Η ιστορία δεν γράφτηκε με αίμα – γράφτηκε με μπουλντόζες, συνθήκες και υπογραφές
Στην Κολομβία των αρχών του 20ού αιώνα, ο ισθμός του Παναμά δεν είναι απλώς μια λωρίδα γης. Είναι το πέρασμα που μπορεί να ενώσει δύο ωκεανούς και να αλλάξει τον χάρτη του κόσμου.
Οι Αμερικανοί έχουν αποφασίσει: θέλουν τον έλεγχο αυτού του στενού σημείου όπου ο Ατλαντικός θα συναντήσει τον Ειρηνικό.
Στις 3 Νοεμβρίου 1903, το σχέδιο παίρνει σάρκα και οστά. Μέσα σε τρεις μέρες, μια «επανάσταση» χωρίς μάχες, αλλά με πολλή διπλωματία και αμερικανική ισχύ, θα γεννήσει ένα νέο κράτος: τον Παναμά.
Το όνειρο μιας διώρυγας
Η ιδέα δεν είναι καινούργια. Από τον 16ο αιώνα, οι Ισπανοί φαντάζονται μια θαλάσσια δίοδο που θα κόβει τη Λατινική Αμερική στα δύο και θα ενώνει τις αυτοκρατορίες τους. Όμως το όνειρο μένει χάρτης πάνω σε χαρτί.
Τον 19ο αιώνα, οι Γάλλοι προσπαθούν να το κάνουν πράξη. Ο Φερδινάνδος ντε Λεσέψ, ο θρυλικός μηχανικός της Διώρυγας του Σουέζ, φτάνει στην Κεντρική Αμερική με φιλοδοξίες αλλά χωρίς υπολογισμό του τροπικού εφιάλτη που τον περιμένει.
Η ελονοσία και ο κίτρινος πυρετός θερίζουν χιλιάδες εργάτες. Η εταιρεία καταρρέει, αφήνοντας πίσω της πτώματα και χρέη.
Ο Θίοντορ Ρούζβελτ βλέπει την ευκαιρία
Στην Ουάσιγκτον, ένας πρόεδρος με ριζοσπαστική ενέργεια, ο Θίοντορ Ρούζβελτ, βλέπει πέρα από τα σύνορα. Για εκείνον, η διώρυγα δεν είναι απλώς ένα τεχνικό έργο. Είναι το σύμβολο μιας νέας Αμερικής που θα κυριαρχήσει στις θάλασσες και θα συνδέει τις αγορές της Ανατολής με τη βιομηχανική Δύση.
Όταν η Κολομβία αρνείται να παραχωρήσει δικαιώματα κατασκευής στους Αμερικανούς, ο Ρούζβελτ αποφασίζει να δράσει αλλιώς.
Αν δεν μπορούν να αγοράσουν τη γη, θα δημιουργήσουν ένα νέο κράτος για να την πάρουν.
Η «επανάσταση» των τριών ημερών
Τις πρώτες μέρες του Νοεμβρίου 1903, ο ισθμός του Παναμά φλέγεται – αλλά χωρίς πυροβολισμούς.
Οι ΗΠΑ στέλνουν το πολεμικό USS Nashville να αγκυροβολήσει στα παράλια. Οι τοπικοί αυτονομιστές, ενθαρρυμένοι από Αμερικανούς αξιωματούχους, ανακηρύσσουν ανεξαρτησία από την Κολομβία.
Τα αμερικανικά πλοία μπλοκάρουν τα στρατεύματα που προσπαθούν να καταπνίξουν την εξέγερση. Μέσα σε 72 ώρες, ο Παναμάς είναι πλέον ανεξάρτητος. Και η Ουάσιγκτον – φυσικά – είναι η πρώτη που τον αναγνωρίζει.
Η συνθήκη του Χέι–Μπουνάου Βαρίλα
Μόλις λίγες εβδομάδες αργότερα, ο νέος Παναμάς υπογράφει με τις Ηνωμένες Πολιτείες τη Συνθήκη Χέι–Μπουνάου Βαρίλα.
Σύμφωνα με αυτήν, οι ΗΠΑ αποκτούν «αιώνια χρήση και έλεγχο» μιας ζώνης 16 χιλιομέτρων κατά μήκος του ισθμού — της λεγόμενης Ζώνης της Διώρυγας.
Σε αντάλλαγμα, ο Παναμάς λαμβάνει 10 εκατομμύρια δολάρια και μια υπόσχεση στρατιωτικής προστασίας. Η χώρα γεννιέται μέσα σε μια συμφωνία που της στερεί μέρος της κυριαρχίας της προτού καν τη γευτεί.
Ένα έργο–θαύμα, ένα σύμβολο εξουσίας
Το 1914, η Διώρυγα του Παναμά ανοίγει επισήμως. Το πέρασμα που κάποτε φάνταζε αδύνατο γίνεται πραγματικότητα.
Τα πλοία διασχίζουν τον ισθμό μέσα σε λιγότερο από μία μέρα. Οι θαλάσσιες αποστάσεις μικραίνουν, τα εμπορεύματα κινούνται με ρυθμούς πρωτόγνωρους, και οι ΗΠΑ ελέγχουν πλέον τη ροή του παγκόσμιου εμπορίου.
Ο Ρούζβελτ καμαρώνει ότι «πήρε την ευθύνη» για τη δημιουργία του Παναμά. Οι εφημερίδες τον παρουσιάζουν ως ήρωα της προόδου. Κανείς δεν μιλά για το τίμημα.
Το τίμημα της προόδου
Χιλιάδες εργάτες από την Καραϊβική πεθαίνουν στα εργοτάξια, θύματα ασθενειών, ατυχημάτων και απάνθρωπων συνθηκών.
Οι ΗΠΑ επιβάλλουν καθεστώς φυλετικών διαχωρισμών στη ζώνη της Διώρυγας: λευκοί μηχανικοί από το Τέξας και τη Νέα Υόρκη από τη μία πλευρά, μαύροι εργάτες από την Τζαμάικα και τα νησιά από την άλλη.
Η Διώρυγα γίνεται θαύμα της μηχανικής.
Από τον Ρούζβελτ στον Νόριεγκα
Για σχεδόν έναν αιώνα, η Διώρυγα είναι αμερικανική επικράτεια μέσα στην καρδιά της Λατινικής Αμερικής.
Από εκεί, οι ΗΠΑ ελέγχουν το πέρασμα πλοίων, οργανώνουν στρατιωτικές επιχειρήσεις και υπερασπίζονται τα συμφέροντά τους.
Το 1989, ο στρατηγός Μανουέλ Νόριεγκα, πρώην συνεργάτης της CIA, μετατρέπεται σε εχθρό της Ουάσιγκτον. Οι ΗΠΑ εισβάλλουν στον Παναμά. Δεκάδες άμαχοι σκοτώνονται, ο Νόριεγκα συλλαμβάνεται και η χώρα βυθίζεται στο χάος.
Μόνο το 1999, 96 χρόνια μετά την «επανάσταση», η Διώρυγα περνά οριστικά στα χέρια των Παναμέζων.
Μια μικρή χώρα, ένα μεγάλο πέρασμα
Σήμερα, πάνω από 13.000 πλοία διασχίζουν τη Διώρυγα κάθε χρόνο, μεταφέροντας σχεδόν το 6% του παγκόσμιου εμπορίου.
Ο Παναμάς είναι πια σύμβολο παγκοσμιοποίησης – και υπόμνηση ότι η ανεξαρτησία του υπήρξε προϊόν γεωπολιτικής μηχανικής.
Στον Παναμά, η ιστορία δεν γράφτηκε με αίμα – γράφτηκε με μπουλντόζες, συνθήκες και υπογραφές. Και απέδειξε πως, όταν οι αυτοκρατορίες θέλουν μια θάλασσα να ενωθεί, τίποτα δεν μένει όρθιο ανάμεσά τους.
