Οι τελευταίες μέρες της Σιδηράς Κυρίας στην εξουσία
Ήταν Νοέμβριος του 1990 όταν η Μάργκαρετ Θάτσερ αποχωρούσε δακρυσμένη από τη Ντάουνινγκ Στριτ, διωγμένη από το ίδιο της το κόμμα.
Στεκόμενη για τελευταία φορά στο κατώφλι της πρωθυπουργικής κατοικίας, με λεναν καταιγισμό φλας απέναντί της, είπε με φωνή που ράγιζε: «Φεύγουμε (πίσω της ήταν ο Ντένις) από την Ντάουνινγκ Στριτ για τελευταία φορά μετά από 11,5 υπέροχα χρόνια. Και είμαστε χαρούμενοι που αφήνουμε το Ηνωμένο Βασίλειο σε πολύ καλύτερη κατάσταση απ’ ό,τι όταν ήρθαμε εδώ».
Η Θάτσερ όμως μόνο χαρούμενη δεν έδειχνε. Ήταν σαν σήμερα, 22 Νοεμβρίου του 1990, που είχε παραιτηθεί από αρχηγός του Συντηρητικού Κόμματος επειδή δεν κατάφερε να εξασφαλίσει την απαιτούμενη υποστήριξη σε μια εσωκομματική εκλογική διαδικασία.
Αποχαιρέτησε με δάκρυα στα μάτια και κατευθύνθηκε προς τα Ανάκτορα του Μπάκινγχαμ, για μια τελευταία ακρόαση από τη Βασίλισσα Ελισάβετ.
Ούσα η πρώτη γυναίκα πρωθυπουργός στην ιστορία της Μεγάλης Βρετανίας, η Θάτσερ είχε οδηγήσει το κόμμα της σε τρεις εκλογικές νίκες.
Έδωσε και κέρδισε αμέτρητες μάχες απέναντι στο βρετανικό κατεστημένο, τα συνδικάτα, τους Εργατικούς και -ίσως τη σκληρότερη- απέναντι στο ίδιο της το υπουργικό συμβούλιο. Όμως τώρα έχανε τη μάχη και ένιωθε βαθιά προδομένη.
Η μέχρι τότε ακλόνητη ηγεσία της ημφισβητείτο για πρώτη φορά τόσο έντονα.
Φόροι και Βρυξέλλες
Oι πρώτοι τριγμοί για τη Θάτσερ ήλθαν με την τρίτη νίκη της, όταν το 1987, ανακοίνωσε τον αμφιλεγόμενο «poll tax», έναν δημοτικό φόρο που θα αντικαθιστούσε τα δημοτικά τέλη και απαιτούσε από όλους τους κατοίκους να πληρώνουν ένα ενιαίο ποσό ανεξαρτήτως εισοδήματος.
Τον Μάρτιο του 1990, ο φόρος προκάλεσε ταραχές στην Πλατεία Τραφάλγκαρ στο Λονδίνο, και πολλοί Συντηρητικοί βουλευτές ανησυχούσαν ότι θα χάσουν τις έδρες τους. Για πρώτη φορά η ηγεσία της πρωθυπουργού κλονιζόταν.
Ωστόσο, δεν ήταν εκείνος ο φόρος, αλλά ήταν το ζήτημα των σχέσεων του Ηνωμένου Βασιλείου με την Ευρώπη εκείνο που τελικά θα την ανέτρεπε.
Ασβοί, ανακόντα και ψόφιο πρόβατο
Κανείς δεν θα προέβλεπε ότι ο σερ Τζέφρι Χάου, υπ. Εξωτερικών στις κυβερνήσεις της Θάτσερ, θα έπαιζε τόσο κρίσιμο ρόλο στην πτώση της «Σιδηράς Κυρίας». Ενας ήπιος και μειλίχιος πολιτικός σε βαθμό υπνηλίας. Τόσο που το 1978 βουλευτής των Εργατικών περιέγραφε ρητορική του «δεινότητα» με το ρξής καταπληκτικό: «σαν να σε κατασπαράζει ένα ψόφιο πρόβατο».
Ο ίδιος ο Χάου το 2005 είχε παραδεχθεί: «Ο τρόπος που επιχειρηματολογώ είναι η επίμονη επανάληψη. Δεν μου αρέσει να φωνάζω στους ανθρώπους, όταν μου φωνάζουν. Μπορεί να είναι εκνευριστικό αν είσαι ένας ήρεμος, επίμονος ασβός. Και σεν αρέσει πάντα σε όσους προτιμούν το κυνήγι του ασβού».
Φανταστείτε την αντίθεση του χαρακρήρα του με τη Θάτσερ που έτσι και διαφωνούσες μαζί της «νόμιζες πως είχε κρύψει κάπου μια ανακόντα, έτοιμη να σου ριχθεί» όπως ευφυώς έχει λεχθεί.
Είχε υποτιμήσει τον Χάου και αυτό απεδείχθη μοιραίο.
Καίτοι ο σερ Τζέφρι υπήρξε στενός σύμμαχος της Θάτσερ στα πρώτα της χρόνια στην εξουσία, η σχέση τους είχε πια χαλάσει. Όταν εκείνη έκανε ανασχηματισμό τον Ιούλιο του 1989, τον πέυαξε από υπουργό Εξωτερικών κι έβαλε στη θέση του τον Τζον Μέιτζορ, τον ανερχόμενο αστέρα του κόμματος. Ο επίσης υπουργός Κένεθ Μπέικερ θα πει στο BBC το 2019: «Όταν ουσιαστικά απέπεμψε τον Τζέφρι, τον έκανε αναπληρωτή πρωθυπουργό. Μια θέση χωρίς περιεχόμενο, σαν την αντιπροεδρία στις ΗΠΑ… Και εκείνος κατάλαβε ότι τον έβαζε στο περιθώριο».
Νο, no, no!
Στις 30 Οκτωβρίου 1990, η Θάτσερ εξαπέλυσε μια από τις πιο περίφημες ή διαβόητες ατάκες της στο κοινοβούλιο, επιτιθέμενη στους Ευρωπαίους ομολόγους της.
Απαντώντας στις εκκλήσεις των Βρυξελλών για περισσότερο κεντρικό έλεγχο στα δημοσιονομικά είπε το διάσημο: «No, no, no!»
Χρυσή ράβδος και «Ταρζάν»
Ο φιλοευρωπαϊστης Χάου δεν το άντεξε. Παραιτήθηκε δύο ημέρες αργότερα. Η Θάτσερ παρέμεινε αδιάλλακτη. Και στις 12 Νοεμβρίου, σε ένα επίσημο δείπνο, προχώρησε σε μια πολεμική ομιλία με μεταφορές από το κρίκετ: «Εξακολουθώ να βρίσκομαι στο γήπεδο, παρόλο που οι επιθέσεις εναντίον μου είναι ιδιαίτερα εχθρικές τελευταία. Και αν κάποιος αμφιβάλλει, ας διαβεβαιώσω ότι δεν θα λυγίσω στα δύσκολα, δεν θα αμυνθώ, δεν θα παίξω καθυστερήσεις. Θα παίξω τη μπάλα σε όλο το γήπεδο. Αυτό είναι το στιλ μου».
Την επόμενη ημέρα, στο κοινοβούλιο, ο σερ Τζέφρι απάντησε κι αυτός με «κρίκετ». Απαξίωσε την τακτική Θάτσερ λέγοντας μέσες άκρες- ότι η ίδια είχε καταστρέψει τη μάχη με τη Ευρώπη πριν καν αρχίσει. Και έπειτα πέταξε το μπαλάκι στους υπόλοιπους άναυδους Συντηρητικούς βουλευτές. Συνέχισε: «Ήρθε η ώρα άλλοι να δώσουν τη δική τους απάντηση στη θλιβερή πρόκληση αφοσίωσης την οποία πολύ καιρό αντιμετωπίζω».
Και τότε εμφανίζεται ο άνθρωπος – «Ταρζάν»
Ο Μάικλ Χέζελταϊν είχε παραιτηθεί τέσσερα χρόνια νωρίτερα από υπουργός Άμυνας, διαμαρτυρόμενος ότι η Θάτσερ αγνοούσε τη γνώμη του. Κέρδισε το παρατσούκλι αυτό το 1976 όταν άρπαξε την -σχεδόν ιερή για τα βρετανικά κοινοβουλευτικά ήθη- χρυσή ράβδο (Τhe Mace) της Βουλής των Κοινοτήτων και άρχισε να την κραδαίνει πάνω από το κεφάλι του.
Το σκηνικό δεν απαθανατίστηκε ποτέ σε βίντεο, αλλά δείτε τι είχε γινει το 2018 όταν ένας βουλευτής των Εργατικών εκείνη τη φορά είχε βεβηλώσει το «Mace».
Η διαδικασία επανεκλογής ήταν προγραμματισμένη, αν ορθώς θυμόμαστε. Αλλά αυτό που άλλαζε ήταν ότι υπήρχε πλέον αντίπαλος.
Ο Μάικλ Χεζελτάιν είχε θέσει υποψηφιότητα.
Η Θάτσερ επέλεξε να ταξιδέψει στο Παρίσι για μια επετειακή σύνοδο κορυφής σχετικά με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, αντί να μείνει στο Λονδίνο και να πείσει τους διστακτικούς βουλευτές.
Αν και νίκησε τον Χέζελταιν στον α’ γύρο με 204 ψήφους έναντι 152, αρκετοί βουλευτές ψήφισαν εναντίον της. Θα χρειαζόταν δεύτερος γύρος για να επανεκλεγεί.
«Μάχομαι για να νικήσω»
Οι πιέσεις να αποσύρει την υποψηφιότητά της στον δεύτερο γύρο ήταν πλέον αφόρητες. Επιστρέφοντας στο Λονδίνο δήλωσε: «Θα συνεχίσω να μάχομαι. Και μάχομαι για να νικήσω».
Οι αντιδράσειος φούσκωναν αλλά υπήρχε ένα πρόβλημα.
Ποιός θα τολμούσε κανείς να της πει κατά πρόσωπο ότι έπρεπε να αποσυρθεί;
Αποφάσισε να καλέσει τους υπουργούς της έναν-έναν.
Χρόνια αργότερα, η Θάτσερ ανακαλούσε την οδυνηρή στιγμή και περιέγραφε στο BBC ότι ένας – ένας οι υπουργοί της, της έλεγαν:
«Φυσικά, αν επιθυμείτε να συνεχίσετε, θα σας στηρίξω. Αλλά δεν νομίζω ότι μπορείτε να κερδίσετε. Κι επομένως πιστεύω ότι θα πρέπει να αφήσετε άλλους να βγουν μπροστά και να αποσυρθείτε».
Αποφάσισε να κοιμηθεί με τη σκέψη αυτή. Και ήταν γνωστό ότι κοιμόταν μόλις τέσσερις ώρες.
Δάκρυα, κροκόδειλοι και μια γυναίκα μόνη
Στη συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου, το επόμενο πρωί, ανακοίνωσε ότι είχε αποφασίσει να αποχωρήσει.
Μια μαρτυρία από παρούσα δημόσια λειτουργό έχει περιγράψει: «Μια γυναίκα μόνη, ανάμεσα σε άνδρες. Ξεκίνησε να διαβάζει μια σύντομη δήλωση. Με το που ξεκίνησε, άρχισε να δακρύζει κι έπειτα να λυγίζει και να δυσκολεύεται να αρθρώσει τις λέξεις. Μερικοί υπουργοί της άρχισαν επίσης να σκουπίζουν τα δάκρυά τους.
Κάποιος, με γνήσιο βρετανικό χιούμορ, θα σχολιάσει χρόνια μετά: «Ολοι ξέρουμε πως μερικοί κροκόδειλοι κρατούν πάντα ένα πρόχειρο μαντήλι».
Η Θάτσερ δεσμεύτηκε να στηρίξει τον Τζον Μέιτζορ, ο οποίος κέρδισε τους Χέζελταϊν και Ντάγκλας Χερντ στον δεύτερο γύρο και έγινε ο νέος αρχηγός των Τόρις στις 27 Νοεμβρίου.
Για το υπόλοιπο της ζωής της, η Θάτσερ δεν ξεπέρασε ποτέ το αίσθημα της προδοσίας.
Το είπε στο BBC το 1993: «Ήταν μια προδοσία με χαμόγελο. Και ίσως αυτό ήταν το χειρότερο απ’ όλα».
Με πληροφορίες από BBC
