Tο Βραβείο Νόμπελ Ιατρικής 2025 απονεμήθηκε στους: Mary E. Brunkow (ΗΠΑ), Fred Ramsdell (ΗΠΑ) και Shimon Sakaguchi (Ιαπωνία) «για τις ανακαλύψεις τους σχετικά με την περιφερική ανοσολογική ανοχή»
Νόμπελ Ιατρικής 2025: Τι είναι η περιφερειακή ανοσολογική ανοχή;
Το βραβείο Νόμπελ Ιατρικής για το 2025 έλαβαν τρεις επιστήμονες για τις έρευνές τους που σχετίζονται με την ανοσοθεραπεία. Ειδικότερα, η εργασία τους ανακάλυψε πώς μια ειδική κατηγορία κυττάρων, που ονομάζονται ρυθμιστικά T κύτταρα (Tregs), λειτουργούν ως «μηχανισμός αυτοελέγχου» του ανοσοποιητικού συστήματος και εμποδίζουν τα ανοσοκύτταρα να επιτεθούν στο ίδιο μας το σώμα, μία από τις αιτίες των αυτοάνοσων ασθενειών.
Αυτή η έρευνα είναι σημαντική, καθώς με αυτόν τον τρόπο ανοίγουν νέες κατευθύνσεις στην ανοσοθεραπεία, δηλαδή «ανοίγει τον δρόμο» για την αντιμετώπιση ασθενειών, όπως τα αυτοάνοσα νοσήματα, ο καρκίνος και η απόρριψη μοσχεύματος οργάνου. Τα αυτοάνοσα νοσήματα όπως ο λύκος, η ρευματοειδής αρθρίτιδα και η σκλήρυνση κατά πλάκας αποτελούν ένα φάσμα ασθενειών που επηρεάζουν ασθενείς όλων των ηλικιών, συχνά με καταστροφικές ή ακόμη και θανατηφόρες επιπτώσεις, όπως εξηγούν οι ειδικοί.
«Οι ανακαλύψεις τους ήταν καθοριστικές για την κατανόηση του τρόπου λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος και του λόγου για τον οποίο δεν αναπτύσσουμε όλοι σοβαρές αυτοάνοσες ασθένειες», δηλώνει ο Olle Kämpe, πρόεδρος της Επιτροπής Νόμπελ.
Ο Shimon Sakaguchi κολυμπούσε κόντρα στο ρεύμα το 1995, όταν έκανε την πρώτη σημαντική ανακάλυψη. Εκείνη την εποχή, πολλοί ερευνητές ήταν πεπεισμένοι ότι η ανοσολογική ανοχή αναπτύσσεται μόνο λόγω της εξάλειψης των δυνητικά επιβλαβών ανοσοκυττάρων στον θύμο αδένα, μέσω μιας διαδικασίας που ονομάζεται κεντρική ανοχή. Ο Sakaguchi έδειξε ότι το ανοσοποιητικό σύστημα είναι πιο περίπλοκο και ανακάλυψε μια μέχρι τότε άγνωστη κατηγορία ανοσοκυττάρων, τα οποία προστατεύουν τον οργανισμό από αυτοάνοσες ασθένειες.
Η Mary Brunkow και ο Fred Ramsdell έκαναν την άλλη σημαντική ανακάλυψη το 2001, όταν παρουσίασαν την εξήγηση για το γιατί ένα συγκεκριμένο στέλεχος ποντικών ήταν ιδιαίτερα ευάλωτο στις αυτοάνοσες ασθένειες. Ανακάλυψαν ότι τα ποντίκια είχαν μια μετάλλαξη σε ένα γονίδιο που ονόμασαν Foxp3. Έδειξαν επίσης ότι οι μεταλλάξεις στο αντίστοιχο γονίδιο του ανθρώπου προκαλούν μια σοβαρή αυτοάνοση ασθένεια, την IPEX.
Δύο χρόνια μετά, ο Shimon Sakaguchi κατάφερε να συνδέσει αυτές τις ανακαλύψεις. Αποδείχθηκε ότι το γονίδιο Foxp3 ρυθμίζει την ανάπτυξη των κυττάρων που είχε εντοπίσει το 1995. Αυτά τα κύτταρα, γνωστά σήμερα ως ρυθμιστικά Τ κύτταρα, παρακολουθούν άλλα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος και διασφαλίζουν ότι το ανοσοποιητικό μας σύστημα ανέχεται τους δικούς μας ιστούς.
Τι είναι τα αυτοάνοσα νοσήματα;
Το ανοσοποιητικό μας σύστημα λειτουργεί ως «φύλακας» του οργανισμού για την αντιμετώπιση ασθενειών, ωστόσο κάποιες φορές «μπερδεύεται» και επιτίθεται στον ίδιο του τον εαυτό σαν να είναι «ξένος». Όταν έχουμε μια αυτοάνοση διαταραχή, το ανοσοποιητικό μας αδυνατεί να κάνει διάκριση ανάμεσα στους υγιείς ιστούς και στους δυνητικά επιβλαβείς εισβολείς.
Οι γιατροί δεν γνωρίζουν ακριβώς τι προκαλεί αυτή την αντίδραση, ωστόσο ορισμένοι άνθρωποι έχουν περισσότερες πιθανότητες να εκδηλώσουν μια αυτοάνοση ασθένεια από άλλους. Ωστόσο, κάποιοι παράγοντες που μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο εμφάνισής τους είναι: το φύλο, το οικογενειακό ιστορικό, οι περιβαλλοντικοί παράγοντες, καθώς και η ύπαρξη άλλων παθήσεων.
Αξίζει να σημειωθεί πως το 25% των ασθενών που υποφέρουν από ένα αυτοάνοσο νόσημα έχουν την τάση να εμφανίσουν και κάποιο ή κάποια άλλα. Παράλληλα, 23,5 εκατομμύρια Αμερικανοί υποφέρουν από κάποιο αυτοάνοσο νόσημα, με το 80% των ασθενών να είναι γυναίκες.
Μερικά από τα πιο συνηθισμένα αυτοάνοσα νοσήματα είναι:
- Νόσος του Graves: Πρόκειται για μια αυτοάνοση διαταραχή που οδηγεί στο να έχουμε έναν υπερδραστήριο θυρεοειδή αδένα (υπερθυρεοειδισμός). Χαρακτηριστικά συμπτώματα της νόσου είναι η ταχυκαρδία, οι εφιδρώσεις, ο εξόφθαλμος, η μη ανοχή της ζέστης και ο έντονος εκνευρισμός.
- Νόσος Addison: Είναι μια διαταραχή που κάνει τα επινεφρίδια να υπολειτουργούν και ως εκ τούτου να μην παράγουν αρκετές ορμόνες.
- Κοιλιοκάκη: Σε αυτή την περίπτωση καταστρέφεται η επένδυση (η φόδρα) του λεπτού εντέρου. Η βλάβη προέρχεται από την αντίδραση στην κατανάλωση γλουτένης, που βρίσκεται στο σιτάρι, στη σίκαλη, στο κριθάρι και ενδεχομένως στη βρόμη, καθώς επίσης και στα παράγωγα αυτών των τροφίμων. Ως εκ τούτου, το κατεστραμμένο έντερο δεν είναι σε θέση να απορροφήσει τα θρεπτικά συστατικά από τις τροφές. Συνήθως εκδηλώνεται με διάρροιες και κοιλιακούς πόνους.
- Ερυθηματώδης λύκος: Σε αυτήν τη νόσο, το ανοσοποιητικό σύστημα επιτίθεται λανθασμένα σε διάφορους υγιείς ιστούς, όπως το δέρμα, οι αρθρώσεις, τα νεφρά, ο εγκέφαλος και άλλα όργανα. Διακρίνεται στον δερματικό όταν επηρεάζεται μόνο το δέρμα και στον συστηματικό κατά τον οποίο προσβάλλονται πολλά όργανα. Ο λύκος είναι συχνότερος στις γυναίκες σε σχέση με τους άντρες σε ποσοστό 10 προς 1.
- Δερματομυοσίτιδα: Περιλαμβάνει φλεγμονή των μυών και δερματικό εξάνθημα. Η πολυμυοσίτιδα είναι μια παρόμοια φλεγμονώδης πάθηση που περιλαμβάνει επίσης μυϊκή αδυναμία, οίδημα, ευαισθησία και βλάβη των ιστών, αλλά όχι δερματικό εξάνθημα. Και οι δύο αποτελούν μέρος μιας μεγαλύτερης ομάδας ασθενειών που ονομάζονται μυοπάθειες, πιο συγκεκριμένα φλεγμονώδεις μυοπάθειες.
- Νόσος Hashimoto: Αποτελεί την πιο συχνή πάθηση του θυρεοειδούς και ένα από τα συχνότερα αυτοάνοσα. Η χρόνια αυτή θυρεοειδίτιδα προκαλείται από αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος κατά του θυρεοειδούς αδένα. Συχνά οδηγεί σε μειωμένη λειτουργία του θυρεοειδούς (υποθυρεοειδισμός). Μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία, αλλά συχνότερα παρατηρείται σε γυναίκες μέσης ηλικίας.
- Μυασθένεια Gravis: Πρόκειται για μια νευρομυϊκή διαταραχή, αφορά δηλαδή τους μυς και τα νεύρα που τους ελέγχουν. Είναι πιο συχνή σε νέες γυναίκες και σε μεγαλύτερους άντρες και προκαλεί ουσιαστικά αδυναμία των μυών.
- Αντιδραστική αρθρίτιδα: Είναι ένας τύπος αρθρίτιδας που προκύπτει μετά από μια λοίμωξη. Μπορεί επίσης να προκαλέσει φλεγμονή των ματιών, του δέρματος και του ουροποιητικού και γεννητικού συστήματος.
- Ρευματοειδής αρθρίτιδα: Οδηγεί σε φλεγμονή των αρθρώσεων και των γύρω ιστών και εμφανίζεται συχνότερα σε γυναίκες μέσης ηλικίας. Μπορεί επίσης να επηρεάσει και άλλα όργανα.
- Σκλήρυνση κατά πλάκας: Είναι μια ασθένεια του κεντρικού νευρικού συστήματος με χαρακτηριστικά μειωμένη νευρική λειτουργία. Τα συμπτώματα καθώς και η βαρύτητά τους ποικίλλουν πολύ από ασθενή σε ασθενή και η νόσος χαρακτηρίζεται συνήθως από περιόδους έξαρσης και ύφεσης των συμπτωμάτων και των προβλημάτων που τα συνοδεύουν. Είναι πιο συχνή σε γυναίκες, κυρίως μεταξύ 40 και 50 ετών, αλλά μπορεί να εκδηλωθεί σε οποιαδήποτε ηλικία. Για την εμφάνισή της, θεωρείται ότι παίζει ένα σχετικό ρόλο η κληρονομικότητα και το πού ζει κάποιος.
- Σύνδρομο Sjögren: Είναι μια αυτοάνοση διαταραχή κατά την οποία καταστρέφονται οι αδένες που παράγουν δάκρυα και σάλιο, γεγονός που προκαλεί ξηροστομία και ξηροφθαλμία. Η πάθηση όμως μπορεί να επηρεάσει και άλλα μέρη του σώματος, συμπεριλαμβανομένων των νεφρών και των πνευμόνων.
- Ο διαβήτης τύπου 1: Απασχολεί συνήθως παιδιά, εφήβους ή νεαρούς ενήλικες. Καταστρέφει τα β κύτταρα του παγκρέατος που παράγουν την ινσουλίνη, γι’ αυτό και οι πάσχοντες χρειάζονται οπωσδήποτε χορήγηση ινσουλίνης για να ζήσουν.
- Άλλα γνωστά αυτοάνοσα είναι: το σκληρόδερμα, η γυροειδής αλωπεκία (τριχοφάγος), όπου εμφανίζονται κενά στο τριχωτό της κεφαλής, η λεύκη, όπου το δέρμα παρουσιάζει χαρακτηριστικές λευκές κηλίδες, η ψωρίαση, που εμφανίζονται κόκκινες πλάκες στο δέρμα, η νόσος του Chron και η ελκώδης κολίτιδα που επηρεάζουν το έντερο, η πέμφιγα κ.ά.
