Στο επίκεντρο έντονης διεθνούς αντιπαράθεσης βρίσκεται ένας Ρώσος αρχαιολόγος που συνελήφθη στην Πολωνία, με την Ουκρανία να ζητά την έκδοσή του για παράνομες ανασκαφές στην κατεχόμενη Κριμαία. Η υπόθεση έχει πυροδοτήσει ευρύτερη συζήτηση για τον ρόλο των μουσείων και των ειδικών στην προπαγάνδα του Κρεμλίνου.
Ποιος είναι ο αρχαιολόγος Αλεξάντερ Μπουτιάγκιν
Ο Αλεξάντερ Μπουτιάγκιν, ανώτερος ερευνητής του Ερμιτάζ, του μεγαλύτερου μουσείου τέχνης της Ρωσίας που βρίσκεται στην Αγία Πετρούπολη, κρατείται στη Βαρσοβία εν αναμονή της απόφασης πολωνικού δικαστηρίου για το αίτημα έκδοσής του στην Ουκρανία.
Ειδικότερα, σύμφωνα με το BBC, ο ίδιος ηγείται της αποστολής του μουσείου στον αρχαιολογικό χώρο του Μυρμηκίου στην Κριμαία από το 1999, πολύ πριν από την παράνομη προσάρτηση της νότιας ουκρανικής χερσονήσου από τη Ρωσία το 2014.
Το Μυρμήκιο χρονολογείται από τον 6ο αιώνα π.Χ., όταν οι Αρχαίοι Έλληνες εγκαταστάθηκαν στην Κριμαία την εποχή που γεννιόταν η δημοκρατία στην Αθήνα. Η αποστολή του Αλεξάντερ Μπουτιάγκιν έχει αποκαλύψει εκατοντάδες αρχαία νομίσματα στον χώρο, ορισμένα από την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου τον 4ο αιώνα π.Χ.
Οι κατηγορίες της Ουκρανίας
Η αποστολή του Αλεξάντερ Μπουτιάγκιν συνεχίστηκε μετά την κατάληψη της Κριμαίας από τη Ρωσία, με αποτέλεσμα οι ουκρανικές Aρχές να ανοίξουν ποινική δίωξη εναντίον του για εργασία χωρίς άδεια.
Υπενθυμίζεται ότι, τον Νοέμβριο του 2024, καταχωρίστηκε σε λίστα καταζητούμενων και, τον Απρίλιο του 2025, δικαστήριο του Κιέβου διέταξε τη σύλληψή του ερήμην. Ο Αλεξάντερ Μπουτιάγκιν κατηγορείται για παράνομες ανασκαφές και «παράνομη μερική καταστροφή» αρχαιολογικού συγκροτήματος.
Πάντως, σύμφωνα με το 2ο Πρωτόκολλο της Σύμβασης της Χάγης για την προστασία πολιτιστικών αγαθών σε περίπτωση ένοπλης σύρραξης, οι Αρχές κατοχής «απαγορεύουν και αποτρέπουν» οποιεσδήποτε αρχαιολογικές ανασκαφές, με ελάχιστες και περιορισμένες εξαιρέσεις. Τόσο η Πολωνία όσο και η Ουκρανία είναι συμβαλλόμενα μέρη του πρωτοκόλλου, ενώ η Ρωσία δεν είναι.
Η θέση της Ουκρανίας
Επισημαίνεται ότι η Εβελίνα Κραβτσένκο, ανώτερη ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Αρχαιολογίας της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών της Ουκρανίας, υποστηρίζει ότι οι ανασκαφές, όσο ηθικές και αν είναι, ισοδυναμούν με καταστροφή όταν πραγματοποιούνται χωρίς άδεια και υπό συνθήκες ένοπλης σύρραξης.
Ο Αλεξάντερ Μπουτιάγκιν «παραβίασε τη Σύμβαση της Χάγης και όλα τα προβλήματά του πηγάζουν από αυτό», δηλώνει η Κραβτσένκο, της οποίας η επιτροπή εξέδιδε άδειες για Ρώσους αρχαιολόγους να εργαστούν στην Κριμαία πριν από την προσάρτηση.
Η υπεράσπιση του Μπουτιάγκιν
Ο Αλεξάντερ Μπουτιάγκιν δήλωσε, πέρσι, σε ρωσικά μέσα ενημέρωσης πως «απλώς κάνω τη δουλειά στην οποία αφιερώσαμε τη ζωή μας» και ότι ο κύριος στόχος του είναι η διατήρηση των μνημείων.
Το Γραφείο Τύπου του Ερμιτάζ επέμεινε ότι η εργασία του Αλεξάντερ Μπουτιάγκιν συμμορφώνεται με όλους τους διεθνείς νομικούς και ηθικούς κανόνες «ανεξαρτήτως γεωπολιτικών συνθηκών».
Ανώτερος αρχαιολόγος του μουσείου δήλωσε στο BBC ότι ο Αλεξάντερ Μπουτιάγκιν Μπουτιάγκιν ακολούθησε τη μόνη διαθέσιμη οδό για Ρώσους αρχαιολόγους που εργάζονται στην Κριμαία. «Ένας Ρώσος αρχαιολόγος, αν θέλει να συνεχίσει την έρευνά του, δεν έχει τη δυνατότητα να λάβει άδειες από την ουκρανική πλευρά, αλλά πρέπει να τις λάβει από το Υπουργείο Πολιτισμού της Ρωσικής Ομοσπονδίας», είπε ο ερευνητής που μίλησε υπό τον όρο της ανωνυμίας καθώς δεν είχε εξουσιοδότηση να σχολιάσει την υπόθεση.
Ένας άλλος ανώτερος υπάλληλος του Ερμιτάζ δήλωσε στο BBC ότι «ένας αρχαιολόγος πεδίου δεν μπορεί να είναι πολίτης του κόσμου· έχει να κάνει με αξιωματούχους, εξασφαλίζει άδειες και πρέπει να αναζητήσει χρηματοδότηση και εθελοντές».
Το ζήτημα των αρχαιολογικών ευρημάτων
Αρκετές ουκρανικές πηγές έχουν, επίσης, κατηγορήσει τον Αλεξάντερ Μπουτιάγκιν για «λεηλασία» αντικειμένων μεταφέροντάς τα στη Ρωσία, αν και αυτές οι κατηγορίες δεν αποτελούν μέρος της ουκρανικής υπόθεσης.
Τόσο ο αρχαιολόγος όσο και το Ερμιτάζ επιμένουν ότι όλα τα ευρήματά τους παραμένουν στην Κριμαία, καθώς μεταφέρονται στο Μουσείο Ανατολικής Κριμαίας στο Κερτς. Υποστηρίζουν ότι τα αντικείμενα μπορούν να μετακινηθούν στη Ρωσία μόνο προσωρινά για συντήρηση ή ως δανεισμοί για εκθέσεις.
Ωστόσο, αυτό παραβιάζει επίσης τον ουκρανικό νόμο, καθώς όλες οι ανακαλύψεις πρέπει να εντάσσονται στο μουσειακό ταμείο της Ουκρανίας. Έτσι, σύμφωνα με τους όρους της παράνομης προσάρτησης από τη Ρωσία, η συλλογή του Μουσείου Ανατολικής Κριμαίας έχει αντ’ αυτού ενταχθεί στο μουσειακό ταμείο της Ρωσίας.
Τα εμπόδια στην έκδοση
Από την έναρξη του πολέμου, αρκετά ευρωπαϊκά δικαστήρια έχουν απορρίψει αιτήματα της Ουκρανίας για έκδοση Ρώσων, επικαλούμενα πιθανούς κινδύνους βάσει της Ευρωπαϊκής Σύμβασης, η οποία απαγορεύει τις πολιτικά υποκινούμενες διώξεις, τις παραβιάσεις του δικαιώματος σε δίκαιη δίκη και τα βασανιστήρια και την απάνθρωπη μεταχείριση κρατουμένων.
Ο Γκλεμπ Μπογκούς, ερευνητής στο Ινστιτούτο Διεθνούς Ειρήνης και Δικαίου Ασφαλείας του Πανεπιστημίου της Κολωνίας, επισημαίνει ότι ακόμη και αν το πολωνικό δικαστήριο που αποφασίζει για την υπόθεση του Αλεξάντερ Μπουτιάγκιν βρει επαρκείς λόγους για την έκδοσή του, μπορεί να μην προχωρήσει. Υπενθυμίζεται ότι, τον περασμένο Ιούνιο, το Ανώτατο Δικαστήριο της Δανίας αποφάσισε κατά της έκδοσης στην Ουκρανία ενός Ρώσου υπηκόου που είχε υποψίες για κατασκοπεία υπέρ της Μόσχας.
Επίσης, ο Γκλεμπ Μπογκούς υποστηρίζει ότι είναι κυρίως το ρωσικό κράτος και οι αξιωματούχοι του που ευθύνονται για τις ανασκαφές στην Κριμαία, παρά ο Αλεξάντερ Μπουτιάγκιν, διότι δεν εναπόκειτο στους αρχαιολόγους να αποφασίσουν αν η αποστολή του Ερμιτάζ θα έπρεπε να συνεχιστεί.
Η υποστήριξη προς τον Μπουτιάγκιν
Βέβαια, ο Αλεξάντερ Μπουτιάγκιν έχει προσελκύσει υποστήριξη όχι μόνο από το Κρεμλίνο, αλλά και από Ρώσους που αντιτίθενται στον Ρώσο Πρόεδρο, Βλαντίμιρ Πούτιν, και τον πόλεμο.
«Οι κατηγορίες που διατυπώνονται εναντίον του είναι παράλογες», δήλωσε ο Αρσένι Βέσνιν, εξόριστος δημοσιογράφος και ιστορικός. Ακόμα, είπε ότι ο Αλεξάντερ Μπουτιάγκιν διασφάλισε τη συντήρηση και διατήρηση του χώρου που ανέσκαπτε.
Άλλοι υποστηρίζουν ότι τα αρχαία αντικείμενα θα είχαν λεηλατηθεί από εγκληματίες και θα είχαν πωληθεί στη μαύρη αγορά αν οι Ρώσοι αρχαιολόγοι είχαν αρνηθεί να εργαστούν στην Κριμαία.
Η αντίθετη άποψη
«Αυτό δεν δικαιολογεί τις ενέργειές τους», λέει ο Σάμιουελ Άντριου Χάρντι, κορυφαίος Βρετανός εγκληματολόγος που ειδικεύεται στην προστασία πολιτιστικών αγαθών σε ζώνες συγκρούσεων.
Οι επίσημες ανασκαφές δεν σταματούν πάντα τις παράνομες ανασκαφές, επιχειρηματολογεί ο ίδιος. Πάντως, ορισμένοι λεηλάτες στοχεύουν χώρους που έχουν ήδη ανασκαφεί. Τέλος, ο Σάμιουελ Χάρντι υποστηρίζει ότι το μόνο που κάνουν οι υποστηρικτές του Αλεξάντερ Μπουτιάγκιν είναι να επιχειρηματολογούν ότι τελικά η Ρωσία θα πρέπει απλώς να της επιτραπεί να συνεχίσει να κάνει ό,τι θέλει ανεξάρτητα από τον πόλεμο.
