«Πίστευα πάντα ότι οι περισσότεροι θέλουν την ειρήνη και είναι έτοιμοι να ρισκάρουν γι’ αυτήν» είπε λίγη ώρα πριν πέσει νεκρός
Πλατεία Βασιλέων του Ισραήλ, Τελ Αβίβ, 21:30. Ο κόσμος ακόμη τραγουδά «Shir LaShalom». Ο Γιτζάκ Ράμπιν κατεβαίνει τα σκαλιά του Δημαρχείου, διπλώνει στην τσέπη το χαρτί με τους στίχους και μπαίνει στο αυτοκίνητο.
Τρεις πυροβολισμοί σκίζουν τον αέρα. Ο πρωθυπουργός του Ισραήλ σωριάζεται. Σε μια στιγμή, η ελπίδα για την ειρήνη γίνεται αίμα πάνω σε ένα τσαλακωμένο τραγούδι. Το ημερολόγιο γράφει 4 Νοεμβρίου 1995.
Το βράδυ της πλατείας
Είναι συλλαλητήριο υπέρ της ειρηνευτικής διαδικασίας του Όσλο. Πάνω από 100.000 άνθρωποι γεμίζουν την πλατεία. Ο Ράμπιν, έχοντας στο πλευρό του τον Σιμόν Πέρες και καλλιτέχνες, στέκεται στη σκηνή και δηλώνει: «Πίστευα πάντα ότι οι περισσότεροι θέλουν την ειρήνη και είναι έτοιμοι να ρισκάρουν γι’ αυτήν».
Λίγα λεπτά μετά, κατεβαίνει τα σκαλιά προς τη λιμουζίνα. Πλησιάζει ο 25χρονος φοιτητής νομικής Γιγκάλ Αμίρ. Σηκώνει το πιστόλι του, μία Beretta 84F, και πυροβολεί δύο φορές. Πετυχαίνει τον Ράμπιν στην κοιλιά και στο στήθος. Στον πανικό, ο οδηγός προσπαθεί να βρει τον δρόμο για το Ιχιλόβ.
Ο πρωθυπουργός ψελλίζει ότι «μάλλον δεν είναι σοβαρό» και χάνει τις αισθήσεις του. Στις 23:02 οι γιατροί κηρύσσουν τον θάνατό του. Στις 23:15, ο διευθυντής του γραφείου του, Εϊτάν Χάμπερ, βγαίνει στις κάμερες: «Η κυβέρνηση του Ισραήλ ανακοινώνει με βαθύ πόνο τον θάνατο του πρωθυπουργού και υπουργού Άμυνας Γιτζάκ Ράμπιν, που δολοφονήθηκε από δολοφόνο απόψε στο Τελ Αβίβ».
Το ποτάμι της υποκίνησης
Μήνες πριν, η ρητορική δηλητηριάζει την πολιτική ατμόσφαιρα. Ακροδεξιές κινητοποιήσεις, σκληροπυρηνικοί ραβίνοι που επικαλούνται το din rodef (το «δίκαιο του διώκτη»), αφίσες που ντύνουν τον Ράμπιν με στολή SS, κηδείες-παρωδίες με φέρετρα και θηλιές.
Η κυβέρνηση κατηγορείται ότι «προδίδει γη και αξίες». Οι υπηρεσίες ασφαλείας προειδοποιούν, αλλά ο ίδιος ο Ράμπιν απορρίπτει το αλεξίσφαιρο γιλέκο—το θεωρεί υπερβολή. Η σύγκρουση δεν είναι μόνο πολιτική. Έχει να κάνει με τη σύγκρουση της κοσμοθεωρίας εκείνων που βλέπουν την ειρήνη ως στρατηγική ασφάλειας και όσων τη βιώνουν ως υπαρξιακή απειλή.
Ο δολοφόνος και ο νόμος του din rodef
Ο Γιγκάλ Αμίρ, φοιτητής του Μπαρ-Ιλάν, προέρχεται από τον χώρο του θρησκευτικού εθνικισμού. Δηλώνει ότι ενήργησε βάσει του din rodef – ότι ο Ράμπιν, παραχωρώντας εδάφη, έθετε σε κίνδυνο εβραϊκές ζωές και επομένως είχε το δικαίωμα να τον σκοτώσει.
Στις ανακρίσεις ομολογεί με ψυχρότητα· ζητά ακόμη και ένα σναπς «για να το γιορτάσει». Αργότερα θα καταδικαστεί σε ισόβια χωρίς δυνατότητα χάριτος—και η Κνεσέτ θα θεσπίσει ειδικό νόμο που αποκλείει οριστικά κάθε απονομή χάριτος σε δολοφόνο πρωθυπουργού.
Τα κρίσιμα λεπτά και το τέλος
Στο νοσοκομείο Ιχιλόβ, οι γιατροί παλεύουν: παροχέτευση αέρα από τον θώρακα, μετάγγιση, επείγουσα επέμβαση. Οι δύο σφαίρες έχουν διαλύσει πνεύμονες και σπλήνα, η αιμορραγία είναι κατακλυσμιαία.
Η αεροεμβολή στον εγκέφαλο καθιστά τη διάσωση σχεδόν αδύνατη. Έξω, η πόλη κρατά την ανάσα της, με φώτα τηλεοπτικών συνεργείων και βλέμματα που αρνούνται να πιστέψουν.
Η κηδεία και το σοκ
Στις 6 Νοεμβρίου, το Όρος Χερτσλ γεμίζει ηγέτες και πλήθη. Ο Μπιλ Κλίντον ψιθυρίζει «Shalom, haver» — «Αντίο, φίλε». Ο βασιλιάς Χουσεΐν κλαίει δημόσια για τον «συνομιλητή» που εμπιστευόταν.
Η πλατεία μετονομάζεται σε Πλατεία Ράμπιν, ένα μνημείο στήνεται στο σημείο των πυροβολισμών, σχολεία και δρόμοι σε όλο τον κόσμο παίρνουν το όνομά του. Το σοκ διαλύει την ψευδαίσθηση ότι ο διχασμός ήταν απλώς θόρυβος του περιθωρίου.
Η δολοφονία που σκότωσε την ειρήνη;
Η επικρατέστερη ανάγνωση είναι σκληρή: ο Αμίρ πέτυχε τον σκοπό του. Η ειρηνευτική ορμή του Όσλο, ήδη πιεσμένη από τρομοκρατικές επιθέσεις της Χαμάς και αντιδράσεις εποίκων, χάνει τον μόνο Ισραηλινό ηγέτη με το κύρος να «πουλήσει» τη συμφωνία στην κοινωνία.
Η διαδοχή Πέρες, η έκρηξη βίας και οι εκλογές του 1996 οδηγούν σε πολιτική στροφή. Έκτοτε, το παζλ των τελικών ζητημάτων (σύνορα, Ιερουσαλήμ, πρόσφυγες, οικισμοί) μένει άλυτο — και το «παράθυρο» του 1993-95 κλείνει.
Η Έκθεση Σαμγκάρ κατακεραυνώνει την ασφάλεια για αστοχίες· το κράτος απαντά με πιο αυστηρά πρωτόκολλα. Όμως το βαθύτερο ρήγμα είναι κοινωνικό. Η πολιτική γλώσσα σκληραίνει, η καχυποψία παγιώνεται.
Κληρονομιά και καθρέφτης
Ο Ράμπιν ήταν ο στρατηγός που μίλησε για τον «πόλεμο της ειρήνης». Γι’ αυτό και τον άκουγαν.
Η απώλειά του δεν αφαίρεσε μόνο μια υπογραφή — αφαίρεσε φορέα νομιμοποίησης για δύσκολες παραχωρήσεις. Από τότε, κάθε κύκλος βίας βρίσκει μια κοινωνία πιο κουρασμένη, πιο πολωμένη, με λιγότερο χώρο για «πολιτικό ρίσκο».
Μια σκιά 30 χρόνια μετά
Τριάντα χρόνια μετά, η σκιά του 1995 εξακολουθεί να πλανάται. Η ισραηλινή κοινωνία παραμένει βαθιά διχασμένη για τους οικισμούς, τα όρια της εκτελεστικής εξουσίας, τη σχέση θρησκείας-κράτους και –πάνω απ’ όλα– για το τι συνιστά «ασφάλεια».
Στην παλαιστινιακή πλευρά, ο κατακερματισμός, η διάχυτη απελπισία και οι κύκλοι ένοπλης βίας ενισχύουν τη λογική του μηδενικού αθροίσματος.
Η μνήμη του Ράμπιν λειτουργεί ως μέτρο σύγκρισης: υπενθυμίζει ότι η ειρήνη απαιτεί δύο πράγματα που σπανίζουν ταυτόχρονα — πολιτικό θάρρος και κοινωνική πλειοψηφία πρόθυμη να το στηρίξει.
Το βράδυ της 4ης Νοεμβρίου δεν αφαιρεί μόνο μια ζωή. Μας αφήνει ένα ερώτημα που παραμένει ανοιχτό: μπορεί ένα τραγούδι για την ειρήνη να ξανακουστεί δυνατά, όταν οι στίχοι του έχουν ήδη βαφτεί με αίμα;
