Του Αντώνη Ανδρουλιδάκη *
Η ψήφιση του 13ωρου δεν είναι απλώς ένα εργασιακό μέτρο.
Αν το δούμε με όρους συλλογικού τραύματος, είναι σύμπτωμα μιας ψυχικής διαστρέβλωσης που διαπερνά το ελληνικό φαντασιακό.
1. Το τραύμα της εξάντλησης ως «κανονικότητα»
Η κοινωνία που αποδέχεται το 13ωρο έχει ήδη αποδεχτεί την κούραση ως ταυτότητα.
Από τη μεταπολεμική ανοικοδόμηση μέχρι την κρίση, το ελληνικό υποκείμενο μαθαίνει ότι η αξία του μετριέται με το πόσο αντέχει.
Να εξαντλείσαι, να μην παραπονιέσαι, να “παλεύεις” — αυτά θεωρούνται αρετές.
Όμως αυτό το πρότυπο είναι τραυματικό. Εσωτερικεύει τη βία ως αρετή. Ο άνθρωπος δεν εργάζεται για να ζήσει, αλλά ζει για να αποδεικνύει ότι δεν σπάει. Έτσι, η κοινωνία χάνει τη δυνατότητα να φροντίζει τον εαυτό της — γιατί έχει ταυτίσει τη φροντίδα με την “αδυναμία”.
2. Από την επιβίωση στην αποικιοποίηση του σώματος
Το 13ωρο είναι η θεσμοθέτηση μιας σωματικής αποικιοκρατίας.
Το σώμα του εργαζομένου δεν του ανήκει πλέον. Ανήκει στην παραγωγή, στην “ανάγκη”, στο αφηρημένο συμφέρον του ΑΕΠ.
Η εργασία παύει να είναι δημιουργική πράξη και γίνεται τελετουργία εξάντλησης. Το τραύμα εδώ είναι βαθύ: μαθαίνουμε να μην ακούμε το σώμα μας, να αγνοούμε τα όρια, να αποκόβουμε το βίωμα.
Αυτό είναι το ίδιο μοτίβο που η Μ. Καρυστιανού ονομάζει ψυχική αποικιοκρατία: η εξουσία δεν χρειάζεται να σε δέρνει — της αρκεί να σε πείσει να πειθαρχείς μόνος σου.
3. Η φαντασίωση της “παραγωγικότητας”
Σε ψυχοπολιτικό επίπεδο, το 13ωρο πατά πάνω σε μια ενοχή:
ότι “φταίμε που δεν δουλεύουμε αρκετά”.
Η ενοχή αυτή είναι υπόλειμμα της μνημονιακής δεκαπενταετίας — μιας περιόδου όπου ολόκληρος ο λαός -με την θερμή υποστήριξη των οργανικών διανοούμενων- εσωτερίκευσε την κατηγορία του “τεμπέλη Νότιου”.
Το 13ωρο είναι, στην πραγματικότητα, ένα είδος αυτοτιμωρίας:
η χώρα αποδεικνύει στον “Μεγάλο Άλλο” (την Ευρώπη) ότι «τώρα δουλεύουμε αρκετά».
Είναι η εργασιακή εκδοχή του αποικιακού συνδρόμου, δηλαδή να αποζητάς αναγνώριση μέσα από την υποταγή σου.
4. Η διάρρηξη της σχέσης με τον χρόνο και την αγάπη
Το τραύμα του 13ωρου δεν είναι μόνο σωματικό, είναι τραύμα σχέσης. Όταν ο άνθρωπος δεν έχει χρόνο να δει τα παιδιά του, τον σύντροφό του, τον φίλο του, παύει να βιώνει τον εαυτό του ως υποκείμενο σχέσης — και γίνεται γρανάζι σε μια επιδοσιακή μηχανή.
Ο χρόνος παύει να είναι χώρος ψυχής και γίνεται νόμισμα παραγωγής. Το άτομο απομονώνεται, η κοινότητα διαλύεται, και έτσι το Σύστημα αποκτά αυτό που χρειάζεται: ανθρώπους αποσυνδεδεμένους, ανίκανους να συντονιστούν σε συλλογική διεκδίκηση.
5. Το 13ωρο ως αναβίωση του μετατραυματικού κύκλου
Στην ουσία, το 13ωρο είναι το πιο πρόσφατο κεφάλαιο ενός ιστορικού κύκλου βίας: από τη φτώχεια της κατοχής, στον φόβο της χούντας κι από εκί στην ενοχή της κρίσης. Κάθε φορά που το συλλογικό σώμα πάει να ανασάνει, έρχεται μια νέα μορφή πειθάρχησης.
Ο εργαζόμενος δεν είναι απλώς εξαντλημένος — είναι ψυχικά εκπαιδευμένος να μην αντιδρά. Το τραύμα γίνεται δομή, η εξουσία γίνεται εσωτερική φωνή που λέει: “μην παραπονιέσαι, δούλεψε”.
6. Το αντίδοτο
Το αντίδοτο δεν είναι μόνο η πολιτική αλλαγή που έχουμε απεγνωσμένα πλέον ανάγκη. Είναι η αποκατάσταση της αίσθησης του ορίου. Η αναγνώριση ότι ο άνθρωπος δεν είναι μηχανή.
Ότι η εργασία χωρίς νόημα είναι μια αργή αυτοκτονία. Και ότι το δικαίωμα στην ξεκούραση, στην τρυφερότητα, στη φροντίδα, είναι η πιο ριζοσπαστική μορφή αντίστασης στη νεοφιλελεύθερη αποικιοκρατία.
Όπως έλεγε, νομίζω, ο James Baldwin:
“Οι άνθρωποι είναι καταπληκτικοί. Δεν χρειάζεται να τους σπάσεις. Μόνο να τους κάνεις να ξεχάσουν ότι μπορούν να σταματήσουν να πονάνε.”
Η ψήφιση του 13ωρου δεν είναι πρόοδος. Είναι επιστροφή σε μια εποχή όπου ο πόνος βαφτίζεται παραγωγικότητα.
Κι εμείς χρειάζεται να θυμίσουμε στους ανθρώπους ότι μπορούν να σταματήσουν να πονάνε…
* Αναπτυξιακός & Κοινωνικός Ψυχολόγος, Διδάσκων Ψυχολογίας Πανεπιστημίου Neapolis.
