Oι δηλώσεις του Χακάν Φιντάν κατά τη διάρκεια της κοινής συνέντευξης Τύπου με την Εσθονή ομόλογό του, Ελίνα Βαλτόνεν, στο Ελσίνκι την περασμένη εβδομάδα, ήταν στην πραγματικότητα μια κραυγή αγωνίας. «Είναι σημαντικό η Τουρκία να ενταχθεί στους μηχανισμούς άμυνας και ασφάλειας της Ευρώπης και κυρίως στον μηχανισμό SAFE», τόνισε ο Φιντάν. Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών έχει καταλάβει ότι η Ελλάδα το εννοεί με το βέτο και πλέον αντιλαμβάνεται ότι η Αθήνα διαθέτει τα απαραίτητα «όπλα» για να μπλοκάρει την ένταξη της Τουρκίας.
Διόλου τυχαία, η επιθυμία για ένταξη της Τουρκίας στο SAFE αποτελεί κεντρικό θέμα για τους Τούρκους αξιωματούχους όταν συναντούν Ευρωπαίους ομολόγους τους, όπως κατέστη σαφές και κατά την επίσκεψη του Γερμανού καγκελάριου Φρίντριχ Μερτς στην Αγκυρα. Παρά τις διαβεβαιώσεις που έλαβαν οι Τούρκοι από τους Ευρωπαίους φίλους τους, κάθε άλλο παρά εφησυχασμένοι εμφανίζονται, δεδομένου ότι η προώθηση του αιτήματος της Τουρκίας για ένταξη στο SAFE, αν και έχει υποβληθεί από τις αρχές Ιούνιου, καθυστερεί. Σύμφωνα με πηγές στις Βρυξέλλες, η Κομισιόν «επεξεργάζεται» το αίτημα και όταν ολοκληρωθεί η διαδικασία, θα υποβάλει σύσταση στο Συμβούλιο. Έμπειροι διπλωμάτες εκτιμούν, πάντως, ότι αυτή η επεξεργασία θα έχει μεγάλη διάρκεια και αμφιβάλλουν αν θα υπάρξει σύσταση.
Το σημαντικότερο εμπόδιο είναι η απειλή της Ελλάδας για βέτο. Για να ενταχθεί στο SAFE η Τουρκία, θα πρέπει σύμφωνα με το άρθρο 17 του κανονισμού να συνάψει ένα σύμφωνο ασφάλειας και άμυνας με την Ε.Ε., όπως αυτό που υπέγραψε η Νορβηγία το 2024 και ακόμα διαπραγματεύεται η Βρετανία. Η Τουρκία, όμως, παραμένει υποψήφια προς ένταξη χώρα και σύμφωνα με τα άρθρα 212 και 218 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ε.Ε., για συμφωνίες με τρίτες χώρες απαιτείται ομόφωνη απόφαση του Συμβουλίου. Βεβαίως υπάρχει το ενδεχόμενο η Κομισιόν, υπό την πίεση χωρών όπως η Γερμανία και η Ιταλία, να προσπαθήσει να αλλάξει τη νομική βάση λήψης της απόφασης. Ομως, σε ό,τι αφορά το SAFE η Επιτροπή δεν λειτουργεί ερήμην των κρατών-μελών. Ετσι μετά την αξιολόγηση του αιτήματος μιας τρίτης χώρας από τη Γενική Διεύθυνση Βιομηχανίας και Αμυνας (DG DEFIS) η Κομισιόν θα πρέπει να ζητήσει γνωμοδότηση από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης (EEAS) αλλά και από τα ίδια τα κράτημέλη, μέσω της Επιτροπής SAFE (πρόκειται για σώμα εκπροσώπων των κρατών-μελών). Διπλωματικοί κύκλοι στην Αθήνα λένε ότι κατά τη διαπραγμάτευση του κανονισμού SAFE η Κομισιόν είχε δεσμευτεί στα άρθρα 212 και 218 ως νομική βάση για το άρθρο 17. Τυχόν υπαναχώρηση θα δημιουργούσε πολύ άσχημη εντύπωση για την Κομισιόν και θα έφερνε ήδη στις συζητήσεις της Επιτροπής SAFE και άλλες χώρες εκτός από τη Γαλλία στο πλευρό της Αθήνας, με ανοιχτό το ενδεχόμενο η τελική σύσταση προς το Συμβούλιο σε σχέση με την ένταξη της Τουρκίας στο SAFE να μην είναι θετική.
Άλλωστε σε όλα αυτά τα στάδια θα παίξουν ρόλο και τα ανοιχτά θέματα της Τουρκίας με την Ε.Ε., καθώς το άρθρο 16 του κανονισμού ορίζει πως η συμμετοχή τρίτης χώρας δεν πρέπει να απειλεί τα συμφέροντα της Ε.Ε. και των κρατών-μελών της. Υπό αυτήν την έννοια, η έκθεση προόδου της Τουρκίας (που τα θυμίζει όλα) δεν θα μπορούσε να βγει σε χειρότερη στιγμή για το τουρκικό αίτημα και αυτό εξηγεί και την υπεραντίδραση της Άγκυρας. Οι ανωτέρω διπλωματικοί κύκλοι επισημαίνουν άλλωστε πως στην πράξη, σε θέματα ασφάλειας και άμυνας, η επιτροπή ζητά πολιτική ομοφωνία για να μην υπάρξει κρίση εμπιστοσύνης και πως δεν θα προχωρήσει σε σύσταση αν η Ελλάδα και η Κύπρος αντιταχθούν. Την τελική απόφαση, αν παρ’ ελπίδα υπάρξει θετική γνωμοδότηση, θα τη λάβει το Συμβούλιο. Εδώ θα δοθεί και η τελική μάχη για το βέτο.
Τα «παράθυρα»
Πιο σύνθετη διαδικασία και με «παράθυρα» (όχι για την Τουρκία, αλλά για τις τουρκικές εταιρείες) είναι η συμμετοχή σε μια ευρωπαϊκή κοινοπραξία που θα υποβάλει αίτημα χρηματοδότησης στο SAFE. O κανονισμός προβλέπει ότι οι κοινές προμήθειες (common procurements) που χρηματοδοτούνται μέσω SAFE μπορούν να περιλαμβάνουν τρίτες χώρες. Ωστόσο η συμμετοχή τρίτης χώρας δεν σημαίνει ότι αυτή η χώρα έχει πρόσβαση στα δάνεια – τα σχέδια υποβάλλονται από τα κράτη-μέλη και η χρηματοδότηση αφορά τα κράτη-μέλη. Ενδιαφέρον έχει στο πλαίσιο αυτό και το άρθρο 10 παράγραφος 2 του κανονισμού SAFE που ορίζει ότι «η συμμετοχή νομικών προσώπων εγκατεστημένων σε τρίτες χώρες ή ελεγχόμενων από τρίτες χώρες επιτρέπεται μόνο υπό τον όρο ότι τα συμφέροντα ασφάλειας και άμυνας της Ένωσης δεν υπονομεύονται».
Πέραν τούτου υπάρχει και ο κανόνας του 35% που σημαίνει πως σε μια τέτοια κοινοπραξία μια τουρκική εταιρεία μπορεί να συμμετάσχει μόνο με ποσοστό 35%, δηλαδή να φαίνεται ότι δεν ασκεί ουσιώδη έλεγχο της κοινοπραξίας. Σύμφωνα μάλιστα με τον κανονισμό, το κράτος-μέλος που ηγείται της κοινοπραξίας με εταιρείες τρίτων χωρών θα πρέπει να αποδείξει ότι δεν υπάρχει ρίσκο ασφάλειας, διαρροής τεχνολογίας ή εξάρτησης. Η διαδικασία είναι παρεμφερής με εκείνη για την ένταξη μιας τρίτης χώρας στον κανονισμό SAFE. Τα κράτη-μέλη πρέπει να υποβάλουν τα επενδυτικά τους σχέδια στην Κομισιόν έως τις 30 Νοεμβρίου, ενώ ακολουθούν η αξιολόγησή τους από την DG DEFIS, η γνωμοδότηση από την EEAS και η ενημέρωση από την Κομισιόν της Επιτροπής SAFE. Στην Επιτροπή SAFE Ελλάδα και Κύπρος έχουν τη δυνατότητα να εγείρουν ζητήματα ασφάλειας, διαρροής τεχνολογίας και άλλα, για τα οποία πιθανόν να είναι δυνατές πολύ ευρύτερες συμμαχίες από ό,τι στο αυστηρά πολιτικό επίπεδο. Η διαδικασία της υποβολής των εθνικών επενδυτικών σχεδίων ολοκληρώνεται στις 30 Νοεμβρίου και στη συνέχεια ξεκινούν αξιολογήσεις, οπότε σύντομα θα γνωρίζουμε αν τουρκικές εταιρείες συμμετέχουν και σε ποιες κοινοπραξίες.
Καθώς η πορεία μέσω του SAFE έχει αρκετές δικλείδες ελέγχου, φαίνεται ότι οι Τούρκοι έχουν αρχίσει να ενδιαφέρονται και για άλλα χρηματοδοτικά εργαλεία της Ε.Ε. όπως το Invest EU, που δεν δίνει επιχορηγήσεις, αλλά εγγυήσεις απέναντι στην ΕΤΕπ και στις εθνικές αναπτυξιακές τράπεζες. Τον Ιανουάριο του 2024 το πρόγραμμα τροποποιήθηκε για να καλύπτει και τεχνολογίες άμυνας.
Ερώτηση
Για τον λόγο αυτόν, με κατεπείγουσα ερώτησή του προς τον επίτροπο Προϋπολογισμού της Ε.Ε. Πιοτρ Σεραφίν , ο ευρωβουλευτής της Ν.Δ. Γιώργος Αυτιάς ζητά τον αποκλεισμό της Τουρκίας αν τολμήσει με πλάγιο τρόπο να χρηματοδοτήσει την άμυνά της μέσω ευρωπαϊκών εταιρειών. «Δεν πρέπει να παρεισφρήσουν στη χρηματοδότηση τρίτες χώρες, όπως η Τουρκία, που αμφισβητούν την εδαφική ακεραιότητα κρατών-μελών ή εταιρείες που ελέγχονται από τρίτες χώρες, εδρεύουν στην Ε.Ε. και είναι έτοιμες να παίξουν τον Δούρειο Ίππο για την Τουρκία για να συμμετέχει σε ευρωπαϊκά αμυντικά προγράμματα», τονίζει στην ερώτησή του ο Έλληνας ευρωβουλευτής και επισημαίνει ότι είναι υπαρκτός ο κίνδυνος τρίτες χώρες που αποκλείστηκαν από το SΑFE να βρουν πλάγιο τρόπο χρηματοδότησης μέσω του προγράμματος Invest EU.
