Νέα ευρήματα αποκαλύπτουν ένα άγνωστο πέρασμα ανθρώπων στην ευρωπαϊκή ήπειρο.
Μια αρχαιολογική ανακάλυψη παλαιολιθικών εργαλείων αποκάλυψε ένα χαμένο προϊστορικό πέρασμα το οποίο ενδέχεται να είχε επιτρέψει τη μετακίνηση των προγόνων μας από την Ανατολία στην Ευρώπης.
Σύμφωνα με μια νέα πρωτοποριακή έρευνα σε μια περιοχή που μέχρι σήμερα είχε μελετηθεί ελάχιστα, εκτάσεις ξηράς που βρίσκονται τώρα κάτω από τη θάλασσα φαίνεται ότι κάποτε επέτρεπαν σε ανθρώπους να μετακινούνται μεταξύ της σημερινής Τουρκίας και της Ευρώπης. Η έρευνα που δημοσιεύτηκε στην επιθεώρηση «Journal of Island and Coastal Archaeology» καταγράφει τα πρώτα στοιχεία παλαιολιθικής παρουσίας στο Αϊβαλί. Πέρα όμως από αυτό τα ευρήματα ενδέχεται να αναδιαμορφώσουν την κατανόησή μας για τον τρόπο που οι άνθρωποι μπήκαν στην Ευρώπη.
Για δεκαετίες, η επικρατούσα θεωρία υποστήριζε ότι οι Homo sapiens έφτασαν στην Ευρώπη κυρίως μέσω Βαλκανίων και του Λεβάντε, μετακινούμενοι από την Αφρική προς τη Μέση Ανατολή. Όμως, η ανακάλυψη 138 λίθινων εργαλείων σε 10 θέσεις που καλύπτουν 200 τετραγωνικά χιλιόμετρα υποδεικνύει μια εναλλακτική διαδρομή: πολύ πριν το Αϊβαλί γίνει γνωστό για τους ελαιώνες και τα παράλιά του, η βορειοανατολική ακτογραμμή του Αιγαίου ίσως αποτέλεσε μονοπάτι μετακίνησης ανθρώπων που προσαρμόζονταν σε έναν μεταβαλλόμενο προϊστορικό κόσμο.
Η Δρ. Γκιοκνούρ Καραχάν, από το Τμήμα Αρχαιολογίας-Προϊστορίας του Πανεπιστημίου Hacettepe, μέλος μιας ομάδας γυναικών αρχαιολόγων, εξηγεί:
«Η ανακάλυψή μας δείχνει ότι αυτή η σήμερα ειδυλλιακή περιοχή αποτελούσε κάποτε μια σημαντική γέφυρα ξηράς που επέτρεπε τη μετακίνηση ανθρώπων κατά την εποχή του Πλειστόκαινου, όταν τα επίπεδα της θάλασσας ήταν πολύ χαμηλότερα. Αυτή η ανακάλυψη εντάσσει το Αϊβαλί ως ένα νέο σύνορο στην ιστορία της ανθρώπινης εξέλιξης, προσφέροντας μια εντελώς νέα σελίδα στην αφήγηση της ανθρώπινης διασποράς.»
Η ανακάλυψη
Κατά την Εποχή των Παγετώνων, η στάθμη της θάλασσας ήταν πάνω από 100 μέτρα χαμηλότερη από τη σημερινή, αποκαλύπτοντας ευρείες εκτάσεις ξηράς που σήμερα βρίσκονται βυθισμένες. Τότε τα νησιά και οι χερσόνησοι του Αϊβαλί αποτελούσαν ενιαίο χερσαίο όγκο, δημιουργώντας φυσικό διάδρομο μεταξύ Ανατολίας και Ευρώπης.
Τα νέα ευρήματα εντοπίστηκαν κατά μήκος της σημερινής ακτογραμμή παρέχοντας άμεσες αποδείξεις ανθρώπινης παρουσίας σε τοπία που αργότερα καλύφθηκαν από τη θάλασσα. Μέχρι σήμερα οι περιβαλλοντικές μεταβολές και το βάθος ταφής των ευρημάτων είχαν καταστήσει δύσκολη την ανίχνευση παλαιολιθικών στοιχείων στην περιοχή.
Η καθηγήτρια Καντριγιέ Οζτσελίκ από το Πανεπιστήμιο της Άγκυρας εξηγεί:
«Σε όλες αυτές τις περιόδους, τα σημερινά νησιά του Αϊβαλικί θα αποτελούσαν εσωτερικές περιοχές ενός ευρύτερου χερσαίου τοπίου. Οι παλαιογεωγραφικές ανασυνθέσεις υπογραμμίζουν τη σημασία του Αϊβαλί για την κατανόηση των μετακινήσεων των ανθρωπίνων πληθυσμών στο βορειοανατολικό Αιγαίο κατά το Πλειστόκαινο.»
Τεχνολογία και συμβολισμός
Παρά τις δυσκολίες στη διατήρηση των ευρημάτων, η ομάδα εντόπισε εργαλεία τύπου Λεβαλλουά από διάφορες παλαιολιθικές περιόδους, καθώς και χειροπελέκεις και λεπίδες κοπής. Ανάμεσα στα πιο σημαντικά αντικείμενα είναι τα εργαλεία τύπου Mousterian, συνδεδεμένα με Νεάντερταλ και πρώιμους Homo sapiens.
Η Δρ. Καραχάν τονίζει: «Αυτά τα μεγάλα κοπτικά εργαλεία είναι από τα πιο εμβληματικά της Παλαιολιθικής Εποχής. Η παρουσία τους στο Αϊβαλί αποδεικνύει ότι η περιοχή ανήκε σε ένα ευρύτερο δίκτυο τεχνολογικών παραδόσεων που εκτεινόταν σε Αφρική, Ασία και Ευρώπη.»
Η ίδια περιγράφει τη στιγμή της πρώτης ανακάλυψης: «Ήταν μια αξέχαστη στιγμή. Κρατώντας τα πρώτα εργαλεία στα χέρια μας νιώσαμε βαθιά συγκίνηση και δέος ειδικά γνωρίζοντας ότι περπατούσαμε σε τοπία όπου ποτέ πριν δεν είχαν εντοπιστεί παλαιολιθικά κατάλοιπα.»
Τι σημαίνει αυτό για την προϊστορία
Η βασική θέση των ερευνητών είναι ότι το Αϊβαλί λειτούργησε ως δυναμικός κόμβος επαφής και μετακίνησης ανάμεσα στην Ανατολία και την Ευρώπη.
Η μελέτη ανοίγει νέες προοπτικές για την κατανόηση των διαδρομών μετανάστευσης των πρώτων ανθρώπων, πέρα από τις καθιερωμένες θεωρίες που επικεντρώνονταν στα βόρεια ηπειρωτικά περάσματα. Η ποικιλία εργαλείων που εντοπίστηκαν δείχνει συστηματική χρήση της τεχνολογίας Levallois και ποικιλία τεχνικών παραγωγής, παρέχοντας πολύτιμα στοιχεία για τις προτιμήσεις υλικών, την καινοτομία και τη κινητικότητα των πρώτων ανθρώπων.
Η Δρ. Καραχάν συνοψίζει: «Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι το Αϊβαλί που ποτέ πριν δεν είχε μελετηθεί για το παλαιολιθικό του δυναμικό διατηρεί κρίσιμα ίχνη πρώιμης ανθρώπινης δραστηριότητας.»
Προοπτικές για το μέλλον
Η Δρ. Χαντέ Μπουλούτ από το Πανεπιστήμιο Düzce επισημαίνει: «Τα ευρήματα υπογραμμίζουν το δυναμικό του Αϊβαλικίου ως μακροχρόνιου ανθρώπινου βιότοπου και ως κλειδί για την κατανόηση των τεχνολογικών χαρακτηριστικών του Παλαιολιθικού στον ανατολικό Αιγαίο. Αν και προκαταρκτικά, τα αποτελέσματα αναδεικνύουν την περιοχή ως κρίκο στη σύνδεση Αιγαίου και Ανατολίας.»
Η ομάδα προτείνει διεπιστημονικές έρευνες στο μέλλον, με απόλυτες χρονολογήσεις, στρωματογραφικές ανασκαφές και αναπαραστάσεις του παλαιοπεριβάλλοντος, ώστε να διευκρινιστεί η χρονολογική και λειτουργική φύση των ευρημάτων του Αϊβαλικίου. Συνολικά, η ανακάλυψη αυτή αναδιαμορφώνει τον χάρτη της ανθρώπινης προϊστορίας στο Αιγαίο, προσθέτοντας ένα νέο κεφάλαιο στην ιστορία της ανθρώπινης εξέλιξης και διασποράς από την Αφρική προς την Ευρώπη.
