Κάποιες πόλεις χτίζονται με πέτρες. Και άλλες με μια ιδέα
Στις όχθες του ποταμού Ντελαγουέαρ, o Ουίλιαμ Πεν στέκεται σιωπηλός. Κρατά στα χέρια του έναν χάρτη. Στις γραμμές του, δεν βλέπει μόνο δρόμους και πλατείες. Bλέπει μια ιδέα.
Το ημερολόγιο γράφει 27 Οκτωβρίου 1682. Εκείνη τη μέρα, στο βόρειο άκρο της νέας αποικίας που του έχει παραχωρήσει ο βασιλιάς Κάρολος Β΄, ο Πεν βαφτίζει τη νέα του πόλη με ένα όνομα ελληνικό: Φιλαδέλφεια – «η πόλη της αδελφικής αγάπης».
Ένα όραμα μέσα σε μια εποχή φόβου
Η Ευρώπη του 17ου αιώνα είναι ένας τόπος μίσους, πυρρών και διώξεων. Οι θρησκευτικοί πόλεμοι μαίνονται, οι αιρέσεις καταδιώκονται, οι άνθρωποι καίγονται για τις ιδέες τους.
Ο Ουίλιαμ Πεν, γιος ενός Άγγλου ναυάρχου, έχει γνωρίσει τη βία της εξουσίας από κοντά. Κουάκερος, μέλος μιας ειρηνιστικής αίρεσης που αρνείται να πολεμήσει ή να ορκιστεί πίστη σε μονάρχες, έχει φυλακιστεί για τις πεποιθήσεις του και έχει χάσει την κοινωνική του θέση.
Όταν όμως ο βασιλιάς του οφείλει χρήματα, του παραχωρεί αντί γι’ αυτά μια έκταση στην άλλη άκρη του κόσμου: την περιοχή που θα ονομαστεί Πενσιλβάνια.
Για πολλούς, είναι απλώς μια αποικιακή γη. Για τον Πεν, είναι μια ευκαιρία να δοκιμάσει αν ο άνθρωπος μπορεί να ζήσει χωρίς φόβο.
Η πόλη που ξεκινά από μια ιδέα
Το όραμά του δεν είναι μια πόλη-λιμάνι, ούτε μια εμπορική πρωτεύουσα. Είναι κάτι πιο φιλόδοξο: ένα ζωντανό πείραμα ανεκτικότητας.
Γι’ αυτό, αντί για φρούριο, στο κέντρο της νέας πόλης τοποθετεί μια πλατεία – ανοιχτό χώρο, συμμετρικό, όπου οι άνθρωποι θα συναντιούνται ίσοι.
«Η αλήθεια δεν χρειάζεται βία», γράφει ο ίδιος. «Ας μην επιβληθεί πίστη, ας επιτραπεί συνείδηση.»
Σχεδιάζει τη Φιλαδέλφεια με τετράγωνο σχέδιο, γεωμετρικά, με τέσσερα μεγάλα πάρκα και άνετους δρόμους.
Θέλει να είναι καθαρή, ευάερη, ανθρώπινη – ένα αντίδοτο στις ασφυκτικές, ταξικά χωρισμένες πόλεις της Ευρώπης.
Οι πρώτοι άποικοι φτάνουν κουρασμένοι, κρατώντας λίγα υπάρχοντα. Ανάμεσά τους καθολικοί, προτεστάντες, εβραίοι, άθεοι, Στην Ευρώπη θα ήταν εχθροί· εδώ στήνουν μαζί καλύβες, ανοίγουν δρόμους, φυτεύουν δέντρα.
Η πόλη αρχίζει να ανασαίνει.
Η γη των πολλών πίστεων
Ο Πεν θεσπίζει Χάρτη Δικαιωμάτων, πρωτοφανή για την εποχή: καμία τιμωρία για πίστη ή απιστία, ίσα πολιτικά δικαιώματα για όλους, υποχρεωτική εκπαίδευση, προστασία των ιθαγενών φυλών.
Οι ιθαγενείς Ντέλαγουερ δεν εκδιώκονται – ο Πεν υπογράφει μαζί τους συμφωνία ειρήνης κάτω από μια καρυδιά, γνωστή ως Treaty of Shackamaxon. Οι τοπικοί θρύλοι λένε πως ο λόγος του κράτησε όσο έζησε.
Κανένας στρατός δεν φρουρεί τη Φιλαδέλφεια. Κανένα βασιλικό διάταγμα δεν την κυβερνά.
Κι όμως, η πόλη ευημερεί – χάρη στη συνεργασία, στο εμπόριο, στην εμπιστοσύνη.
Μια σπίθα που ανάβει αιώνες μετά
Μέσα σε λίγες δεκαετίες, η Φιλαδέλφεια γίνεται το πνευματικό κέντρο των αμερικανικών αποικιών.
Εκεί τυπώνονται οι πρώτες εφημερίδες, εκεί δρα ο Μπέντζαμιν Φράνκλιν, εκεί ανεβαίνουν οι πρώτες θεατρικές παραστάσεις.
Και το 1776, σχεδόν έναν αιώνα μετά τον Πεν, εκεί υπογράφεται η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας. Η Πόλη της Αδελφικής Αγάπης γίνεται το λίκνο της Δημοκρατίας.
Από την πλατεία όπου ο Πεν οραματίστηκε ισότητα, ακούγεται τώρα η φράση που θα αλλάξει τον κόσμο: “We the People.” Εμείς, ο λαός.
Ο άνθρωπος που είδε το αύριο
Ο Ουίλιαμ Πεν πεθαίνει πριν δει το πλήρες άνθισμα του οράματός του. Φτωχός, με σβησμένη υγεία, αλλά με καθαρή συνείδηση.
Στα γράμματά του επαναλαμβάνει διαρκώς την ίδια φράση:
«Το μεγάλο μου πείραμα είναι η ελευθερία.»
Αιώνες αργότερα, ιστορικοί και στοχαστές βλέπουν στη Φιλαδέλφεια το πρώτο παράδειγμα πολιτικού ανθρωπισμού. Μια μικρή αποικία που έδειξε πως η ανεκτικότητα δεν είναι αδυναμία, αλλά θεμέλιο κοινωνίας.
Η Φιλαδέλφεια του 21ου αιώνα έχει αλλάξει πρόσωπο. Είναι μεγαλούπολη, με ουρανοξύστες και γκράφιτι, με μουσική στους δρόμους και μνήμη παντού. Μα κάτω από τον θόρυβο, παραμένει κάτι από το πνεύμα του 1682.
Στα σχολεία, στις εκκλησίες, στα καφέ, οι άνθρωποι συνεχίζουν να συζητούν για ισότητα, για κοινότητα, για τα όρια της ελευθερίας.
Κάθε φορά που χτυπά η Liberty Bell, η καμπάνα της Ελευθερίας, ακούγεται σαν να ψιθυρίζει το ίδιο μήνυμα: πως η αδελφοσύνη δεν είναι δεδομένη· είναι πράξη καθημερινή.
Κάποιες πόλεις χτίζονται με πέτρες. Και άλλες με μια ιδέα.
