Το καλοκαίρι του 2018, με φόντο την πατρίδα του Οδυσσέα, ο τότε πρωθυπουργός δήλωνε τη λήξη των Μνημονίων και την επιστροφή της χώρας στην κανονικότητα. Πολλά χρόνια μετά, η μακροοικονομική εικόνα εμφανίζει βελτίωση μόνο στους αριθμούς. Για την καθημερινότητα των περισσοτέρων Ελλήνων, ωστόσο, η «Ιθάκη» της αξιοπρεπούς διαβίωσης, της κοινωνικής δικαιοσύνης και της ευημερίας παραμένει μακρινή.
Τα Μνημόνια και οι πολιτικές λιτότητας άφησαν πίσω τους μια κοινωνία με διαλυμένη μεσαία τάξη, χαμηλότερα εισοδήματα, επισφαλή εργασία και δυσκολία πρόσβασης σε βασικά αγαθά. Παρά τις αναιμικές αυξήσεις σε μισθούς, η αγοραστική δύναμη των Ελλήνων βρίσκεται σε χαμηλότερα επίπεδα από κάθε άλλη χώρα της Ε.Ε., ενώ το κόστος στέγασης και διαβίωσης λειτουργεί ως διαρκής θηλιά για τα φτωχότερα και μεσαία στρώματα.
Η λεγόμενη «χαμένη γενιά» των νέων που μετανάστευσαν παραμένει σε μεγάλο βαθμό εκτός Ελλάδας. Η επιστροφή τους μοιάζει ουτοπική, καθώς οι μισθοί και οι συνθήκες απασχόλησης στη χώρα δεν μπορούν να ανταγωνιστούν τη Δυτική Ευρώπη. Το brain drain συνεχίζει να πληρώνεται ακριβά – και σε ανθρώπινο δυναμικό και σε αναπτυξιακές δυνατότητες.
Δεν είναι μόνο το ξεπούλημα της δημόσιας περιουσίας –που ξεκίνησε το 2010 και επιταχύνθηκε μετά το 2015– ούτε μόνο η απώλεια κυριαρχίας. Το πρόβλημα είναι βαθύτερο: η ίδια η αρχιτεκτονική του δημοσιονομικού πλαισίου. Οι υψηλοί στόχοι πρωτογενών πλεονασμάτων που δέχτηκε ο ΣΥΡΙΖΑ και διατήρησε η ΝΔ λειτουργούν ως μέγγενη σε κάθε προσπάθεια άσκησης κοινωνικής πολιτικής. Η Ελλάδα παραμένει σε ιδιότυπη επιτροπεία, με την οικονομική πολιτική να υπαγορεύεται από έξω…
Η χώρα μπορεί να «βγήκε» από τα Μνημόνια τυπικά – στην πράξη όμως, η Οδύσσεια δεν τελείωσε. Η Ιθάκη, αν υπάρχει, είναι ακόμα μακριά για τουλάχιστον τα δύο τρίτα των πολιτών. Υπό αυτό το πρίσμα, το βιβλίο του Αλέξη Τσίπρα ίσως επιδιώκει να σηματοδοτήσει το τέλος ενός κύκλου, όμως κινδυνεύει να λειτουργήσει και ως υπενθύμιση ενός ταξιδιού που όχι μόνο δεν ολοκληρώθηκε, αλλά παρατάθηκε με δική του πολιτική ευθύνη.
Για τους περισσότερους Έλληνες, η Οδύσσεια συνεχίζεται. Και όλα δείχνουν πως θα έχει πολύ μεγαλύτερη διάρκεια από την εικοσαετία του πολυμήχανου Οδυσσέα. Όσο η πολιτική και οικονομική πραγματικότητα δεν αλλάζει ριζικά, η «Ιθάκη» θα παραμένει υπόθεση για λίγους. Ανάμεσά τους και η πολιτική ελίτ – που, όσο ο λαός περιμένει την επιστροφή, τρώνε και πίνουν σαν τους μνηστήρες της Πηνελόπης.
