Του Κωνσταντίνου Βαθιώτη*
Διαβάσαμε προσφάτως ότι, εκτός από τις ηλεκτρονικές ταυτότητες και τον Προσωπικό Αριθμό, το μενού των εργαλείων επιτήρησης για τους πάλαι ποτέ ατίθασους Νεοέλληνες θα περιέχει 2.000 κάμερες με δυνατότητα αναγνώρισης προσώπου, οι οποίες θα τοποθετηθούν σε διάφορα σημεία της χώρας.
ΤΖΕΡΕΜΥ ΜΠΕΝΘΑΜ
Το κοινό χαρακτηριστικό γνώρισμα των δύο αυτών τρόπων επιτήρησης είναι το εξής: Ο επιτηρούμενος παρακολουθείται από τον επιτηρητή του, αλλά ο επιτηρητής μένει πάντοτε αόρατος. Η φιλοσοφία της αθέατης επιτήρησης ανάγεται στον Βρετανό νομικό Τζέρεμυ Μπένθαμ (1748-1832), ο οποίος είναι ξακουστός για τον πρωτοποριακό τύπο φυλακής που είχε σχεδιάσει:
Ένα κυλινδρικό οικοδόμημα, στην περιφέρεια του οποίου υπήρχαν τα κελιά των τροφίμων και στο κέντρο του ο πύργος των επιτηρητών με μεγάλα παράθυρα που έβλεπαν προς τα κελιά. Ο κρατούμενος, παρότι είχε διαρκή οπτική πρόσβαση προς τα παράθυρα του πύργου, γνωρίζοντας ότι μπορεί να παρακολουθείται ανά πάσα ώρα και στιγμή, δεν ήταν σε θέση να ξέρει πότε υλοποιείτο η παρακολούθησή του.
Και μόνο ο φόβος της επιτήρησης εκτιμάτο ότι ήταν αρκετός για να ωθεί τον επιτηρούμενο να συμπεριφέρεται σύννομα.
Σημειωτέον ότι ο Μπένθαμ, όπως και ο έτερος Βρετανός φιλόσοφος Τζων Στιούαρτ Μιλ, ήταν θιασώτες του λεγόμενου ωφελιμισμού, το βασικό αξίωμα του οποίου συμπυκνώνεται στην εξής φράση: «Να πράττεις κατά τέτοιον τρόπο, ώστε οι συνέπειες της πράξης σου να αποφέρουν την μεγαλύτερη δυνατή ωφέλεια-ευχαρίστηση στο κοινωνικό σύνολο». Για τον Μπένθαμ, λοιπόν, η επιτήρηση των φυλακισμένων μέσα στο Πανοπτικό του ήταν ο καταλύτης για την επίτευξη μιας κοινωνικο-οικονομικής προόδου με ανθρωπιστικό χαρακτήρα!
Ο Γάλλος φιλόσοφος Μισέλ Φουκό μελέτησε με προσοχή την σύλληψη του Μπένθαμ και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι δυτικές-φιλελεύθερες (ψευτο)δημοκρατίες, μία εκ των οποίων είναι αναμφισβήτητα εκείνη που υλοποιείται από την κυβέρνηση Μητσοτάκη, θα αξιοποιούσαν το μπενθαμικό πανοπτικό ως αρχέτυπο για την αδιάκοπη επιτήρηση όλων των πολιτών.
ΤΖΩΡΤΖ ΟΡΓΟΥΕΛ
Σε αντίθεση με το Πανοπτικό του Μπένθαμ, το οποίο στόχευε στην μεγιστοποίηση της ευτυχίας των πολιτών, οι πρακτικές επιτήρησης που περιγράφονται στο δυστοπικό μυθιστόρημα του Τζωρτζ Όργουελ «1984» κινούνται προς την αντίθετη κατεύθυνση.
Παρότι και εκεί δεσπόζει ο λεγόμενος «Μεγάλος Αδελφός», που παρακολουθεί αδιαλείπτως τους πάντες (αλλά κανείς δεν έχει αντικρίσει το πρόσωπό του), η κυβέρνηση της Ωκεανίας ενδιαφέρεται αποκλειστικά να διατηρηθεί στην εξουσία, καλλιεργώντας ένα συνεχές πολεμικό κλίμα και μια κατάσταση μόνιμης φτώχειας, ώστε οι πολίτες να πασχίζουν καθημερινά για την κάλυψη των στοιχειωδών αναγκών τους και έτσι να μην έχουν χρόνο και διάθεση να προβληματισθούν για την μορφή της κοινωνίας μέσα στην οποία ζουν. Αυτό ακριβώς δεν συμβαίνει και στην μητσοτακική Ωκεανία, όπου προπαγανδίζεται συστηματικά ο «πόλεμος κατά της ακρίβειας»;
Παράλληλα, οι κάτοικοι της οργουελικής Ωκεανίας βομβαρδίζονται καθημερινά με προπαγανδιστικά μηνύματα που τροφοδοτούν το μίσος του πληθυσμού απέναντι σε εσωτερικούς και εξωτερικούς εχθρούς. Επίσης, προκειμένου το καθεστώς να επιβάλει τη δική του αλήθεια, χρησιμοποιεί μηχανισμούς νόθευσης της Ιστορίας, αλλάζοντας διαρκώς το περιεχόμενο των εφημερίδων, των βιβλίων, των φωτογραφιών, ακόμα και των λέξεων, ενώ καθοριστικής σημασίας είναι η φρενοβλαβοποιητική τεχνική της διπλοσκέψης, δηλαδή της τάσης των κυβερνώντων να υποστηρίζουν δύο πεποιθήσεις αντιφατικές μεταξύ τους.
Το «1984» εξελίχθηκε σε τίτλο συνώνυμο της επιτήρησης, η οποία στο μυθιστόρημα υλοποιείται με ποικίλους τρόπους: με ελικόπτερα που ελέγχουν την ζωή των πολιτών μέσα από τα παράθυρα των κτηρίων, με το άνοιγμα των επιστολών τους, με χρήση μικροφώνων, με καταδότες, που μπορεί να ανήκουν στον εργασιακό ή, ακόμα χειρότερα, στον οικογενειακό χώρο του επιτηρουμένου, αλλά και με οθόνες που στέλνουν και λαμβάνουν ήχο και εικόνα, καταγράφοντας θορύβους ή κινήσεις.
Δυστυχώς, τα δείγματα γραφής της οργουελικής κυβέρνησης Μητσοτάκη ταιριάζουν τόσο πολύ με τις τεχνικές που περιγράφονται στο «1984», ώστε η ανάγνωση του συγκεκριμένου μυθιστορήματος καθίσταται επιβεβλημένη για κάθε Έλληνα πολίτη, ο οποίος δεν θέλει να καταδικάσει τα παιδιά του να ζήσουν σε μια δυστοπική τυραννία διαρκούς παρακολούθησης και, ειδικότερα, ψηφιακής επιτήρησης.
ΝΤΕΤΛΕΦ ΝΑΓΚΟΛΑ
Οι λάτρεις της τεχνολογίας που θα χαρακτηρίσουν υπερβολική την παραπάνω ανάλυση δεν έχουν παρά να διαβάσουν μια σκέψη που είχε καταγράψει το 2001 ο Γερμανός εγκληματολόγος Ντέτλεφ Ναγκόλα (Detlef Nagola) στο άρθρο του με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Ο βάτραχος μέσα στο καυτό νερό», δημοσιευμένο στον συλλογικό τόμο «Σχετικά με το τέλος της ανωνυμίας – Η παγκοσμιοποίηση της επιτήρησης» (επιμ. έκδ. Schulzki-Haddouti, σελ. 153). Κατ’ αυτόν, η ιδέα της διαρκούς επιτήρησης εδράζεται στην ιδιότητα του πανταχού παρόντος Θεού, ο οποίος βλέπει τα πάντα και μετά τον θάνατο του ανθρώπου κρίνει την ψυχή του.
Συνεπώς, εύλογα θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι η τεχνολογία είναι ένα σατανικό προϊόν, που θα δώσει την μοναδική ευκαιρία στον Παγκόσμιο Δικτάτορα, δηλαδή τον Αντίχριστο, να θέσει υπό την εξουσία του κάθε πολίτη σε όποια γωνιά της Γης κι αν κατοικεί. Εφόσον η Ελλάδα είναι το κέντρο της Ορθοδοξίας, δεν πρέπει να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι, από το 2020 και μετά, η χώρα μας άρχισε να διαγράφει μια φρενήρη τροχιά ψηφιακού μετασχηματισμού. Έτσι, από λίκνο δημοκρατίας ενδέχεται να εκφυλισθεί (στο πλαίσιο μιας ανάποδης συμμετρίας) σε μνημείο ηλεκτρονικής δικτατορίας.
ΣΤΕΦΑΝ ΣΙΝΤΛΕΡ
Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι, στην γερμανική ποινική επιστήμη, εξεδόθη το 2021 η ογκώδης διδακτορική διατριβή του Στέφαν Σίντλερ (Stephan Schindler) υπό τον τίτλο «Βιομετρική Βιντεοεπιτήρηση». Ο συγγραφέας, με περισσή αφέλεια, υποστηρίζει ότι, στο εγγύς μέλλον, είναι εξαιρετικά απίθανο να εδραιωθεί ένα καθεστώς παρόμοιο με εκείνο της οργουελικής Ωκεανίας. Τούτο, διότι η βιντεοεπιτήρηση στους σιδηροδρομικούς σταθμούς, στα σούπερ μάρκετ ή στα τραπεζικά καταστήματα δεν εκπορεύεται από ένα κακόβουλο κράτος που αποσκοπεί στην επιβολή ολοκληρωτικού ελέγχου, αλλά αποτελεί προϊόν μεμονωμένων αποφάσεων που λαμβάνονται από την αστυνομία, τους ιδιοκτήτες των σούπερ μάρκετ ή τους διευθυντές των τραπεζών.
Ο Σίντλερ αγνοεί μάλλον το σχέδιο για την εγκαθίδρυση Παγκόσμιας Κυβέρνησης. Ωστόσο, παραδέχεται ότι είναι υπαρκτοί οι κίνδυνοι που απορρέουν από την εφαρμογή τεχνολογιών επιτήρησης, καθώς και από την συλλογή πληροφοριακών δεδομένων, αφού δεν αποκλείεται να αξιοποιηθούν από κυβερνήσεις οι οποίες υπηρετούν ανεξέλεγκτα το αυταρχικό δόγμα «νόμος και τάξη». Δυστυχώς, η εκτίμηση αυτή αφορά πρωτίστως την παρούσα (ανθ)ελληνική κυβέρνηση, η οποία έχει υιοθετήσει απολύτως το συγκεκριμένο δόγμα, που είναι γνωστό και ως δόγμα της «μηδενικής ανοχής» (zero tolerance).
Μάλιστα, ο συγγραφέας συμπληρώνει ότι, με πρόσχημα την αποτελεσματική καταπολέμηση της εγκληματικότητας, και προεχόντως της τρομοκρατίας, θα μπορούσε να προκύψει ένα «κράτος επιτήρησης», το οποίο για κάθε επιβαλλόμενο μέτρο θα επικαλείται δήθεν αποκλειστικά αγαθούς σκοπούς, τελικώς όμως θα ενδίδει σε ολοένα περισσότερους πειρασμούς για την επέκταση των μηχανισμών επιτήρησης των πολιτών.
ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ
Αν, παρά τα προαναφερθέντα, κάποιοι αναγνώστες εξακολουθούν να διατηρούν αμφιβολίες σχετικά με τον κίνδυνο να εγκλωβιστούμε αμετάκλητα στα σατανικά δίχτυα (και ηλεκτρονικά δίκτυα) της μητσοτακικής Ωκεανίας, αξίζει να διαβάσει τις ακόλουθες αράδες, γραμμένες προ 16 ετών στο βιβλίο του Θεοδώρου Παπαθεοδώρου «Επιτηρούμενη δημοκρατία. Η ηλεκτρονική παρακολούθηση των πολιτών στην κοινωνία της διακινδύνευσης» (εκδ. Βιβλιόραμα, 2009, σελ. 78-79):
«Από τη στιγμή που οι αρμόδιες υπηρεσίες μπορούν να διαθέτουν έναν μεγάλο αριθμό πληροφοριών και δεδομένων που αφορούν τη ζωή και την κοινωνική δράση των πολιτών, είναι ορατός ο κίνδυνος της υπερβολικής θωράκισης του ποινικού κράτους, της επιβολής νέων κοινωνικών ταξινομήσεων και ιεραρχιών, καθώς και της παραβίασης των ατομικών δικαιωμάτων και ελευθεριών. Ο κίνδυνος εδράζεται περισσότερο στο γεγονός ότι τα αποτελέσματα των εφαρμογών των νέων τεχνολογιών στο ποινικό πεδίο δεν λειτουργούν πρωτίστως προς όφελος του κοινωνικού σχηματισμού, αλλά επενεργούν πέρα και πάνω από την κοινωνία, τροφοδοτώντας τη διαμόρφωση μιας νέας πανοπτικής εξουσίας με θολό περίγραμμα. Εγκαθιδρύουν έναν νέο κώδικα κοινωνικής λειτουργίας, σύμφωνα με τον οποίο η πειθαρχοποίηση κοινωνικών συμπεριφορών, κινήσεων, αντιδράσεων και σωμάτων αποτελεί αξιωματικά την κανονικότητα της κοινωνικής ένταξης. Μια τέτοια στρατηγική οδηγεί σταδιακά στη νομιμοποιημένη αποδοχή μιας αυταρχικής δημοκρατίας, στο πλαίσιο της οποίας ο αποκλεισμός και ο στιγματισμός των πλειόνων συγκρατεί την αμυντική ασπίδα για τους λίγους. Η ηλεκτρονική επιτήρηση υποδεικνύει σταθερά τη μετάβαση σε μια, υπό απαλλοτρίωση, ιδιωτική σφαίρα και στην επιβολή του διαρκούς ελέγχου στην, υπό αμφισβήτηση, δημόσια σφαίρα».
*Πρ. Αναπλ. Καθηγητής Νομικής Σχολής Δ.Π.Θ.
