Οι δείκτες καλπάζουν από ρεκόρ σε ρεκόρ, οι αποτιμήσεις έχουν φτάσει σε δυσθεώρητα ύψη και τίποτα – από τους πολέμους έως την πολιτική πόλωση στις ΗΠΑ – δεν λέει να ανακόψει αυτό το πάρτι των 16 τρισ. δολαρίων. Θα μπορούσε όμως το τέλος να αποδειχθεί τραγικό;
Μερίδα αναλυτών πιστεύει ότι τα όσα συμβαίνουν σήμερα στις αγορές εμφανίζουν πολλές ομοιότητες όχι απλά με τη φούσκα του dot.com, αλλά και με το κραχ του 1929.
Μεταξύ αυτών και ο Andrew Ross Sorkin, γνωστός δημοσιογράφος των New York Times και του CNBC, που επιχειρεί στο νέο του βιβλίο 1929 να αφηγηθεί, σχεδόν μέρα με τη μέρα, πώς έζησαν οι Αμερικανοί την κατάρρευση του χρηματιστηρίου.
Δεν αναζητά βαθιές αιτίες ούτε εναλλακτικά σενάρια. Η απάντηση είναι απλή, όπως επισημαίνει το Bloomberg παρουσιάζοντας το βιβλίο: φόβος να μη χάσεις την ευκαιρία (FOMO) και υπερβολικό χρέος. Το ίδιο μοτίβο που βλέπουμε ξανά σήμερα.
Η αίσθηση της «μοναδικότητας» που δεν ήταν μοναδική
Το 1929, ο Dow Jones είχε σχεδόν διπλασιαστεί μέσα σε έναν χρόνο· η πτώση του Οκτωβρίου μείωσε την αξία των μετοχών κατά 17%.
Δεν υπήρξαν μαζικές χρεοκοπίες τραπεζών ή κοινωνική κατάρρευση εκείνη τη χρονιά. Η πραγματική κρίση ήρθε αργότερα: το 1930–1932, όταν ο Dow έχασε το 80% της αξίας του και ξεκίνησε η Μεγάλη Ύφεση.
Το μάθημα του Sorkin: το κραχ δεν είναι μια στιγμή, αλλά μια «αδυσώπητη αποσύνθεση» που συχνά διαρκεί χρόνια.
Τεχνολογία, τότε και τώρα
Στη δεκαετία του 1920 η μαζική διάδοση του ηλεκτρισμού, των ηλεκτρικών συσκευών, του ραδιοφώνου και του αυτοκινήτου δημιούργησε κύματα επενδυτικού ενθουσιασμού. Η RCA υπήρξε η «Nvidia» της εποχής.
Σήμερα, η τεχνητή νοημοσύνη και η ψηφιακή τεχνολογία τροφοδοτούν παρόμοιες προσδοκίες. Ο Sorkin δείχνει ότι οι φούσκες συχνά ξεκινούν από πραγματικές καινοτομίες, οι οποίες όμως γίνονται «ευφορικά εξιδανικευμένες», όπως λέει ο διαχειριστής Jeremy Grantham.
Οι ελίτ και το παιχνίδι με τους μικρούς
Στις αρχές του 20ού αιώνα, ισχυροί τραπεζίτες και επενδυτές έστηναν «pools» για να φουσκώνουν μετοχές, πουλούσαν σε υψηλές τιμές στο κοινό, ενώ αγόραζαν για τους εαυτούς τους σε κρυφές εκπτώσεις.
Οι πρακτικές αυτές θυμίζουν τις πρόσφατες υπερβολές με SPACs ή IPOs. Η αίσθηση ότι «οι κανόνες είναι για τους άλλους» παραμένει αναλλοίωτη.
Πολιτική και νομισματική διάσταση
Το 1929 η Fed αύξησε επιτόκια για να ανακόψει την κερδοσκοπία, χωρίς αποτέλεσμα. Ο πρόεδρος Χούβερ προειδοποίησε (με καθυστέρηση), αλλά αγνοήθηκε.
Η κυβερνητική παρέμβαση ήταν ελάχιστη – σε αντίθεση με σήμερα, όπου οι κεντρικές τράπεζες και οι κυβερνήσεις σπεύδουν να στηρίξουν τις αγορές.
Κι όμως, ακόμα και τότε, υπήρχαν στιγμές που το κραχ μπορούσε να αποφευχθεί, λέει ο Sorkin. Θα απαιτούσε όμως «σχεδόν θεϊκή διορατικότητα» να παραμεριστούν τα βραχυπρόθεσμα κέρδη για το μακροπρόθεσμο καλό.
Η δεκαετία του ’30 έφερε έρευνες, δίκες και τελικά τη δημιουργία της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς (SEC). Παρά τα σκάνδαλα, λίγοι τιμωρήθηκαν ουσιαστικά. Η Wall Street επέζησε και έζησε να γνωρίσει νέες κρίσεις – όπως και σήμερα, μετά το 2008.
Τα επίκαιρα διδάγματα
Τι μας λέει το 1929;
- Οι φούσκες ξεκινούν από πραγματική πρόοδο, αλλά σπάνε από υπερβολή.
- Ο φόβος να χάσεις την ευκαιρία μετατρέπεται εύκολα σε φόβο να μη χάσεις την έξοδο.
- Οι αγορές σπάνια «σπάνε» σε μία μέρα· η κατάρρευση είναι διαδικασία που κλιμακώνεται.
- Οι ισχυροί συνήθως μένουν όρθιοι, οι μικροί πληρώνουν το τίμημα.
«Το “1929” δεν είναι απλώς ένα βιβλίο για το παρελθόν. Είναι καθρέφτης του σήμερα», σημείωνει το Bloomberg.
Υπενθυμίζει ότι οι αγορές τρέφονται από τα ίδια υλικά εδώ και έναν αιώνα: τεχνολογική καινοτομία, εύκολο χρήμα, ψυχολογία μάζας. Και ότι, όσο κι αν αλλάζουν οι θεσμοί, η μανία και η υπερβολή ποτέ δεν βγαίνουν από τη μόδα.
