Νέα μελέτη υποδεικνύει την καταγωγή της συνείδησης σε αρχέγονες εγκεφαλικές δομές.
Για δεκαετίες οι επιστήμονες πίστευαν ότι η ανθρώπινη συνείδηση προκύπτει από τα πιο νέα και εξελιγμένα τμήματα του εγκεφάλου. Ωστόσο, ένας επιστήμονας του Κέιμπριτζ υποστηρίζει τώρα ότι η θεμελιώδης βάση της εμπειρίας μας μπορεί να ελέγχεται από μια πολύ πιο πρωτόγονη δομή.
Σε μια ανασκόπηση που καλύπτει πάνω από έναν αιώνα επιστημονικής έρευνας, ο νευροεπιστήμονας Δρ. Πίτερ Κόπολα εξέτασε μελέτες διέγερσης, πειράματα σε ζώα και νευρολογικές αναφορές περιστατικών. Με βάση αυτά τα ευρήματα ο Δρ. Κόπολα υποστηρίζει ότι η συνείδηση μπορεί να πηγάζει από μια πανάρχαια εγκεφαλική δομή που υπήρχε σε ζώα πριν την εμφάνιση του ανθρώπου.
Αν αυτό ισχύει, τότε η συνείδηση δεν είναι ένα τόσο μοναδικά ανθρώπινο χαρακτηριστικό όσο πιστευόταν παλαιότερα.
Γράφοντας στο The Conversation ο Δρ. Κόπολα σημειώνει: «Αυτές οι αναφορές αποτελούν εντυπωσιακές αποδείξεις που υποδηλώνουν ότι ίσως τα αρχαιότερα μέρη του εγκεφάλου αρκούν για τη βασική συνείδηση.
Με τη σειρά του, αυτό μπορεί να επηρεάσει τόσο τη φροντίδα ασθενών όσο και τον τρόπο που σκεφτόμαστε για τα δικαιώματα των ζώων. Στην πραγματικότητα, η συνείδηση μπορεί να είναι πιο συνηθισμένη από όσο νομίζαμε».
Η δομή
Ο ανθρώπινος εγκέφαλος μοιάζει με ρωσική μπάμπουσκα: τα πιο πρόσφατα εξελιγμένα μέρη βρίσκονται στην επιφάνεια, ενώ τα αρχαιότερα και πιο βασικά μέρη είναι βαθιά στο κέντρο. Το πιο πρόσφατο εξωτερικό τμήμα είναι ο φλοιός, που είναι υπεύθυνος για πολύπλοκες λειτουργίες όπως μνήμη, σκέψη, μάθηση, λογική και επίλυση προβλημάτων.
Αντίθετα, η εσωτερική περιοχή, γνωστή ως υποφλοιώδης περιοχή παραμένει σχεδόν αμετάβλητη εδώ και πάνω από 500 εκατομμύρια χρόνια εξέλιξης.
Συχνά αποκαλείται «εγκέφαλος των ερπετών» και ελέγχει βασικές παρορμήσεις και αισθήσεις όπως πείνα, δίψα, πόνο, ευχαρίστηση και φόβο. Μέχρι πρόσφατα, οι επιστήμονες θεωρούσαν ότι η συνείδηση δημιουργείται στον νεοφλοιό το πιο εξελιγμένο τμήμα του φλοιού. Ο υποφλοιός θεωρούνταν αναγκαίος όπως το ρεύμα για μια τηλεόραση αλλά ανεπαρκής από μόνος του για να παράγει συνείδηση.
Η μελέτη
Ο Δρ. Κόπολα όμως υποστηρίζει ότι υποτιμήθηκε η σημασία αυτών των αρχαίων περιοχών.
Μελέτησε πειράματα διέγερσης, όπου ηλεκτρικά ρεύματα ή μαγνήτες παρεμβαίνουν στη λειτουργία τμημάτων του εγκεφάλου.
Η διέγερση του νεοφλοιού μπορεί να αλλάξει την αίσθηση του εαυτού, να προκαλέσει παραισθήσεις ή να επηρεάσει την κρίση. Ωστόσο, η παρέμβαση σε βαθύτερες περιοχές έχει ακόμη πιο δραστικά αποτελέσματα: μπορεί να προκαλέσει κατάθλιψη, να ξυπνήσει έναν πίθηκο από αναισθησία ή να ρίξει ένα ποντίκι σε λήθαργο. Ακόμη και η διέγερση της παρεγκεφαλίδας, που για χρόνια θεωρούνταν άσχετη, μπορεί να αλλάξει τη συνειδητή αισθητηριακή αντίληψη.
Για να ενισχύσει το επιχείρημά του, ο Δρ. Κόπολα εξέτασε περιπτώσεις ανθρώπων και ζώων με βλάβες ή αφαιρέσεις εγκεφαλικών περιοχών.
Η βλάβη στον φλοιό μεταβάλλει τη συνείδηση, αλλά η βλάβη στον υποφλοιό συχνά οδηγεί σε πλήρη απώλεια συνείδησης (κόμμα ή θάνατο).
Ακόμα πιο εντυπωσιακές είναι οι σπάνιες περιπτώσεις παιδιών με υδρανεγκεφαλία, που γεννιούνται χωρίς μεγάλο μέρος του φλοιού. Παρά τα εγχειρίδια που προβλέπουν μόνιμη κατάσταση ενός τέτοιου παιδιού σε επίπεδα «φυτού» ορισμένα παιδιά δείχνουν θλίψη, χαρά, αναγνωρίζουν ανθρώπους ή απολαμβάνουν μουσική.
Επίσης πειράματα σε ζώα (αρουραίους, γάτες, πιθήκους) έδειξαν ότι ακόμη και χωρίς νεοφλοιό, μπορούν να δείξουν συναισθήματα, να φροντίσουν τα μικρά τους, να περιποιηθούν τον εαυτό τους και να μάθουν. Αυτό υποδηλώνει ότι ο υποφλοιός μόνος του επαρκεί για ένα βασικό επίπεδο συνείδησης.
Αυτό δεν σημαίνει ότι ο φλοιός και ο νεοφλοιός δεν προσθέτουν κάτι ουσιαστικό: αυτοί οι νεότεροι σχηματισμοί, μαζί με την παρεγκεφαλίδα, επεκτείνουν και βελτιώνουν τη συνείδηση, προσθέτοντας γλώσσα, ηθική σκέψη, αίσθηση εαυτού και δημιουργικότητα – στοιχεία που κάνουν τη συνείδηση του ανθρώπου μοναδική. Αν ο Δρ. Κόπολα έχει δίκιο, αυτό σημαίνει ότι ένα βασικό επίπεδο συνείδησης είναι πολύ παλαιότερο και διαδεδομένο στη φύση απ’ όσο νομίζαμε.
