Πρόκειται για μια οικογένεια ορχιδέας που είναι εξαιρετικά δημοφιλής στους χρήστες του Internet.
Μοιάζουν με μικροσκοπικές μαϊμούδες που κοιτάζουν μέσα από την ομίχλη. Γνωστά στους επιστήμονες ως Dracula, οι αποκαλούμενες «ορχιδέες με πρόσωπο πιθήκου» έχουν γίνει διαδικτυακές διασημότητες. Εκατομμύρια άνθρωποι έχουν μοιραστεί φωτογραφίες τους, θαυμάζοντας λουλούδια που φαίνεται να χαμογελούν, κατσουφιάζουν ή είναι θλιμμένα. Πίσω όμως από αυτή τη viral γοητεία κρύβεται μια πολύ διαφορετική πραγματικότητα: οι περισσότερες από αυτές τις ορχιδέες βρίσκονται στα πρόθυρα της εξαφάνισης.
Μια νέα παγκόσμια έρευνα αποκάλυψε την κατάσταση διατήρησης όλων των γνωστών ειδών Dracula. Τα ευρήματα είναι δυσοίωνα: σχεδόν επτά στα δέκα είδη από τα 133 που μελετήθηκαν απειλούνται με εξαφάνιση. Πολλά υπάρχουν μόνο σε μικροσκοπικά τμήματα δασών, κάποια σε μία ή δύο γνωστές τοποθεσίες, ενώ ορισμένα γνωρίζουμε μόνο από φυτά που καλλιεργούνται σε θερμοκήπια και οι άγριοι πληθυσμοί τους ίσως έχουν ήδη χαθεί.
Αυτές οι ορχιδέες αναπτύσσονται κυρίως στα νεφοδάση των Άνδεων σε Κολομβία και Ισημερινό, οικοσυστήματα με τεράστιο πλούτο βιοποικιλότητας, αλλά και από τα πιο απειλούμενα στον πλανήτη. Η επιβίωσή τους εξαρτάται από δροσερές, υγρές συνθήκες σε μεσαία και υψηλά υψόμετρα, όπου η ομίχλη περιβάλλει συνεχώς τα δέντρα.
Παράνομη συλλογή και «ορχιδέο-μανία»
Δυστυχώς, οι ίδιες αυτές πλαγιές αποψιλώνονται ταχύτατα για κτηνοτροφία, καλλιέργειες (όπως αβοκάντο), οδοποιία και εξορύξεις — δραστηριότητες που απειλούν άμεσα πολλά είδη Dracula, όπως το Dracula terborchii. Καθώς τα δάση συρρικνώνονται και κατακερματίζονται, οι ορχιδέες χάνουν τα μικροκλίματα (τις ιδιαίτερες συνθήκες θερμοκρασίας, φωτός και υγρασίας) που χρειάζονται για να επιβιώσουν.
Ένας άλλος κίνδυνος προέρχεται από τη γοητεία που ασκούν στους ανθρώπους. Οι ορχιδέες είναι πολύτιμες εδώ και αιώνες. Το ευρωπαϊκό εμπόριο άρχισε τον 19ο αιώνα, όταν η «ορχιδεομανία» κατέκλυσε τους πλούσιους συλλέκτες, προκαλώντας μαζική συλλογή άγριων φυτών στις τροπικές περιοχές.
Σήμερα το ενδιαφέρον αυτό αναζωπυρώνεται μέσω του Διαδικτύου. Αν και πολλοί καλλιεργητές εμπορεύονται φυτά από υπεύθυνες καλλιέργειες, άλλοι εξακολουθούν να αναζητούν άγρια δείγματα, και τα είδη Dracula δεν αποτελούν εξαίρεση. Για ένα φυτό που μπορεί να έχει μόνο μερικές δεκάδες άτομα στη φύση, μια μόνο αποστολή συλλογής μπορεί να είναι καταστροφική.
Από τη δημοτικότητα στην προστασία
Σε βορειοδυτικές περιοχές του Ισημερινού η Reserva Drácula προστατεύει μία από τις πλουσιότερες συγκεντρώσεις αυτών των ορχιδέων στον κόσμο, τουλάχιστον δέκα είδη Dracula πέντε από τα οποία δεν υπάρχουν πουθενά αλλού στη Γη. Όμως οι απειλές πλησιάζουν: αποψίλωση, παράνομη εξόρυξη και η παρουσία ένοπλων ομάδων απειλούν το προσωπικό του καταφυγίου και τις τοπικές κοινότητες.
Οι περιβαλλοντολόγοι του οργανισμού Fundación EcoMinga, που διαχειρίζεται την περιοχή, περιγράφουν την κατάσταση ως «επείγουσα». Προτείνουν ενίσχυση της τοπικής παρακολούθησης στήριξη βιώσιμης γεωργίας και ανάπτυξη οικοτουρισμού ώστε να προκύπτει εισόδημα από την προστασία και όχι από την καταστροφή του δάσους.
Ένα λουλούδι γεμάτο μυστήριο
Από κοντά, οι ορχιδέες αυτές κόβουν την ανάσα. Το όνομα Dracula δεν προέρχεται από τους βρικόλακες, αλλά από τη λατινική λέξη για τον «μικρό δράκο» αναφορά στα μακριά, κυνόμορφα σέπαλά τους, τα πέταλα που προστατεύουν το αναπτυσσόμενο άνθος.
Οι παράξενες μορφές τους κατέπληξαν τους βοτανολόγους του 19ου αιώνα, που αρχικά νόμιζαν ότι πρόκειται για φάρσα. Καθώς όμως ανακαλύπτονταν περισσότερα είδη, πολλοί παρατήρησαν ότι μοιάζουν με μικροσκοπικούς πιθήκους εξ ου και το προσωνύμιο «ορχιδέες με πρόσωπο πιθήκου». Τις αποκαλούν τα πάντα του κόσμου των ορχιδεών: χαρισματικές, αναγνωρίσιμες, αλλά και βαθιά απειλούμενες όπως οι σπάνιες ασιατικές αρκούδες.
Η νέα αξιολόγηση
Μέχρι πρόσφατα, μόνο λίγα είδη Dracula είχαν επίσημα αξιολογηθεί για την κατάσταση διατήρησής τους. Τώρα, μια διεθνής ομάδα βοτανολόγων από Κολομβία και Ισημερινό, σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και την Διεθνή Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN) , κάλυψε αυτό το κενό. Χρησιμοποιώντας δείγματα από φυτολόγια, δεδομένα πεδίου και τοπική γνώση, χαρτογράφησαν πού απαντάται κάθε είδος και πόσο δάσος απομένει. Τα αποτελέσματα επιβεβαιώνουν τους φόβους: τα είδη Dracula βρίσκονται σε σοβαρό κίνδυνο.
Παρά το δυσοίωνο τοπίο, υπάρχουν λόγοι αισιοδοξίας. Η Reserva Drácula και άλλες προστατευόμενες περιοχές λειτουργούν ως καταφύγια όχι μόνο για τις ορχιδέες, αλλά και για βατράχους, πιθήκους και αμέτρητα άλλα είδη. Τοπικοί οργανισμοί συνεργάζονται με τις κοινότητες για να προωθήσουν βιώσιμη γεωργία, να αναπτύξουν οικοτουρισμό και να ανταμείψουν την προστασία της φύσης μέσω προγραμμάτων πληρωμών για υπηρεσίες οικοσυστήματος.
Από τα social media στη δράση
Υπάρχει επίσης η ευκαιρία να μετατραπεί η δημοτικότητα σε προστασία. Η ίδια διαδικτυακή φήμη που αυξάνει τη ζήτηση μπορεί να χρηματοδοτήσει τη διατήρησή τους. Αν οι viral αναρτήσεις με τα «χαμογελαστά λουλούδια» συνοδεύονταν από πληροφορίες για την προέλευσή τους και τον κίνδυνο που διατρέχουν, θα μπορούσαν να αλλάξουν τη στάση του κοινού απέναντι στη συλλογή άγριων φυτών.
Όπως το πάντα έγινε σύμβολο της προστασίας της άγριας ζωής, έτσι και οι ορχιδέες με πρόσωπο μαϊμούς θα μπορούσαν να γίνουν σύμβολα προστασίας της φυτικής ζωής — μια υπενθύμιση ότι η βιοποικιλότητα δεν αφορά μόνο τα ζώα. Το αν οι μελλοντικές γενιές θα βλέπουν αυτά τα πρόσωπα στα δάση ή μόνο στις οθόνες τους, θα εξαρτηθεί από το πώς θα δράσουμε τώρα.
