Η συμφωνία που γέννησε το πανίσχυρο σύστημα των πετροδολαρίων

Η Αμερική κοιτάζει το νόμισμά της και δεν αναγνωρίζει πια το βάρος του. Το δολάριο δεν είναι πλέον «χρυσό». Από τη στιγμή που ο Ρίτσαρντ Νίξον έχει κλείσει το παράθυρο του Bretton Woods, το παγκόσμιο νομισματικό σύστημα αιωρείται.

Οι αγορές δοκιμάζουν τα όρια της εμπιστοσύνης τους. Οι σύμμαχοι ανησυχούν. Και στην Ουάσιγκτον γίνεται σαφές ότι, αν το δολάριο δεν βρει νέο στήριγμα, η αμερικανική ισχύς θα αρχίσει να διαβρώνεται.

Η απάντηση δεν θα βρεθεί σε κάποιο θησαυροφυλάκιο. Θα βρεθεί κάτω από την άμμο.

Η αποσύνδεση από τον χρυσό και το κενό εξουσίας

Για δεκαετίες μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, το δολάριο ήταν συνδεδεμένο με τον χρυσό και, μέσω αυτού, με ολόκληρο το διεθνές εμπόριο. Η αποσύνδεση του 1971 λύνει τα χέρια της αμερικανικής οικονομίας, αλλά ταυτόχρονα αφαιρεί το θεμέλιο της παγκόσμιας εμπιστοσύνης. Το ερώτημα που πλανάται στο τέλος του 1972 είναι ωμό: γιατί ο κόσμος να συνεχίσει να χρειάζεται δολάρια;

Η απάντηση πρέπει να είναι κάτι που όλοι χρειάζονται. Κάτι απολύτως αναντικατάστατο. Κάτι που δεν κινείται χωρίς αυτό η παγκόσμια οικονομία.

Στα τέλη του 1972, η αμερικανική στρατηγική στρέφεται καθαρά προς την ενέργεια. Το πετρέλαιο έχει ήδη αρχίσει να αποκτά πολιτικό βάρος, αλλά τώρα αναδεικνύεται σε νομισματικό εργαλείο. Η σκέψη είναι απλή και ιδιοφυής: αν το παγκόσμιο εμπόριο πετρελαίου γίνει δολαριακό, τότε ολόκληρος ο κόσμος θα χρειάζεται δολάρια – όχι από επιλογή, αλλά από ανάγκη.

Το βλέμμα στρέφεται στον πιο κρίσιμο παίκτη της αγοράς: τη Σαουδική Αραβία.

Η σιωπηλή προσέγγιση

Δεν υπάρχουν ανακοινώσεις. Δεν υπάρχουν υπογραφές. Υπάρχουν συναντήσεις, επαφές, στρατηγικές διαβεβαιώσεις. Οι Ηνωμένες Ποιτείες προσφέρουν κάτι που καμά άλλη δύναμη δεν μπορεί να εγγυηθεί εκείνη την εποχή: ασφάλεια, στρατιωτική προστασία, πολιτική στήριξη.

Σε αντάλλαγμα επιδιώκουν κάτι εξίσου πολύτιμο: το το σαουδαραβικό πετρέλαιο να τιμολογείται αποκλειστικά σε δολάρια και τα τεράστια πλεονάσματα να επιστρέφουν στο αμερικανικό χρηματοπιστωτικό σύστημα.

Η συμφωνία δεν ονομάζεται. Απλώς χτίζεται.

Το σοκ που «κλειδώνει» το σύστημα

Λίγους μήνες αργότερα, το πετρελαϊκό σοκ του 1973 επιταχύνει τα πάντα. Οι τιμές εκτοξεύονται. Η ενέργεια γίνεται όπλο. Και το δολάριο, αντί να καταρρεύσει, ισχυροποιείται. Όσο ακριβότερο γίνεται το πετρέλαιο, τόσο περισσότερα δολάρια χρειάζονται οι οικονομίες για να το αγοράσουν.

Έτσι γεννιέται στην πράξη το σύστημα των πετροδολαρίων: πετρέλαιο σε δολάρια, πλεονάσματα σε αμερικανικά ομόλογα, και η Ουάσιγκτον στο κέντρο της παγκόσμιας ρευστότητας.

Η αόρατη συμφωνία που κράτησε μισό αιώνα

Για τις επόμενες δεκαετίες, το σύστημα λειτουργεί σχεδόν αθόρυβα. Οι πετρελαιοπαραγωγοί συσσωρεύουν δολάρια. Οι ΗΠΑ χρηματοδοτούν ελλείμματα χωρίς να στραγγαλίζονται. Οι αγορές συνηθίζουν να σκέφτονται το δολάριο όχι ως απλό νόμισμα, αλλά ως παγκόσμιο καύσιμο.

Το δολάριο δεν χρειάζεται πια χρυσό. Έχει το πετρέλαιο.

Ρωγμές στο οικοδόμημα

Πενήντα χρόνια μετά, το σύστημα δείχνει τις πρώτες σοβαρές ρωγμές. Οι γεωπολιτικές ισορροπίες αλλάζουν. Οι αναδυόμενες οικονομίες μιλούν ανοιχτά για αποδολαριοποίηση. Διμερείς συναλλαγές γίνονται σε τοπικά νομίσματα. Η ενέργεια διαφοροποιείται – φυσικό αέριο, ΑΠΕ, ηλεκτρισμός.

Και όμως, το δολάριο παραμένει κυρίαρχο. Όχι επειδή είναι άτρωτο, αλλά επειδή δεν έχει βρεθεί ακόμη κάτι εξίσου καθολικό με το πετρέλαιο των δεκαετιών του ’70 και του ’80.

Το μάθημα του 1972

Το πραγματικό μάθημα από εκείνον τον Δεκέμβριο δεν είναι μια ημερομηνία ή μια μυστική συμφωνία. Είναι η κατανόηση ότι η νομισματική ισχύς δεν είναι αφηρημένη έννοια. Χτίζεται πάνω σε πραγματικές ανάγκες: ενέργεια, ασφάλεια, εμπιστοσύνη.

Και όταν αυτές αλλάζουν, αλλάζει – αργά ή βίαια – και το νόμισμα που τις υπηρετεί.