Για την Αναγέννηση της Ελληνικής Πολιτικής Αυτοσυνείδησης
Του Αντώνη Ανδρουλιδάκη *
Η καταγγελία της Μ. Καρυστιανού προς την Ευρωπαία Εισαγγελέα Λάουρα Κοβέσι δεν είναι απλώς μια ακόμη πράξη διαμαρτυρίας.
Είναι ένα καίριο ρήγμα στο οικοδόμημα της “ευρωπαϊκής περσόνας”, δηλαδή της εξιδανικευμένης εικόνας της Ευρώπης ως υπεράνω διαφθοράς, αδιαφάνειας και θεσμικής παραλυσίας.
Η Κοβέσι ήταν -και εξακολουθεί να προβάλλεται ως- το σύμβολο της “καθαρής Ευρώπης”, της Ευρώπης που “ελέγχει τους διεφθαρμένους του Νότου”, της Ευρώπης που “βάζει τάξη εκεί όπου τα κράτη μέλη αποτυγχάνουν”.
Όταν, λοιπόν, μια μάνα από την Ελλάδα καταγγέλλει ότι “Η ίδια η Ευρωπαία Εισαγγελέας δεν έκανε το καθήκον της στα Τέμπη”, τότε δεν καταρρέει απλώς ένας θεσμός. Καταρρέει ολόκληρη η ηθική αφήγηση της Ευρώπης, όπως διαμορφώθηκε έντεχνα μέσα σε δεκαετίες, στα μάτια των Ελλήνων.
Η ευρωπαϊκή περσόνα βασίζεται στο ηθικό κύρος των θεσμών της. Η ΕΕ δεν έχει στρατό, δεν έχει κοινή εξωτερική πολιτική, δεν έχει κοινή κουλτούρα, δεν έχει κοινή γλώσσα.
Αυτό που έχει -και πάνω σε αυτό στηρίζεται- είναι η ηθική υπεροχή των θεσμών της, η εικόνα ότι είναι “ανώτεροι”, “αδιάφθοροι”, “τεχνοκρατικά ορθοί”. Η Κοβέσι ήταν το avatar αυτής της υπεροχής.
Εδώ και δεκαετίες, η ΕΕ οικοδόμησε μια ισχυρή περσόνα. Την εικόνα του αδιάφθορου, ορθολογικού, θεσμικά ώριμου κέντρου που “διορθώνει” τα σφάλματα των “απείθαρχων” λαών — πρωτίστως της Ελλάδας. Η Ευρώπη, μας έλεγαν, είναι η άγκυρα της νομιμότητας, είναι η εγγύηση της δικαιοσύνης και της ασφάλειας μας, είναι η θεσμική ασπίδα απέναντι στο ελληνικό χάος.
Όταν όμως αποκαλύπτεται ότι δεν παρενέβη στα Τέμπη, δεν ζήτησε εξηγήσεις για τα βίντεο, δεν άσκησε πίεση για προστασία αποδεικτικών στοιχείων ή δεν αποφάσισε τη σύλληψη των υπευθύνων πολιτικών προσώπων -επικαλούμενη την ανωτερότητα του ενωσιακού δικαίου έναντι του εθνικού, όπως συνέβη με το άρθρο 16 και τα ιδιωτικά πανεπιστήμια- τότε η μάσκα του ευρωπαϊκού αδιάφθορου πέφτει.
Η Ευρώπη εμφανιζόταν στο ελληνικό φαντασιακό ως ο κριτής, όχι ως συνυπεύθυνη. Και αυτό είναι που αλλάζει τώρα.
Η ευρωπαϊκή περσόνα λειτουργούσε πάντα με δύο επίπεδα:
Στο πρώτο επίπεδο ήταν είναι ο επιτηρητής. Ο “ώριμος ενήλικας” που διορθώνει τους “κακούς μαθητές” κυρίως του Νότου. Σ’ ένα δεύτερο επίπεδο τα κράτη του Νότου ήταν προβληματικά, διεφθαρμένα, ανίκανα και χρειάζονταν συνεχώς “καθοδήγηση”.
Ξαφνικά όμως έρχεται η κυρία Καρυστιανού και λέει:
«Δεν είναι μόνο το ελληνικό σύστημα που απέτυχε. Απέτυχαν και οι ευρωπαϊκοί θεσμοί. Απέτυχε και η Κοβέσι.»
Και αυτό είναι πολιτικός σεισμός, διότι για πρώτη φορά, η Ευρώπη τοποθετείται στο εδώλιο. Η ευρωπαϊκή περσόνα αποδυναμώνεται γιατί δεν μπορεί πια να διεκδικεί “ανώτερη ηθική”.
Εάν η Ευρώπη βλέπει το έγκλημα, γνωρίζει τα στοιχεία, γνωρίζει τις πιέσεις και τις συγκάλυψεις, γνωρίζει το μέγεθος της καταστροφής και δεν παρεμβαίνει, τότε χάνει το μόνο της συγκριτικό πλεονέκτημα, το ηθικό της κύρος.
Χωρίς αυτό, μένει μια γραφειοκρατία που δεν λογοδοτεί, μια τεχνοκρατία χωρίς φωνή λαών, ένας μηχανισμός που λειτουργεί για πολιτικά συμφέροντα, μια “ευρωπαϊκή κανονικότητα” που είναι βιτρίνα, όχι πραγματικότητα.
Η Καρυστιανού, επιτέλους, διαλύει την αφήγηση περί “καλών Ευρωπαίων και κακών Ελλήνων”.
Για χρόνια, η κυρίαρχη αφήγηση ήταν «Οι Έλληνες φταίνε. Η Ευρώπη είναι το φως.»
Η Καρυστιανού λέει «Όχι. Οι Έλληνες γονείς έκαναν το καθήκον τους. Η Ευρώπη όχι.»
Και αυτό ανατρέπει το βαθύτερο ψυχολογικό υπόβαθρο της εξάρτησης. Το σύμπλεγμα κατωτερότητας που καλλιεργήθηκε συστηματικά στην Ελλάδα.
Όταν η Ευρώπη παύει να είναι “η ενάρετη μητέρα”, οι Έλληνες παύουν να είναι “το παιδί που πρέπει να συμμορφωθεί”.
Και αυτό είναι πολιτισμική επανάσταση.
Η αποδυνάμωση της ευρωπαϊκής περσόνας είναι προϋπόθεση για δημοκρατική αφύπνιση του λαού μας.
Όσο η Ευρώπη εμφανίζεται ως αλάθητη, υπερβατική, σουπερ οργανωμένη, ηθικά ανώτερη, τόσο ο ελληνικός λαός εσωτερικεύει την αδυναμία του.
Όταν όμως (και) η Ευρώπη αποτυγχάνει, η Ευρώπη σιωπά, η Ευρώπη συγκαλύπτει, η Ευρώπη προστατεύει τους δικούς της, τότε ο λαός αντιλαμβάνεται ότι δεν υπάρχει κανείς “από πάνω” να μας σώσει. Ή εμείς θα σηκωθούμε ή δεν θα σηκωθούμε ποτέ.
Και αυτό είναι το σημείο μηδέν μιας εθνικής αναγέννησης.
Εν κατακλείδι, η καταγγελία της Καρυστιανού δεν πλήττει την Κοβέσι. Πλήττει το ίδιο το αφήγημα της Ευρωπαϊκής Ηθικής Υπεροχής πάνω στο οποίο στηρίχτηκε το “ανήκομεν εις την Δύσιν” και το σύμπλεγμα κατωτερότητας και μειονεξίας του Λαού μας.
Διότι αν ακόμη και εκεί υπάρχει σιωπή, παράλειψη, ανεπάρκεια, συγκάλυψη, ότε όλο το οικοδόμημα που ταυτίζει την Ευρώπη με την Θεσμική Ακεραιότητα καταρρέει σαν χάρτινος πύργος.
Και από κάτω απομένει αυτό που πάντα υπήρχε. Ένας λαός που πρέπει να κοιτάξει τον εαυτό του στον καθρέφτη και να διεκδικήσει τη δική του δικαιοσύνη, τη δική του δημοκρατία, τη δική του ανεξαρτησία.
Πού οδηγεί αυτή η ρήξη;
Στην Αναγέννηση της Ελληνικής Πολιτικής Αυτοσυνείδησης.
Η ευρωπαϊκή περσόνα, όσο κυριαρχούσε, εξασθενούσε τον ελληνικό λαό. Τον έκανε να πιστεύει ότι δεν μπορεί χωρίς ΕΕ, ότι είναι “ανώριμος”, ότι πρέπει να ελέγχεται απ’ έξω.
Με την καταγγελία της Καρυστιανού ο λαός παύει να ψάχνει εξωτερικούς και εσωτερικούς “σωτήρες”, αρχίζει να εμπιστεύεται τη δική του κρίση, συνειδητοποιεί ότι οι θεσμοί, παντού, χρειάζονται έλεγχο.
Και κυρίως συνειδητοποιεί ότι η δικαιοσύνη δεν θα έρθει απ’ έξω, αλλά πρέπει να τη γεννήσει ο ίδιος.
Αυτή είναι η απαρχή της πραγματικής πολιτικής μας ενηλικίωσης.
* Αναπτυξιακός & Κοινωνικός Ψυχολόγος, Διδάσκων Ψυχολογίας Πανεπιστημίου Neapolis.
