Οι 3 Μεγάλοι συαναντώνται στην ιρανική πρωτεύουσα. Και οριοθετούν τον κόσμο που θα γεννηθεί μέσα από τις στάχτες του πολέμου
Η Τεχεράνη βουίζει από κατασκόπους, παραπλανητικές επιχειρήσεις και ψίθυρους περί δολοφονικών σχεδίων.
Είναι η πρώτη φορά που οι τρεις πιο ισχυροί άνδρες του πολέμου —ο Φραγκλίνος Ρούζβελτ, ο Ουίνστον Τσόρτσιλ και ο Ιωσήφ Στάλιν— θα καθίσουν γύρω από το ίδιο τραπέζι.
Δεν έρχονται απλώς για να συζητήσουν στρατιωτικά σχέδια. Έρχονται για να χαράξουν την τελική μορφή του κόσμου μετά τη συντριβή του Άξονα. Το ημερολόγιο γράφει 28 Νοεμβρίου 1943.
Η επιλογή της πόλης δεν είναι τυχαία. Με την Ευρώπη υπό ναζιστικό έλεγχο και τα γερμανικά υποβρύχια να σαρώνουν τον Ατλαντικό, ο Περσικός Διάδρομος είναι μία από τις ελάχιστες ασφαλείς οδούς ανεφοδιασμού της Σοβιετικής Ένωσης.
Η Τεχεράνη είναι ουδέτερη, κεντρική και απολύτως προσβάσιμη από συμμαχικές μυστικές υπηρεσίες. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Ρούζβελτ φιλοξενείται, για «λόγους ασφαλείας», στη σοβιετική πρεσβεία· η επιλογή αυτή προσφέρει στον Στάλιν ένα ανεκτίμητο πλεονέκτημα επιτήρησης.
Οι τρεις άνδρες και οι σκιές που κουβαλούν
Ο Στάλιν εμφανίζεται ως ο αδιαμφισβήτητος παίκτης της στιγμής. Έχει θρηνήσει εκατομμύρια νεκρούς, αλλά έχει θραύσει τη θηριώδη πολεμική μηχανή του Χίτλερ στο Στάλινγκραντ και στο Κουρσκ. Είναι ο άνθρωπος που νικά.
Ο Ρούζβελτ, παρά την αναπηρία του, ακτινοβολεί ενέργεια. Στην τρίτη του προεδρική θητεία, μπαίνει στη διάσκεψη αποφασισμένος να κερδίσει την εμπιστοσύνη του «θείου Τζο». Θεωρεί ότι μόνο αν πείσει τον Στάλιν πως οι ΗΠΑ είναι αξιόπιστος συνομιλητής, μπορεί να χτίσει τη μεταπολεμική ειρήνη.
Ο Τσόρτσιλ, αριστοκράτης, στρατηγικός στοχαστής, εξαιρετικά καχύποπτος, φοβάται περισσότερο από όλα το ενδεχόμενο οι άλλοι δύο να συνεννοηθούν μεταξύ τους. Η «ειδική σχέση» Βρετανίας – ΗΠΑ μοιάζει για πρώτη φορά εύθραυστη.
Κάθε τους βλέμμα κρύβει παλιές πίκρες, φόβους, φιλοδοξίες. Το τραπέζι της Τεχεράνης είναι πολύ μικρό για τόσο μεγάλες σκιές.
Το σημείο καμπής του πολέμου
Ο κόσμος γύρω τους αλλάζει με καταιγιστικούς ρυθμούς. Οι Γερμανοί έχουν ηττηθεί στη Βόρεια Αφρική· η Ιταλία έχει καταρρεύσει, ο Μουσολίνι έχει πέσει, και η Σικελία βρίσκεται στα χέρια των Συμμάχων. Στο Ανατολικό Μέτωπο, οι μάχες του 1943 έχουν ανατρέψει οριστικά την επιθετική ισχύ του Ράιχ.
Η Τεχεράνη, λοιπόν, δεν είναι διάσκεψη απελπισίας. Είναι διάσκεψη νίκης — αλλά και ανταγωνισμού για το ποιος θα ορίσει το μέλλον της νικημένης Ευρώπης.
Το μεγάλο αγκάθι: το δεύτερο μέτωπο
Από την πρώτη στιγμή, η ατζέντα στρέφεται στο πιο κρίσιμο ζήτημα: πότε και πού θα ανοίξει το δεύτερο μέτωπο στην Ευρώπη.
Ο Στάλιν είναι ξεκάθαρος: «Θέλουμε απόβαση στη Γαλλία. Τώρα».
Ο Ρούζβελτ συμφωνεί.
Ο Τσόρτσιλ αντιστέκεται.
Ο Βρετανός πρωθυπουργός θεωρεί ότι ο δρόμος προς τη νίκη περνά από το «μαλακό υπογάστριο» της Ευρώπης: Ιταλία, Βαλκάνια, Τουρκία. Θέλει να κρατήσει τις βρετανικές θέσεις στη Μεσόγειο, να περιορίσει τη σοβιετική επιρροή στα Βαλκάνια και να προστατεύσει τα αυτοκρατορικά συμφέροντα της χώρας του.
Ο Στάλιν τον αντικρούει αμείλικτα. Θεωρεί ότι η πρόταση του Τσόρτσιλ καθυστερεί την αποφασιστική σύγκρουση με τη Γερμανία και του επιτρέπει να επεκταθεί στη ΝΑ Ευρώπη χωρίς δυτική παρουσία.
Ο Ρούζβελτ, με μια ψύχραιμη αλλά αποφασιστική στροφή, παίρνει το μέρος του Στάλιν.
Η σύγκρουση είναι ανοιχτή. Και η λύση πρέπει να βρεθεί.
Όταν το «Εύρηκα» αποκτά νόημα
Η διάσκεψη, από την αρχή, φέρει την κωδική ονομασία Eureka – δηλαδή Εύρηκα. Μια λέξη που δεν σημαίνει ακόμη τίποτα. Μέχρι που οι Τρεις Μεγάλοι φτάνουν στη στιγμή της συμφωνίας.
Ξαφνικά αποκτά περιεχόμενο. Ορίζει τη στιγμή της σύγκλισης, το σημείο όπου το χάος ευθυγραμμίζεται σε στρατηγική:
- Η απόβαση στη Νορμανδία ορίζεται για την άνοιξη του 1944.
- Ο Κόκκινος Στρατός θα εξαπολύσει τεράστια επίθεση στην Ανατολή.
- Μια δεύτερη συμμαχική απόβαση στη νότια Γαλλία μπαίνει στο σχέδιο.
Το «Εύρηκα» δεν είναι πλέον κωδικός. Είναι η πράξη που κάνει τη νίκη αναπόφευκτη.
Παζάρια για την Ιαπωνία, την Πολωνία και τη μεταπολεμική τάξη
Από το πρακτικό στρατιωτικό σχέδιο, η κουβέντα περνά στη γεωπολιτική. Ο Στάλιν υπόσχεται να μπει στον πόλεμο κατά της Ιαπωνίας μετά τη νίκη επί της Γερμανίας — αλλά ζητά ανταλλάγματα: Κουρίλες, Σαχαλίν, λιμάνια στη Μαντζουρία.
Ο Ρούζβελτ δείχνει διάθεση κατανόησης· γνωρίζει ότι η Σοβιετική Ένωση θα είναι απαραίτητη στον Ειρηνικό.
Θίγεται και το ζήτημα της Πολωνίας. Ο Στάλιν ζητά τα σύνορα να μετακινηθούν προς τη γραμμή Κέρζον. Σε αντάλλαγμα, η Πολωνία θα «μετακινηθεί» δυτικά εις βάρος της Γερμανίας, προς το Όντερ–Νάισε.
Η Βαλτική; Ο Ρούζβελτ θέλει δημοψηφίσματα. Ο Στάλιν δέχεται, αλλά «σύμφωνα με το σοβιετικό σύνταγμα» — δηλαδή με τον δικό του τρόπο.
Η μεταπολεμική Ευρώπη αρχίζει να χαράσσεται, γραμμή-γραμμή, σε μια αίθουσα της Τεχεράνης. Και μέσα σε αυτές τις γραμμές, το επερχόμενο Σιδηρούν Παραπέτασμα φαίνεται ήδη θαμπά.
Γερμανία και ΟΗΕ: ο νέος κόσμος γεννιέται
Οι συζητήσεις φτάνουν μέχρι το μέλλον της ίδιας της Γερμανίας.
Ο Ρούζβελτ φαντάζεται ζώνες υπό διεθνή εποπτεία.
Ο Τσόρτσιλ προκρίνει μια διάσπαση που θα αποδυναμώσει την Πρωσία.
Ο Στάλιν θέλει μόνιμη κατακερματισμένη Γερμανία, χωρίς δυνατότητα επανένωσης.
Παράλληλα, Ρούζβελτ και Στάλιν συζητούν για μια διεθνή οργάνωση που θα αντικαταστήσει την Κοινωνία των Εθνών — τον μελλοντικό ΟΗΕ. Ο Αμερικανός πρόεδρος μιλά για τους «τέσσερις αστυνόμους», οι οποίοι θα εγγυώνται την παγκόσμια ειρήνη.
Ο Στάλιν ακούει χωρίς να δεσμεύεται, αλλά αφήνει το παράθυρο ανοιχτό.
Η δήλωση της 1ης Δεκεμβρίου και το τέλος μιας εποχής
Η διάσκεψη κλείνει με τη «Διακήρυξη των Τριών Δυνάμεων». Ευχαριστούν το Ιράν για τη βοήθειά του και δεσμεύονται να προστατεύσουν την ανεξαρτησία του. Μιλούν για μια ειρήνη που θα «εξασφαλίσει την καλή θέληση των λαών του κόσμου».
Κανείς τους, όμως, δεν γνωρίζει ότι η ειρήνη που θα έρθει θα είναι εύθραυστη, και ότι ο κόσμος που χτίζουν σήμερα θα σκιάσει τα επόμενα σαράντα χρόνια από τη λογική του Ψυχρού Πολέμου.
Η αρχή του τέλους
Στην Τεχεράνη, ο πόλεμος αλλάζει πορεία. Η Νορμανδία μπαίνει σε τροχιά. Ο Κόκκινος Στρατός ετοιμάζεται για την τελευταία αντεπίθεση.
Και ενώ οι Τρεις Μεγάλοι αποχωρούν από το τραπέζι, κανείς δεν φαντάζεται ότι σε αυτήν τη μυστική αίθουσα μόλις έχει χαραχτεί όχι μόνο η νίκη των Συμμάχων — αλλά και ο κόσμος που θα γεννηθεί μέσα από τις στάχτες του πολέμου.
