Καθώς οι δημοσιονομικές πιέσεις εντείνονται λόγω των γηρασμένων πληθυσμών και των τεράστιων χρεών, που άφησε πίσω της η πανδημία, όλο και περισσότερες κυβερνήσεις στρέφουν το βλέμμα σε μια δεξαμενή κεφαλαίων που μοιάζει ακαταμάχητη: τις αποταμιεύσεις των πολιτών για τη σύνταξή τους.
Σύμφωνα με τον δείκτη Mercer CFA Institute Global Pension Index, τα περιουσιακά στοιχεία των συνταξιοδοτικών ταμείων στις χώρες του ΟΟΣΑ έχουν υπερτριπλασιαστεί από το 2003, φτάνοντας τα 63,1 τρισ. δολάρια το 2024.
Αυτός ο τεράστιος πλούτος προσελκύει πλέον πολιτική προσοχή, καθώς τα κράτη αναζητούν νέες πηγές χρηματοδότησης σε μια εποχή υπερχρέωσης, όπως εξηγεί σε ανάλυσή του το CNBC.
Το φαινόμενο του «συνταξιοδοτικού εθνικισμού»
«Καθώς τα συνταξιοδοτικά ταμεία έχουν γίνει πολύ μεγάλα και οι κυβερνήσεις βρίσκονται σε στενότητα ρευστότητας, ο πειρασμός να τα κατευθύνουν προς άλλους πολιτικούς στόχους είναι μεγάλος», σημειώνει στο CNBC ο Σεμπαστιάν Μπεταρμιέ, εκτελεστικός διευθυντής του International Centre for Pension Management (ICPM). Ο ίδιος περιγράφει αυτή την τάση ως μια μορφή «οικονομικού εθνικισμού» — με κυβερνήσεις που επιχειρούν να κατευθύνουν τις επενδύσεις των ταμείων τους σε «εθνικές προτεραιότητες» όπως λένε επισήμως ή στην ουσία να «κλείσουν τρύπες».
Ανάλογες πιέσεις ασκούνται στο Ηνωμένο Βασίλειο, στη Μαλαισία και στον Καναδά, όπου κυβερνήσεις προωθούν πολιτικές «ήπιας καθοδήγησης» των ταμείων. Δεν αποκλείεται να δούμε την ίδια τάση σε οικονομίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης με πιεσμένα δημοσιονομικά.
Όταν η πολιτική συναντά τα αποθεματικά
«Το πρόβλημα αρχίζει όταν η πολιτική υπερβαίνει την επαγγελματική κρίση των διαχειριστών», εξηγεί ο καθηγητής Gordon Clark από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
Όπως προειδοποιούν οι αναλυτές της Mercer, οι περιορισμοί στις επενδυτικές επιλογές των ταμείων μπορούν να οδηγήσουν σε στρεβλώσεις τιμών, φούσκες και έλλειψη ρευστότητας.
Η πρόσφατη Ιστορία προσφέρει παραδείγματα:
- Το 2015, το κρατικό ταμείο της Νότιας Κορέας (NPS) κατηγορήθηκε ότι υπέκυψε σε πολιτικές παρεμβάσεις όταν ενέκρινε αμφιλεγόμενη συγχώνευση της Samsung C&T, χάνοντας αργότερα δισεκατομμύρια.
- Το 2006, το σκάνδαλο του συνταξιοδοτικού ταμείου της Σανγκάης αποκάλυψε πώς 400 εκατ. δολάρια από τοπικές συντάξεις διοχετεύτηκαν σε έργα βιτρίνας και real estate, οδηγώντας σε συλλήψεις και σκληρότερη εποπτεία.
Ο κίνδυνος να «σπάσει» η ισορροπία
Η υπερβολική κρατική εμπλοκή μπορεί να διαταράξει τη λεπτή ισορροπία ανάμεσα στο ρίσκο και την απόδοση που διασφαλίζει τη βιωσιμότητα των ταμείων. «Όταν η κυβέρνηση αρχίζει να υπαγορεύει πού πρέπει να επενδύσουν, διαλύει ένα σύστημα που έχει σχεδιαστεί με ακρίβεια ώστε να προστατεύει τις συντάξεις στο βάθος του χρόνου», τονίζει ο Μπεταρμιέ.
Οι ειδικοί συμφωνούν ότι το ζητούμενο είναι η ανεξαρτησία.
Η εμπιστοσύνη στα συνταξιοδοτικό ταμεία χτίζεται αργά, αλλά μπορεί να χαθεί σε μια νύχτα αν τα αποθεματικά μετατραπούν σε εργαλείο βραχυπρόθεσμων πολιτικών στόχων.
Όπως σημειώνει η Mercer, «η μακροχρόνια εμπιστοσύνη των πολιτών στο σύστημα συντάξεων είναι κρίσιμη — και δεν ενισχύεται όταν οι κυβερνήσεις παρεμβαίνουν στις αγορές ή περιορίζουν τις επενδυτικές επιλογές».
Η μεγάλη πρόκληση
Καθώς τα χρέη παγκοσμίως (δημόσια και ιδιωτικά ) ξεπερνούν το 235% του παγκόσμιου ΑΕΠ και η γήρανση επιβαρύνει τα ασφαλιστικά ταμεία, ο πειρασμός για πολιτική χρήση των αποταμιεύσεων θα εντείνεται.
Όμως, όπως υπογραμμίζουν οι αναλυτές, τα ταμεία δεν είναι ούτε ταμεία ανάπτυξης ούτε πολιτικά εργαλεία. Είναι οι κόποι μιας ζωής — και το στοίχημα είναι να παραμείνουν ακριβώς αυτό: εγγύηση αξιοπρέπειας για το μέλλον, όχι «έκτακτη χρηματοδότηση» για το παρόν.
