Πώς η θεωρία των τεσσάρων χυμών του Ιπποκράτη εξακολουθεί να καθρεφτίζεται στα σύγχρονα ψυχολογικά μοντέλα
Η ιδέα ότι η προσωπικότητα μπορεί να ταξινομηθεί σε «τύπους» δεν είναι μοντέρνα έμπνευση. Από τον Ιπποκράτη και τον Γαληνό έως τον Σαίξπηρ και τα μοντέλα ψυχολογίας του 20ού αιώνα, η θεωρία των τεσσάρων χυμών – χολερικός, μελαγχολικός, φλεγματικός και αιματώδης – διαμόρφωσε για αιώνες τον τρόπο που οι άνθρωποι αντιλαμβάνονταν τον εαυτό τους και τους άλλους.
Όπως θυμίζει το BBC οι ρίζες βρίσκονται στον Εμπεδοκλή, που μίλησε για τα τέσσερα στοιχεία (γη, νερό, αέρας, φωτιά), και στον Ιπποκράτη, ο οποίος τα μετέτρεψε σε χυμούς του σώματος (ξανθή χολή, μαύρη χολή, φλέγμα, αίμα). Ο Γαληνός συστηματοποίησε το σχήμα και το συνέδεσε με εποχές, ηλικίες και ακόμα και με τη σωματική όψη: ο μελαγχολικός σκούρος και ξηρός, ο φλεγματικός παχουλός και «υγρός», ο χολερικός κοφτερός και οξύθυμος.
Στην Αναγέννηση και στη δραματουργία του Σαίξπηρ, τα ταμπεραμέντα αυτά εμφανίζονται συχνά. Η «ανυπότακτη» Κατερίνα στην «Ημέρωση της στρίγγλας» αποδίδεται σε υπερβολική χολή, ενώ η θεραπεία περιλάμβανε… διαιτητικούς περιορισμούς.
Ένα μοντέλο που όρισε ζωές
Για αιώνες, οι γιατροί υπέδειξαν τροφές, θεραπείες και ακόμα και τόπους διαμονής με βάση το χυμικό προφίλ κάθε ασθενούς. Η ισορροπία θεωρούνταν κλειδί για την υγεία και την ψυχική σταθερότητα.
Οι «γραφές» του Γαληνού έγιναν σχεδόν ιερά κείμενα στην ιατρική της Ευρώπης μέχρι τον 18ο αιώνα.
Η θεωρία κατέρρευσε σταδιακά με την πρόοδο της ανατομίας, την κατανόηση της κυκλοφορίας του αίματος και την εφεύρεση του μικροσκοπίου, όμως άφησε ανεξίτηλο αποτύπωμα στον τρόπο που οι άνθρωποι σκέφτονταν την προσωπικότητα.
Από τον Άιζενκ στη σύγχρονη ψυχολογία
Στη δεκαετία του 1950, ο Χανς Άιζενκ πανέφερε, χωρίς να το επιδιώξει, το παλιό σχήμα: ο συνδυασμός νευρωτισμού και εξωστρέφειας παρήγαγε τέσσερις τύπους που θύμιζαν εντυπωσιακά τους χυμούς: χολερικός, μελαγχολικός, αιματώδης, φλεγματικός.
Η σύγχρονη ψυχολογία δεν πιστεύει βέβαια σε «υπερχειλίσεις χολής ή φλέγματος», αλλά μελετά νευροβιολογικά συστήματα, όπως το ντοπαμινεργικό, που φαίνεται να συνδέονται με την εξωστρέφεια και την αναζήτηση κινήτρων.
Ωστόσο, το γεγονός ότι οι αρχαίοι στοχαστές διαισθάνθηκαν μια σύνδεση μεταξύ βιολογίας και προσωπικότητας παραμένει αξιοσημείωτο.
Η διαχρονική ανάγκη για ταξινόμηση
Από την αρχαία Ελλάδα έως τις σύγχρονες «Big Five» μετρήσεις, οι άνθρωποι επιμένουν να ταξινομούν τον εαυτό τους και τους άλλους σε κατηγορίες. Όπως σημειώνει η ψυχολόγος Πάμελα Ράτλετζ: «Η επιθυμία να κατατάξουμε ανθρώπους και συμπεριφορές υπάρχει από τότε που έχουμε καταγεγραμμένη ιστορία – και πιθανότατα και πριν».
