Οι πρώτες δηλώσεις που μαρτυρούν αυτό που θα έρθει – Μία κυβέρνηση λυγίζει απέναντι στις αγορές και το νόμισμα κάνει βουτιά
Στις αίθουσες συναλλαγών του Λονδίνου η ατμόσφαιρα είναι ηλεκτρισμένη. Οι traders κοιτούν τις οθόνες τους, παρακολουθούν τα επιτόκια και τις κινήσεις της στερλίνας. Όλοι γνωρίζουν ότι κάτι δεν πάει καλά.
Τα hedge funds έχουν αρχίσει να στοιχηματίζουν μαζικά εναντίον του νομίσματος. Το ημερολόγιο γράφει 12 Σεπτεμβρίου 1992. Και στο επίκεντρο, ένας Ούγγρος μετανάστης που έχει εξελιχθεί σε μεγιστάνα των αγορών, ο Τζορτζ Σόρος, μυρίζεται την ευκαιρία της ζωής του.
Το ERM και η δέσμευση της Βρετανίας
Για να καταλάβει κανείς την ένταση εκείνων των ημερών, πρέπει να θυμηθεί τι είναι το ERM – το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα Συναλλαγματικών Ισοτιμιών.
Δημιουργείται στα τέλη της δεκαετίας του ’70 ως προθάλαμος για ένα κοινό νόμισμα στην Ευρώπη. Τα κράτη που συμμετέχουν δεσμεύονται να διατηρούν τις ισοτιμίες τους μέσα σε στενά όρια.
Η Βρετανία μπαίνει στο ERM το 1990, με στόχο να «δέσει» τη στερλίνα στο γερμανικό μάρκο. Όμως η οικονομία της χώρας ασθενεί: ύφεση, υψηλός πληθωρισμός, πολιτική αστάθεια. Η Τράπεζα της Αγγλίας πρέπει να κρατά τα επιτόκια ψηλά για να στηρίξει τη στερλίνα, στραγγαλίζοντας την πραγματική οικονομία.
Τα hedge funds μυρίζονται αίμα
Στις αρχές του Σεπτεμβρίου 1992, η αμφιβολία γίνεται σίγουρη πρόβλεψη για τα μεγάλα hedge funds. Αν η Βρετανία δεν μπορεί να κρατήσει το νόμισμα εντός των ορίων του ERM, αργά ή γρήγορα θα αναγκαστεί να βγει.
Ο Τζορτζ Σόρος, επικεφαλής του Quantum Fund, έχει ήδη αρχίσει να χτίζει τεράστιες θέσεις short εναντίον της στερλίνας. Μαζί του κι άλλοι διαχειριστές, που βλέπουν ότι το παιχνίδι μπορεί να αποδώσει μυθικά κέρδη. Το στοίχημα είναι απλό: αν η κυβέρνηση αναγκαστεί να υποτιμήσει ή να εγκαταλείψει το ERM, η στερλίνα θα καταρρεύσει.
Οι εντολές πώλησης πολλαπλασιάζονται. Στις οθόνες αναβοσβήνουν κόκκινα νούμερα. Η Τράπεζα της Αγγλίας απαντά αγοράζοντας στερλίνες, αλλά τα αποθέματα δεν είναι ανεξάντλητα.
Η μέρα πριν την καταιγίδα
12 Σεπτεμβρίου η πίεση κορυφώνεται. Είναι η μέρα που έρχονται οι πρώτες επίσημες δηλώσεις από την κυβέρνηση Μέιτζορ. Προσπαθεί να καθησυχάσει τις αγορές, υποστηρίζοντας ότι η δέσμευση στο ERM είναι αδιαπραγμάτευτη. Στο παρασκήνιο, ωστόσο, οι αξιωματούχοι γνωρίζουν ότι τα όπλα λιγοστεύουν. Και στην αγορά οι δηλώσεις αντί για καθησυχαστικές εκλαμβάνονται ως σήμα κινδύνου.
Οι traders μιλούν για μια πρωτοφανή κερδοσκοπική επίθεση. Οι γραμμές με τη Φρανκφούρτη καίνε: η Bundesbank, η γερμανική κεντρική τράπεζα, δεν δείχνει πρόθυμη να βοηθήσει.
Έχει τα δικά της προβλήματα, με την ενοποίηση της Γερμανίας και τον πληθωρισμό.
Η στερλίνα μοιάζει μόνη της, έτοιμη να καταρρεύσει.
Μαύρη Τετάρτη
Λίγες ημέρες αργότερα αυτό που ψυθιρίζεται από τις 12 Σεπτεμβρίου, γίνεται εφιαλτική πραγματικότητα. Στις 16 Σεπτεμβρίου από νωρίς το πρωί, οι εντολές πώλησης κατακλύζουν την αγορά. Η Τράπεζα της Αγγλίας παρεμβαίνει μαζικά. Χιλιάδες εκατομμύρια λίρες ξοδεύονται για να αγοραστούν στερλίνες.
Το μεσημέρι, η κυβέρνηση ανεβάζει το βασικό επιτόκιο στο 12%. Λίγες ώρες αργότερα, ανακοινώνει νέα αύξηση στο 15%. Αλλά τίποτα δεν σταματά την καταιγίδα. Τα hedge funds, με επικεφαλής τον Σόρος, συνεχίζουν να πουλάνε. Είναι μια μονομαχία που μοιάζει άνιση: οι αγορές απέναντι σε ένα κράτος.
Στις 19:40 το απόγευμα, ο υπουργός Οικονομικών Νόρμαν Λάμοντ βγαίνει από το Νο10 και ανακοινώνει την απόφαση που όλοι φοβούνταν: η Βρετανία αποχωρεί από το ERM. Η στερλίνα καταρρέει. Η Μαύρη Τετάρτη έχει μόλις γραφτεί στην ιστορία.
Ο νικητής και ο χαμένος
Τα hedge funds θριαμβεύουν. Ο Σόρος με το μεγάλο σορτάρισμα γίνεται «ο άνθρωπος που τσάκισε την Τράπεζα της Αγγλίας». Τα κέρδη του Quantum Fund ξεπερνούν το 1 δισ. δολάρια.
Ο ίδιος μένει στην ιστορία ως το απόλυτο σύμβολο της δύναμης των αγορών απέναντι στα κράτη.
Η βρετανική κυβέρνηση, αντίθετα, βυθίζεται σε κρίση αξιοπιστίας. Ο Τζον Μέιτζορ και οι υπουργοί του κατηγορούνται για καταστροφικούς χειρισμούς. Η συντηρητική παράταξη δέχεται βαθιά πολιτική πληγή που θα στοιχειώσει την πορεία της για χρόνια.
Η επόμενη μέρα
Η στερλίνα συνεχίζει να διολισθαίνει. Η Βρετανία μπαίνει σε νέα οικονομική πραγματικότητα: έξω από το ERM, με υποτιμημένο νόμισμα αλλά και με ανακουφισμένα επιτόκια που επιτρέπουν την ανάκαμψη.
Παράδοξο, αλλά η έξοδος τελικά λειτουργεί θετικά για την οικονομία της χώρας, η οποία ανακάμπτει πιο γρήγορα από άλλες ευρωπαϊκές.
Η πολιτική όμως δεν συγχωρεί. Η Μαύρη Τετάρτη γίνεται συνώνυμο της ανικανότητας των Τόρις να χειριστούν την οικονομία. Το ρήγμα της σχέσης της Βρετανίας με την Ευρώπη ανοίγει. Πολλοί θεωρούν ότι εδώ μπαίνει το πρώτο λιθαράκι της μετέπειτα απόστασης που οδηγεί στο Brexit.
Κληρονομιά μιας κρίσης
Η Μαύρη Τετάρτη μένει ως μάθημα για τις κυβερνήσεις και τις κεντρικές τράπεζες: τα hedge funds μπορούν να επιβάλουν την ατζέντα τους, αν οι θεμελιώδεις οικονομικές ισορροπίες είναι αδύναμες.
Ο Σόρος παραμένει αμφιλεγόμενη φιγούρα – για άλλους ιδιοφυής επενδυτής, για άλλους κερδοσκόπος που εκμεταλλεύτηκε την αδυναμία ενός κράτους.
Η Βρετανία, μετά από αυτή την ταπεινωτική ήττα, δεν ξαναδοκιμάζει να μπει σε σφιχτά νομισματικά πλαίσια. Και η Ευρώπη παίρνει το μάθημα για το πόσο δύσκολη θα είναι η πορεία προς ένα κοινό νόμισμα.
12 Σεπτεμβρίου 1992: η μέρα πριν από την καταιγίδα. Μια μέρα που τα hedge funds ακονίζουν τα όπλα τους και η στερλίνα στέκεται στην άκρη του γκρεμού. Λίγα εικοσιτετράωρα αργότερα, το νόμισμα καταρρέει, η Βρετανία βγαίνει από το ERM και η ιστορία καταγράφει την πιο διάσημη κερδοσκοπική επίθεση του 20ού αιώνα.
