Οι μίζες είναι πολλές και μεγάλες και οι διάφορες εξουσίες αγοράζουν ψήφους.
Του Δημήτρη Χρήστου
Το αποκαλυπτικό πρωτοσέλιδο ρεπορτάζ του Documento για τη μαφία που κυριαρχεί σε όλες τις παραλίες της Ρόδου, άλλοτε βεντέτας του ελληνικού τουρισμού, ελέγχοντας όλες τις πλαζ του νησιού και εκμεταλλευόμενη τα έσοδα από παράνομες ξαπλώστρες αλλά και τραπεζοκαθίσματα στον αιγιαλό (!) ρυπαίνοντας ακτή και θάλασσα, είναι ένα από τα πολλά περιστατικά του «σύγχρονου» ελληνικού τουρισμού. Επιπλέον προσθέστε την ασύδοτη ηχορύπανση από μουσική στη διαπασών και τις πειραγμένες θορυβώδεις εξατμίσεις μοτοσικλετών κι έχετε το ελληνικό μοντέλο. Μάλλον ο όρος «πολλά περιστατικά» είναι μετριοπαθής, γιατί οι παρανομίες είναι πλέον γενικευμένο καθεστώς, αποτέλεσμα της διαφθοράς δήμων, λιμενικού και πάσης άλλης εμπλεκόμενης αρχής.
Οι μίζες είναι πολλές και μεγάλες και οι διάφορες εξουσίες αγοράζουν, όπως η φαμίλια Μητσοτάκη, ψήφους για να θωρακίζουν με το αζημίωτο την κυριαρχία τους. Το νέο ελληνικό δόγμα για τον τουρισμό –και όχι μόνο– είναι «άσε μας, ρε φίλε, να κονομήσουμε». Το αν η φετινή «κονόμα» υστερεί σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια, στέλνοντας μήνυμα επικίνδυνου κορεσμού και ταχείας υποβάθμισης του εγχώριου τουριστικού προϊόντος, με νησιά χωρίς γιατρούς (!), από κανέναν αρμόδιο αξιωματούχο δεν λαμβάνεται υπόψη. Η φαμίλια Μητσοτάκη, προτού εκδηλωθούν οι οδυνηρές συνέπειες, θα την έχει κοπανήσει παραδίδοντας «καμένη γη» σε όλους τους τομείς.
Και η υποβάθμιση του φυσικού κάλλους είναι ταχύτατη. Στη Σαντορίνη το κατασκευαστικό έκτρωμα, αποκορύφωμα της απληστίας και της διαφθοράς, γίνεται άκρως επικίνδυνο, με τις πρόσφατες κατολισθήσεις παράνομων κατασκευών να προειδοποιούν για το τι μπορεί να ακολουθήσει. Να δείτε που θα διαβάσουν οι Ευρωπαίοι τουρίστες ότι στην Ελλάδα έπεσε πισίνα στα κεφάλια τουριστών και θα είναι σίγουροι ότι αυτό συνέβη στη Σαντορίνη.
Στην αρχή της σεζόν μάθαμε ότι δόθηκε από την πολεοδομία Μήλου άδεια για γιγάντιο τουριστικό συγκρότημα με οκτώ (!) πισίνες στον προστατευόμενο χώρο του Σαρακήνικου. Οι κάτοικοι αντέδρασαν και κατάφεραν να σταματήσουν τις εργασίες, που όμως αφήσαν τα ίχνη του εγκλήματος στο μοναδικό τοπίο από τις γιγάντιες θεμελιώσεις. Θέλετε τη συνέχεια; Η επικεφαλής της πολεοδομίας Μήλου που ενέκρινε την άδεια για το ξενοδοχείο-έκτρωμα, αντί να λογοδοτήσει, προήχθη σε αντιπεριφερειάρχη Περιβάλλοντος Κυκλάδων!
Κάποτε ένας Ελληνας, μεγάλος επιχειρηματίας του τουρισμού, που είχε πάει στην Καραϊβική για συγκρίσεις, μου είχε πει: «Εκεί χτίζονται τουριστικές μονάδες τριών αστέρων που προστατεύουν το φυσικό κάλλος και κερδίζουν γι’ αυτό ακόμη ένα αστέρι. Εδώ γίνεται το ακριβώς αντίθετο. Χτίζονται μονάδες πέντε αστέρων, αλλά λόγω της φυσικής υποβάθμισης χάνουν ένα και δύο αστέρια».
Οπως εξηγεί ο Μάρκο Τζούκιτς της Bismarck Analysis, η πραγματικότητα είναι αμείλικτη: καμία χώρα στην ιστορία δεν έγινε πλούσια από τον τουρισμό – και δεν πρόκειται να γίνει. Το 2019, λίγο πριν από την πανδημία, τα έσοδα από τον διεθνή τουρισμό αντιστοιχούσαν στο 53% των εξαγωγών του Μαυροβουνίου, το 51% της Αλβανίας, το 38% της Κροατίας, το 28% της Ελλάδας, το 23% της Πορτογαλίας και 19% της Ισπανίας. Οπως εξηγεί ο Τζούκιτς, ορισμένες χώρες εξαρτώνται από τον τουρισμό περισσότερο απ’ όσο το Ντουμπάι από το πετρέλαιο.
Κι όμως, χώρες που εξαρτώνται σχεδόν αποκλειστικά από τον τουρισμό –η Τζαμάικα, οι Μαλδίβες ή το Μπαλί– παραμένουν φτωχές.
Το ίδιο ισχύει και για «εξαιρέσεις», όπως το Μονακό ή η Ανδόρα. Η οικονομική επιτυχία τους δεν οφείλεται στον τουρισμό αλλά σε ειδικές φορολογικές ή χρηματοπιστωτικές συνθήκες και στον εξαιρετικά μικρό πληθυσμό τους.
Ο τουρισμός είναι οικονομία εντάσεως εργασίας και κεφαλαίου, με χαμηλό ταβάνι στην παραγωγικότητα. Είναι μια βιομηχανία που παραμένει στο ίδιο επίπεδο παραγωγικότητας εδώ και αιώνες. Επιπλέον ο τουρισμός είναι εξαιρετικά ευάλωτος στις διεθνείς κρίσεις: από πολέμους και πανδημίες μέχρι οικονομικές υφέσεις. Αντίθετα, η βιομηχανία και η τεχνολογία είναι σε θέση να απορροφήσουν και να ξεπεράσουν τέτοιες διαταραχές, δημιουργώντας παράλληλα καινοτομία και αυξάνοντας την αξία της εργασίας. Αυτός είναι και ο λόγος, κατά τον αναλυτή, που χώρες όπως η Ταϊβάν (στηρίζεται σε ημιαγωγούς), η Δανία (στηρίζεται σε καινοτόμα φαρμακευτικά προϊόντα) ή το Κατάρ (στηρίζεται στο φυσικό αέριο) έγιναν πλούσιες. Παράγουν και εξάγουν προϊόντα ή υπηρεσίες υψηλής προστιθέμενης αξίας.
Η τουριστική οικονομία, όπως υπογραμμίζει ο Τζούκιτς, οδηγεί στο ακόλουθο μοντέλο: μια μικρή ελίτ που εκμεταλλεύεται την ακίνητη περιουσία και μια μεγάλη τάξη εργαζομένων χαμηλής ειδίκευσης, σερβιτόρων, καθαριστών και οδηγών. Αυτό το μοντέλο δεν χτίζει παραγωγικό κεφάλαιο ούτε εκπαιδεύει ένα ανθρώπινο δυναμικό ικανό να προσαρμοστεί σε νέες τεχνολογίες ή να φέρει καινοτομία. «Το να είσαι σερβιτόρος ή ιδιοκτήτης ενοικιαζόμενων δωματίων δεν είναι το μέλλον που αξίζει σε μια χώρα» γράφει χαρακτηριστικά.
Η πραγματική διέξοδος για τις χώρες του Νότου δεν είναι η ενίσχυση του τουρισμού με επιδοτήσεις, χαμηλόμισθη μετανάστευση ή νέες υποδομές. Είναι η ενίσχυση της εγχώριας παραγωγής, η στροφή στη βιομηχανία, η ενθάρρυνση νέων επιχειρηματιών, η μείωση της φορολογικής επιβάρυνσης για τους νέους και ο επαναπατρισμός των μορφωμένων Ελλήνων, Ιταλών, Ισπανών που έφυγαν. Η επιστροφή στην παραγωγή και την καινοτομία είναι το μόνο μονοπάτι για να ξαναγίνει ο Νότος πρωταγωνιστής – και όχι απλώς προορισμός διακοπών. Νοιάζεται κανείς;
