Πώς μια μελλοντική ειρηνευτική συμφωνία θα μπορούσε να επηρεάσει την ενεργειακή ασφάλεια, τις εισαγωγές και τις σχέσεις με τη Ρωσία στην Ευρώπη.
Η Ευρώπη προχωρά με σχέδια να απαγορεύσει τις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου έως το τέλος του 2027, περιορίζοντας ουσιαστικά το ενεργειακό μέλλον της Μόσχας στην περιοχή και αφήνοντας πίσω της μια σειρά από «παγωμένα» περιουσιακά στοιχεία.
Οι υποθαλάσσιοι αγωγοί Nord Stream 1 και 2 ήταν από τους πρώτους που επλήγησαν από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, με τις υποδομές να σαμποτάρονται στα τέλη του 2022, ενώ ο δεύτερος αγωγός — που κόστισε 11 δισεκατομμύρια δολάρια για την κατασκευή του και στόχευε στον διπλασιασμό των ροών φθηνού ρωσικού αερίου προς τη Γερμανία — δεν πιστοποιήθηκε ποτέ για χρήση.
Υπήρχε η φημολογία ότι η σημαντική αυτή ενεργειακή υποδομή θα μπορούσε τελικά να αναβιώσει αν, ή μάλλον όταν, τελειώσει ο πόλεμος μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας και υπάρξει ειρηνευτική συμφωνία μεταξύ των δύο πλευρών.
Ωστόσο, οι συνομιλίες για να τεθούν οι βάσεις για κατάπαυση του πυρός προχωρούν με ρυθμό χελώνας, καθώς καμία από τις δύο πλευρές δεν είναι διατεθειμένη να παραβεί τα «κόκκινα όρια» όσον αφορά την οριστική παραχώρηση εδαφών, είτε κυρίαρχων είτε κατεχόμενων. Μιλώντας στη βρετανική ιστοσελίδα ειδήσεων UnHerd, ο Βανς δήλωσε τη Δευτέρα ότι ενώ οι ΗΠΑ θα «προσπαθήσουν να λύσουν το ζήτημα», δεν θα μπορούσε να πει με σιγουριά ότι θα υπάρξει ειρηνική επίλυση.
Οι ελπίδες για συμφωνία έχουν εγείρει ερωτήματα σχετικά με το ποιες οικονομικές και ενεργειακές σχέσεις μεταξύ Ρωσίας και υπόλοιπου κόσμου θα μπορούσαν να επανέλθουν και, όσον αφορά την Ευρώπη, εάν μια κατάπαυση του πυρός θα μπορούσε να οδηγήσει σε επανένταξη του ρωσικού αερίου και αναβίωση των αγωγών Nord Stream.
Μια τέτοια κίνηση θα ήταν ιδιαίτερα αμφιλεγόμενη και διχαστική στην ήπειρο, δεδομένης της πλήρους εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022 και των προσπαθειών της περιοχής να απεξαρτηθεί από το φθηνότερο ρωσικό αέριο.
Το 2021, πριν τον πόλεμο, οι ρωσικές εισαγωγές αντιπροσώπευαν περίπου το 45% της ευρωπαϊκής κατανάλωσης φυσικού αερίου. Φέτος, οι εκτιμήσεις προβλέπουν εισαγωγές περίπου 13%.
Η Ουκρανία θα ήταν εξοργισμένη από οποιαδήποτε κίνηση που θα ωφελούσε τον εισβολέα της, ενώ η Πολωνία έχει ζητήσει οι αγωγοί — ένας εκ των οποίων δεν έχει ποτέ χρησιμοποιηθεί — να «αποσυναρμολογηθούν».
Παρ’ όλα αυτά, η Ουκρανία ωφελήθηκε από έναν παλαιότερο αγωγό που περνά από τη χώρα και μέσω του οποίου συλλέγονταν τέλη διέλευσης. Η συμφωνία μεταφοράς αερίου Ρωσίας–Ουκρανίας έληξε στα τέλη του 2024, με τις δύο χώρες να αποφασίζουν να μην την ανανεώσουν λόγω του πολέμου. Οι αγωγοί Nord Stream είχαν σχεδιαστεί ειδικά για να παρακάμπτουν την Ουκρανία και να αποφεύγονται τέτοια τέλη, αλλά η συμφωνία διέλευσης θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως ένας από τους πολλούς μοχλούς κατά τις διαπραγματεύσεις αν οι ροές ενεργοποιούνταν ξανά.
Οι ΗΠΑ πιθανότατα θα αντιδρούσαν αρνητικά στην επιστροφή των Nord Stream, καθώς έχουν ελπίσει να περιορίσουν τη Μόσχα και να αυξήσουν το μερίδιο της αγοράς τους στις πωλήσεις υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) στην Ευρώπη. Ωστόσο, η Γερμανία, που συνδέεται άμεσα με τον αγωγό και των οποίων οι βιομηχανίες αντιμετωπίζουν υψηλό ενεργειακό κόστος, μπορεί να βρει δύσκολη την αντίσταση στην επιστροφή των ρωσικών προμηθειών.
Τον Δεκέμβριο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κατέληξαν σε προσωρινή συμφωνία σχετικά με κανονισμούς για την σταδιακή κατάργηση των εισαγωγών ρωσικού αερίου. Προβλέπεται η πλήρης απαγόρευση εισαγωγών LNG και αερίου μέσω αγωγών από τα τέλη του 2026 και το φθινόπωρο του 2027, αντίστοιχα.
Είναι αναστρέψιμο το Nord Stream;
Η Δανική Υπηρεσία Ενέργειας τον Ιανουάριο έδωσε άδεια στο Nord Stream 2 να πραγματοποιήσει εργασίες συντήρησης στους κατεστραμμένους αγωγούς του που βρίσκονται εντός της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης (EEZ) της Δανίας στη Βαλτική Θάλασσα.
«Ο σκοπός των εργασιών είναι να αποτραπεί περαιτέρω διαρροή αερίου και η εισροή οξυγονωμένου θαλασσινού νερού, που θα μπορούσε δυνητικά να προκαλέσει διάβρωση», δήλωσε η υπηρεσία στο CNBC, αν και οι εργασίες συντήρησης του Nord Stream 2 δεν έχουν ακόμη ξεκινήσει.
Η άδεια έχει δοθεί υπό ορισμένες προϋποθέσεις, σύμφωνα με την υπηρεσία, οι οποίες έχουν στόχο να εξασφαλίσουν την ασφαλή λειτουργία του αγωγού. Προστέθηκε ότι, μεταξύ άλλων προϋποθέσεων, η εταιρεία πρέπει να υποβάλλει ετήσιο σχέδιο για την εγκατάσταση του αγωγού «ώστε η Δανική Υπηρεσία Ενέργειας να μπορεί συνεχώς να παρακολουθεί τα σχέδια της εταιρείας για το μέλλον της εγκατάστασης».
«Επιπλέον, όλες οι προϋποθέσεις τέτοιων αδειών θα πρέπει να εκπληρωθούν πριν οι αγωγοί μπορέσουν να τεθούν σε λειτουργία. Η Δανική Υπηρεσία Ενέργειας δεν έχει λάβει καμία τέτοια αίτηση», προστίθεται.
Αλλά είναι οι αγωγοί Nord Stream ακόμη αναστρέψιμοι;
Ο Σεργκέι Βακουλένκο, ανώτερος συνεργάτης στο Carnegie Russia Eurasia Center, δήλωσε στο CNBC ότι ο αγωγός που υπέστη ζημιές κατά τα περιστατικά σαμποτάζ θα χρειαστεί μερική αντικατάσταση, ενώ ο υπόλοιπος αδιάβλητος αγωγός δεν θα κόστιζε «πολύ χρήματα» για να αναβιώσει.
«Νομίζω ότι είναι ακόμα επισκευάσιμοι, αναστρέψιμοι. Μπορεί να χρειαστεί να κοπούν μερικά μίλια από τον [κατεστραμμένο] αγωγό και να αντικατασταθεί. Αλλά αυτό μπορεί να γίνει», δήλωσε στο CNBC τον Οκτώβριο.
«Θα μπορούσε εύκολα να κοστίσει 1 δισεκατομμύριο δολάρια ή κάτι τέτοιο, αλλά υπάρχει ακόμα ένας [αγωγός] σε λειτουργική κατάσταση που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί», πρόσθεσε. Όταν ρωτήθηκε αν οι αγωγοί — που είναι γεμάτοι με στάσιμο αέριο — φροντίζονται αυτή τη στιγμή, ο Βακουλένκο είπε: «Δεν φροντίζονται καθόλου».
Μπορεί η Ευρώπη να αντέξει ξανά ρωσικό αέριο;
Το μεγάλο ερώτημα είναι αν η Ευρώπη θα μπορούσε να επαναλάβει τις αγορές από τη Ρωσία.
«Κάθε Nord Stream [αγωγός] είχε 55 εκατομμύρια κυβικά μέτρα. Οπότε ο μοναδικός εναπομείνας είναι 27,5 εκατομμύρια κυβικά μέτρα … και αυτό είναι μάλλον το ανώτατο όριο που η Ευρώπη θα ήταν πρόθυμη να αγοράσει από τη Ρωσία», δήλωσε ο Βακουλένκο.
Πρόσθεσε ότι αν υπάρξει αλλαγή κυβέρνησης στη Ρωσία και ο Πούτιν δεν είναι πλέον πρόεδρος, η Ευρώπη θα ήταν «πολύ πρόθυμη να αγοράσει λίγο ρωσικό αέριο», αλλά όχι στις ποσότητες που αγόραζε προηγουμένως.
«Τότε το Nord Stream θα ήταν χρήσιμο. Αλλά αυτό είναι ένα πολύ μεγάλο ‘ΑΝ’», πρόσθεσε.
«Από τη μία πλευρά, η Ευρώπη, ή τουλάχιστον ορισμένα κράτη της Ευρώπης, δεν θα είχαν αντίρρηση να έχουν έστω και λίγο ρωσικό αέριο στο ενεργειακό τους μείγμα για διάφορους λόγους, ώστε να μην εξαρτώνται υπερβολικά από τις ΗΠΑ. Η Ρωσία είναι ο φθηνότερος προμηθευτής για την Ευρώπη», είπε.
Η ήπειρος δεν έχει ακόμη ανακάμψει πλήρως από την ενεργειακή κρίση που προκλήθηκε από την πλήρη εισβολή στη γειτονική χώρα. Το Dutch Title Transfer Facility, το κύριο ευρωπαϊκό σημείο αναφοράς για τις τιμές φυσικού αερίου, ήταν διπλάσιο των προπολεμικών τιμών στις αρχές του 2025, σύμφωνα με τον IEA. Οι ενεργειακοί περιορισμοί ενισχύονται περαιτέρω από τον αγώνα της τεχνητής νοημοσύνης, που έχει μετατοπίσει τις δημόσιες συζητήσεις από τη μετάβαση στην ενέργεια στην «προσθήκη ενέργειας».
«Οπότε, αν δεν σας ενοχλεί πολύ να αγοράσετε ρωσικό αέριο, αν δεν χρειάζεται να κρατάτε τη μύτη σας πολύ σφιχτά, τότε ναι, υπάρχουν πολλοί εμπορικοί και οικονομικοί λόγοι για να το κάνετε. Αν γίνει πολιτικά και ηθικά αποδεκτό, τότε θα υπάρχουν αρκετά κίνητρα για αυτό, αλλά αυτό είναι ξανά για την περίοδο που θα υπάρξει πραγματικά μια επαναπροσέγγιση μεταξύ Ρωσίας και Ευρώπης, και αυτό είναι ένα μεγάλο ‘ΑΝ’», είπε ο Βακουλένκο.
Ωστόσο, ο Tancrede Fulop, αναλυτής επιχειρήσεων κοινής ωφέλειας και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στη Morningstar, δήλωσε στο CNBC ότι θα ήταν πολύ δύσκολο να επανενταχθεί το ρωσικό αέριο, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, λόγω της νέας ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Σημείωσε, ωστόσο, ότι η νομοθεσία περιλαμβάνει ορισμένες εξαιρέσεις για την Ουγγαρία και τη Σλοβακία σε έκτακτες καταστάσεις.
Η αλλαγή πολιτικής βασίζεται επίσης στην επιδίωξη ενεργειακής ανεξαρτησίας μετά την «όπλοποίηση των προμηθειών αερίου» από τη Ρωσία, όπως δήλωσε η ΕΕ. Ως αποτέλεσμα, τα κράτη μέλη πιθανότατα θα αποφύγουν την υπερβολική εξάρτηση από ένα κράτος στο μέλλον και θα επενδύσουν στην αύξηση της εγχώριας δυναμικότητας.
Θέλει η Ρωσία επιχειρήσεις στην Ευρώπη;
Το αν η Ρωσία θέλει να πουλήσει το αέριό της στην Ευρώπη είναι ένα ακόμη επίκαιρο ερώτημα.
«Όλοι νομίζουν ότι η ενεργειακή κρίση ξεκίνησε με τον πόλεμο στην Ουκρανία, αλλά στην πραγματικότητα ξεκίνησε το 2021», είπε ο Fulop, σημειώνοντας διάφορους παράγοντες, όπως ο ψυχρός χειμώνας, οι χαμηλές ταχύτητες ανέμου και η επομένως υψηλή κατανάλωση αερίου.
Στην προσθήκη στην κρίση συνέβαλε το γεγονός ότι η ΕΕ καθυστέρησε να εγκρίνει τον Nord Stream 2 για λειτουργία. «Και έτσι η Ρωσία άρχισε να μειώνει τις ροές αερίου προς την ΕΕ», πριν ξεκινήσει ο πόλεμος, είπε. Αυτό υποδηλώνει ότι η κίνηση της Ρωσίας μπορεί να είχε στόχο να ασκήσει πίεση στην Ευρώπη για να επιταχύνει τον Nord Stream 2.
Από την άλλη, «η Ρωσία δεν βρίσκεται σε πολύ ισχυρή διαπραγματευτική θέση», σύμφωνα με τον Βακουλένκο. «Για τη Ρωσία, αυτό το αέριο είναι ένας παγωμένος πόρος. Οπότε θα μπορούσατε να περιμένετε ότι [η Ευρώπη] θα μπορούσε να διαπραγματευτεί μια καλή συμφωνία».
Η Ρωσία έχει επίσης στραφεί στην Ασία ως εναλλακτικό εταίρο και έχει ενισχύσει τους δεσμούς της με την Κίνα μέσω του αγωγού Power of Siberia.
Ακόμη και αν επιτευχθεί ειρηνευτική συμφωνία με την Ουκρανία, «το μήνυμα είναι αρκετά ανησυχητικό» για μια άλλη πιθανή σύγκρουση με τη Ρωσία, είπε ο Fulop, δεδομένης της παραβίασης του ευρωπαϊκού εναέριου χώρου τους τελευταίους μήνες.
Τελικά, μια ανανεωμένη αποδοχή του ρωσικού αερίου «δεν φαίνεται το πιο ρεαλιστικό σενάριο».
Βοηθά το γεγονός ότι οι τιμές του αερίου έχουν πέσει πρόσφατα, πρόσθεσε, ίσως με τους παρατηρητές της αγοράς να έχουν προβλέψει μια ειρηνευτική συμφωνία. Η ΕΕ θα ωφεληθεί επίσης από τα νέα εξαγωγικά τερματικά στις ΗΠΑ.
«Αυτό είναι αρνητικό για τις τιμές του αερίου, θετικό για την Ευρώπη, και αυτό θα μπορούσε να αντισταθμίσει το τέλος των εισαγωγών ρωσικού αερίου», είπε ο Fulop.
