας.
Oleg Petrasiuk/Ukraine’s 24th Mechanized Brigade via AP
Ακόμη και με μια ειρηνευτική συμφωνία, η Ουκρανία θα χρειαστεί τεράστια δημοσιονομική στήριξη από τους ευρωπαίους συμμάχους της και μακροπρόθεσμη χρηματοδότηση για την εκπαίδευση και τον εξοπλισμό των ενόπλων δυνάμεών της. Οι περισσότερες πρωτεύουσες της ΕΕ συμφωνούν ότι το δάνειο αποζημιώσεων είναι ο καλύτερος και φθηνότερος τρόπος για την παροχή αυτής της βοήθειας. Ο Γερμανός καγκελάριος Φρίντριχ Μερτς, ο οποίος έχει υποστηρίξει την ιδέα, φέρεται να είναι ιδιαίτερα ενοχλημένος από την πρόταση της Ουάσιγκτον.
Πρέπει να υπάρξει γενική αμνηστία;
Το ειρηνευτικό σχέδιο προβλέπει γενική αμνηστία και για τις δύο πλευρές του πολέμου και συμφωνία για την απόσυρση όλων των νομικών αξιώσεων. Η απαλλαγή της Ρωσίας θα ήταν από μόνη της εξαιρετικά δύσκολο να γίνει αποδεκτή από πολλούς Ουκρανούς που έχουν υποστεί θάνατο, καταστροφή, βιασμούς και απαγωγές παιδιών από τις ρωσικές δυνάμεις.
Η Ουκρανή βραβευμένη με Νόμπελ Ειρήνης Ολεξάνδρα Ματβιτσούκ δήλωσε ότι μια γενική αμνηστία και η «απουσία αρνητικών συνεπειών για την επιθετικότητα» θα ήταν η «κύρια απογοήτευση» για τους Ουκρανούς στο αμερικανικό σχέδιο.
Θα καταργούσε επίσης τη νομική βάση για το δάνειο αποζημίωσης της ΕΕ, λέει η Γιούλια Ζισκίνα της Razom, μιας ομάδας που υποστηρίζει την Ουκρανία. «Εάν συμφωνηθεί αυτή η συμφωνία, το δάνειο αποζημίωσης θα καταστεί νομικά και οικονομικά αδύνατο», λέει.
«Η εξασφάλιση του δανείου αποζημίωσης είναι το πιο σημαντικό εργαλείο που διαθέτει η Ευρώπη για να διασφαλίσει ότι τυχόν μελλοντικές διαπραγματεύσεις θα διεξαχθούν με όρους που θα διαμορφώνονται από σαφείς αρχές και πραγματική ασφάλεια, και όχι από την αναγκαστική ευπάθεια της Ουκρανίας».
Ο Μερτς επέμεινε την Κυριακή ότι οι εργασίες για το δάνειο της ΕΕ θα συνεχιστούν χωρίς να επηρεαστούν από το σχέδιο των ΗΠΑ, αλλά είναι δύσκολο να κατανοήσουμε πώς θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν δύο φορές τα περιουσιακά στοιχεία.
Πρέπει να περιοριστεί το μέγεθος του ουκρανικού στρατού;
Κατ’ αρχήν, ο περιορισμός του μεγέθους του ουκρανικού στρατού σε 600.000 άτομα θα αποτελούσε απαράδεκτη παραβίαση της κυριαρχίας της χώρας. Οι ηγέτες της ΕΕ είναι κατηγορηματικά αντίθετοι, καθώς θεωρούν ότι ένας ισχυρός ουκρανικός στρατός αποτελεί το καλύτερο ανάχωμα της Ευρώπης έναντι της ρωσικής επιθετικότητας.
Iryna Rybakova/Ukraine’s 93rd Mechanized Brigade via AP
Ωστόσο, ακόμη και με μείωση κατά ένα τρίτο του σημερινού αριθμού, η Ουκρανία θα εξακολουθεί να διαθέτει έναν σημαντικό και ισχυρό στρατό, σχεδόν διπλάσιο σε μέγεθος από τη μεγαλύτερη στρατιωτική δύναμη της ΕΕ. Αυτό θα επέτρεπε επίσης την αποστράτευση ορισμένων στρατιωτών που πολεμούν εδώ και χρόνια.
Αλλά θα αφορά έναν πληθυσμό που έχει υποστεί δύο εισβολές σε 11 χρόνια από έναν πιο ισχυρό ρωσικό στρατό, ειδικά δεδομένου ότι το σχέδιο δεν προβλέπει αντίστοιχο ανώτατο όριο για τη Μόσχα.
Ήδη, ορισμένοι στρατιωτικοί έχουν εκφράσει την αντίθεσή τους σε οποιαδήποτε μείωση των ουκρανικών ενόπλων δυνάμεων. «Αυτό είναι άμεση προετοιμασία για μια νέα εισβολή και αποδυνάμωση της Ουκρανίας σε βαθμό που δεν θα της επιτρέψει να προετοιμαστεί για μια απόκρουση», δήλωσε ο Oleksandr Solonko, ειδικός επικοινωνίας στο ουκρανικό στρατό και δημοφιλής σχολιαστής.
