Για να δημιουργηθεί ένα ποτάμι χρειάζεται να συναντηθούν αρκετά ρυάκια. Τα ποτάμια δεν έχουν μόνο γέφυρες, γίνονται οι γέφυρες για να ενώνουν τόπους, χωριά, χώρες. Το πρώτο συνέδριο για τους διασυνοριακούς ποταμούς (Transboundary River Forum) διοργανώθηκε στα Ιωάννινα και την Κόνιτσα από 24-27 Σεπτεμβρίου από το Μεσογειακό Ινστιτούτο για τη Φύση και τον Ανθρωπο (MedINA), με έδρα την Αθήνα, με συνδιοργανωτές το EcoAlbania, το EuroNatur από τη Γερμανία, υπό την αιγίδα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Στο επίκεντρο του συνεδρίου βρέθηκε η προστασία του ποταμού Αώου, ενός ποταμού με… διπλή ονομασία (Αώος – Vjosa), καθώς ενώνει Ελλάδα και Αλβανία, ξεκινώντας από τα ηπειρωτικά βουνά και καταλήγοντας στα αλβανικά παράλια της Αδριατικής.
Επειτα από τρεις μέρες συζητήσεων και εκδηλώσεων, με τη συμμετοχή 37 ομιλητών (18 Ελλήνων, 19 άλλων εθνικοτήτων, αρκετών από την Αλβανία και τα Βαλκάνια), αποφασίστηκε η Δήλωση των Ιωαννίνων (Ioannina Statement), όπου αναγνωρίστηκε η μεγάλη φυσική και πολιτιστική αξία των διασυνοριακών ποταμών και ιδιαίτερα του Αώου – Vjosa, καθώς και η ανάγκη αποτελεσματικής προστασίας, διαχείρισης και αποκατάστασης. Μάλιστα, με τη Δήλωση καλούνται οι κυβερνήσεις Ελλάδας και Αλβανίας να θεσμοθετήσουν και στα δύο κράτη το πρώτο Διασυνοριακό Εθνικό Πάρκο Αγριου Ποταμού στην Ευρώπη. Τονίστηκε η ανάγκη για κοινά διαχειριστικά σχέδια, κοινούς μηχανισμούς περιβαλλοντικής παρακολούθησης και διαφανείς διαδικασίες λήψης αποφάσεων, με συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών και της κοινωνίας των πολιτών.
«Νέα δέσμευση»
«Το Φόρουμ και η Δήλωση των Ιωαννίνων σηματοδοτούν μια νέα δέσμευση για τους διακρατικούς ποταμούς που ενώνουν, στηρίζουν ανθρώπους και φύση και εμπνέουν πέρα από σύνορα. Οσον αφορά τον ποταμό Αώο, πιο συγκεκριμένα, έχουμε την ελπίδα ότι θα προστατευτεί από εδώ και στο εξής πιο αποτελεσματικά –από τις πηγές έως τις εκβολές του– μέσα από ουσιαστική διασυνοριακή συνεργασία, την ενεργό συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών και την υιοθέτηση και εφαρμογή ενός ισχυρού θεσμικού πλαισίου», δήλωσε στην «Κ» ο Αλέξης Κατσαρός, εκτελεστικός διευθυντής του Medina.
Τι σημαίνει ενίσχυση της προστασίας ειδικά για τον ποταμό Αώο; Οπως σημειώνεται από το Medina, απαιτείται η εξασφάλιση παροχής οικολογικής ροής από το φράγμα των πηγών του Αώου για να είναι ζωντανό το ποτάμι σε όλο το μήκος του, αναστολή νέων μικρών υδροηλεκτρικών έργων στη λεκάνη απορροής του Αώου και απομάκρυνση παρωχημένων φραγμάτων, σύμφωνα και με την Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα 2030 και τον Κανονισμό για την Αποκατάσταση της Φύσης. Ιδιαίτερα τονίζεται η ανάγκη ένταξης των οικολογικών διαδρόμων στον χωροταξικό και περιβαλλοντικό σχεδιασμό. Οπως εξηγεί ο κ. Κατσαρός, οι προστατευόμενες περιοχές δεν μπορεί να είναι απομονωμένες νησίδες, αλλά πρέπει με κάποιους «διαδρόμους» να συνδέονται, έτσι ώστε να επικοινωνεί η άγρια ζωή, η βιοποικιλότητα κ.λπ. Τα ποτάμια είναι από τη φύση τους οικολογικοί διάδρομοι και πρέπει να αναδειχθούν και να προστατευθούν και ως τέτοιοι.
Τέλος, μια βασική πλευρά που ξεχώρισε στο συνέδριο ήταν η ανάγκη σύνδεσης με τις τοπικές κοινότητες, που πρέπει να είναι συμμέτοχες στη λήψη αποφάσεων για να εξασφαλιστεί ουσιαστική και μακροπρόθεσμη προστασία. Απ’ αυτή την άποψη ιδιαίτερη σημασία είχαν παρεμβάσεις όπως του Παύλου Βασάκου, προέδρου του πολιτιστικού συλλόγου Γοργοποτάμου (Κόνιτσας) για το πώς αντιτάχθηκαν τεκμηριωμένα σε μικρά υδροηλεκτρικά φράγματα στην περιοχή τους. Ή της Λέλα Κετσβάνι, συγγραφέα και περιβαλλοντικής ακτιβίστριας από την Αλβανία, που περιέγραψε τις προσπάθειες των κοινοτήτων της γειτονικής χώρας να αντισταθούν στην επέλαση των «συμφερόντων» στη φύση και κάλεσε σε κοινή δράση των δύο λαών.
