Τοῦ Α. Π. Δημόπουλου
Τήν ἡμέρα πού τό ΝΑΤΟ ἄρχισε νά βομβαρδίζει τήν Σερβία, τόν Μάρτιο τοῦ 1999, ὁ τότε Πρωθυπουργός τῆς Ρωσσίας Yevgeny Primakov βρισκόταν στόν ἀέρα κατευθυνόμενος γιά ἐπίσημη ἐπίσκεψη στήν Οὐάσιγκτων. Μόλις ὅμως πληροφορήθηκε τό γεγονός πάνω ἀπό τόν Ἀτλαντικό, ἔδωσε ἐντολή στό ἀεροσκάφος νά κάνει στροφή καί νά ἐπιστρέψει στήν Μόσχα – ἐνέργεια πού ἐπιβίωσε ἔκτοτε στά διεθνῆ πράγματα μέ τόν ὅρο «τό γύρισμα τοῦ Primakov» («Primakov’s Loop»). «Γύρισμα» (ή στροφή), βέβαια, πού, ὡς ὅρος, παραπέμπει σέ διττό νόημα. Ἀπό τήν μιά, σέ συμβολικό ἐπίπεδο, γιατί ἦταν καί παραμένει ἕνα παράδειγμα ἄμεσης ἀντίδρασης στά διεθνῆ γεγονότα. Ἀπό τήν ἄλλη ὅμως, οὐσιαστικώτερα, γιατί ὁ Primakov ὑπῆρξε ὁ πρώιμος θεωρητικός της ἀνάγκης γιά ἕναν «πολυπολικό κόσμο» στήν μετα-κομμουνιστική Ρωσία καί μάλιστα μέ τό εἰδικώτερο νόημα μιᾶς «τριπλῆς συμμαχίας» ἀνάμεσα σέ Ρωσσία, Ἰνδία καί Κίνα (η γνωστή ὡς «τρόικα RIC»), πού θά λειτουργοῦσε ὡς ἀντίβαρο στήν Δύση – ἔτσι τό «γύρισμα» τοῦ ἀεροπλάνου σχηματοποιοῦσε ἐπίσης αὐτή τήν ἀλλαγή πολιτικῆς κατεύθυνσης. Ὁπότε, μέ τήν Ρωσσία, τήν Ἰνδία καί τήν Κίνα νά δίνουν γιά πρώτη φορά ἕνα τόσο καθαρό δεῖγμα τῆς πρόθεσης γιά μιά τέτοια συμμαχία μετά τίς ἐγκάρδιες συναντήσεις τῶν ἡγεσιῶν τους στίς ἀρχές τοῦ μῆνα στό Πεκῖνο, δέν ἦταν λίγοι ἐκεῖνοι πού εἶδαν νά παίρνει ὑλοποιήσιμη μορφή τό «γύρισμα τοῦ Primakov» – ἕνα «γύρισμα» πού γιά πάνω ἀπό δυό δεκαετίες ἐθεωρεῖτο σκέτη χίμαιρα. Ἤ, ὅπως τό διατύπωσε ὁ Πρόεδρος Trump: «Φαίνεται χάσαμε Ρωσσία καί Ἰνδία στήν Κίνα». Εἶναι ὅμως ἀλήθεια ἔτσι;
Φυσικά, ὑπῆρχε ἤδη ἀπό τό 2009 τό σχῆμα τῶν «BRICS», τό ὁποῖο ὅμως δέν ἐξελίχθηκε ποτέ ἐμπράκτως σέ κάτι παραπάνω ἀπό ἕνα ἀναποτελεσματικό forum ἀναζήτησης μεθόδων ἐξισορρόπησης τῆς ἰσχύος τοῦ δολλαρίου καί τοῦ δολλαριακοῦ παγκόσμιου συστήματος πληρωμῶν. Ὅμως, ἐνῶ εἶναι γεγονός ὅτι ὅσα ἔγιναν πρίν λίγες ἡμέρες στό Πεκῖνο ὑπῆρξαν πράγματι ποιοτικά διαφορετικά, στό μέτρο πού εἶχαν ρητά τό γεωστρατηγικό πρόσημο πού τούς ἔδινε τό «γύρισμα τοῦ Primakov» (όπως τό διατύπωσε εὐθέως ὁ Πρόεδρος Xi, αὐτή ἡ «τρόικα» θέλει ἕναν «πολυπολικό κόσμο», ὅπου «ἡ Δύση δέν θά θέτει τούς κανόνες»), τελικά, παρά τίς ἐντυπώσεις καί τήν εὐκολία μέ τήν ὁποία ξεγράφεται κάθε ἡμέρα ἡ Δύση, στήν πραγματικότητα αὐτό τό «γύρισμα» ὁδηγεῖ στό πουθενά. Καί γιά νά μήν χαθοῦμε σέ ἐντυπώσεις, ἄς θυμηθοῦμε πρῶτα τούς ἀριθμούς. Πού λένε ὅτι τό ΑΕΠ τῆς Ρωσσίας εἶναι μικρότερο ἀπό αὐτό τῆς (ὑποτριπλάσιου πληθυσμοῦ) Ἰταλίας (2,07 ἔναντι 2,42 τρισ. δολ.). Καί ὅτι τό ΑΕΠ τῆς Ἰνδίας εἶναι μικρότερο ἀπό αὐτό τῆς (ὑποδεκαπενταπλάσιου πληθυσμοῦ) Γερμανίας (4,18 ἔναντι 4,74 τρισ. δολ.). Καί, τέλος, ὅτι τό ΑΕΠ τῆς Κίνας εἶναι 19,23 τρισ. ἔναντι 30,51 τρισ. τῶν (ὑποτριπλάσιου πληθυσμοῦ) ΗΠΑ, ἐνῶ τό ΑΕΠ τῆς «Δύσης» προσθετικά (ΗΠΑ, Καναδᾶ, Εὐρώπης, Βρεταννίας, Ἰαπωνίας, Κορέας, Αὐστραλίας καί συμμάχων) εἶναι πάνω ἀπό 70 τρισ.
Μέ ἄλλα λόγια, εἶναι τόσο μεγάλη ἡ διαφορά οἰκονομικῆς ἰσχύος τῆς συλλογικῆς «Δύσης» πού, ἀκόμα καί χωρίς νά συνυπολογίσει κανείς τήν ἀδιαμφισβήτητη τεχνολογική ὑπεροχή τῆς ἴδιας (καί, ὅπως ἔχει δείξει ἡ Ἱστορία, ἡ οἰκονομική καί ἡ τεχνολογική ὑπεροχή ἐνέχει μοιραῖα καί στρατιωτική ὑπεροχή), θά χρειαστοῦν πολλές γενιές ὥστε νά μπορεῖ κανείς ἐλλόγως νά μιλήσει γιά κάποιον στοιχειωδῶς συγκρίσιμο ἀντίπαλο «πόλο» ἰσχύος (καί μάλιστα ἀκόμα καί ἐάν ἡ ὑπόθεση γίνει ceteris paribus σέ βάρος τοῦ ἐπί τοῦ παρόντος οἰκονομικά καί τεχνολογικά ἰσχυρότερου, ἐνῶ τό εὔλογο θά ἦταν νά γίνει ὑπέρ του). Πρᾶγμα πού σημαίνει ὅτι αὐτό πού βλέπουμε δέν εἶναι ἕνας συγκρίσιμος μέ τήν Δύση ἀντίπαλος «πόλος» ἰσχύος, ἀλλά ἕνας ἁπλός ἀντίπαλος «πόλος» προθέσεων (ἀκόμα καί ἐάν ἡ Ἰνδία ἔχει πράγματι τέτοιες προθέσεις καί δέν ἐνεργεῖ ἁπλῶς τακτικά λόγῳ προσωρινῆς δυσαρέσκειας μέ τίς ΗΠΑ) καί βέβαια αὐτός ὁ πόλος εἶναι «Σινο-κεντρικός», γιατί Ρωσσία καί Ἰνδία δέν εἶναι οἰκονομικά ἰσότιμες γιά μιά γνήσια «συμμαχία». Μάλιστα ὁ λόγος πού ἡ Κίνα δέν στήριξε μιά συμμαχία «RIC» στό παρελθόν ἦταν ἀκριβῶς ὅτι δέν θεωροῦσε ἑαυτήν ἰσότιμη μέ τούς ἄλλους καί ὁ λόγος πού τό πράττει σήμερα εἶναι ἡ πολιτική Trump, μέ τήν Ρωσσία καί τήν Ἰνδία νά τῆς χρησιμεύουν ὡς περισπασμοί (ὅπως λ.χ. εἶπε ὁ συγκροτημένος ὑπουργός Ἐξωτερικῶν Wang Yi, «ἡ Κίνα δέν ἔχει τήν πολυτέλεια νά ἀφήσει τήν Ρωσσία νά χάσει στήν Οὐκρανία, γιατί τότε ἡ προσοχή τῶν ΗΠΑ θά στραφεῖ πρός ἐκείνην»).
Ἐξ ἄλλου, δέν πρέπει νά ξεχνᾶ κανείς ὅτι ἡ ἀνάδειξη τῆς Κίνας ὡς (ἐν δυνάμει συγκρίσιμης μέ τήν Δύση) οἰκονομικῆς δύναμης (ὥστε νά ἐπεξεργάζεται ἕναν «ἀντίπαλο πόλο») ὀφείλεται στήν λεγόμενη «παγκοσμιοποίηση» – στήν ὀλέθρια δηλαδή ἐπιλογή τῆς Δύσης νά μεταφέρει τίς ἁλυσίδες παραγωγῆς στήν Ἀσία, ἀλλά καί στήν δυτική «ἀνοιχτή κοινωνία» γενικώτερα, πού ἐπέτρεψε στήν Κίνα νά μετάσχει τῆς δυτικῆς παιδείας καί τελικά νά ἀντιγράψει τά πάντα. Καί ἀποτελεῖ σίγουρα παράδοξο ὅτι πολλοί ἀπό αὐτούς πού καλοβλέπουν (ἐντός τῆς Δύσης) αὐτόν τόν «ἀντίπαλο πόλο» τοῦ Πεκίνου δηλώνουν ἐπίσης «πολέμιοι τῆς παγκοσμιοποίησης». Ὅμως δέν γίνεται καί νά μήν θέλεις τήν παγκοσμιοποίηση (δηλαδή νά θέλεις «οἰκονομικό ἐθνικισμό», ὅπως τόν ὑποστηρίζει εἰλικρινῶς ὁ κ. Trump) καί νά καλοβλέπεις «ἀντίπαλους πόλους» – γιατί, χωρίς αὐτήν τήν παγκοσμιοποίηση, ἡ Κίνα καί οἱ λοιποί θά ἐπέστρεφαν στήν ἔνδεια. Μέ ἄλλα λόγια, ἀντι-παγκοσμιοποίηση σημαίνει ἰσχυροποίηση, ὄχι ἐξασθένιση, τῆς Δύσης καί ὅταν μιά τέτοια ὑποστροφή τελικά συμβεῖ, τό «γύρισμα τοῦ Primakov» θά γίνει καί ἐγγυημένα «στό πουθενά».
