Συνεπώς, η ανατροπή αυτής της κατάστασης δεν μπορεί να έρθει μόνο με πολιτικά μέσα, αλλά προϋποθέτει και μια ψυχοκοινωνική επανόρθωση. Η πολιτική αλλαγή σε ένα τραυματισμένο «σώμα», όπως η ελληνική κοινωνία, χρειάζεται παράλληλα -ή μάλλον προϋποθέτει- θεραπεία του Τραύματος. Η πολιτική ανατροπή στην Ελλάδα θα έρθει όταν η κοινωνία μπορέσει να επεξεργαστεί το συλλογικό ιστορικό τραύμα της, να ξαναφτιάξει την έννοια του “εμείς”, και να μετατρέψει τη σιωπή της σε συλλογική φωνή. Συνεπώς, η πολιτική θεραπεία δεν σημαίνει μόνο αλλαγή κυβέρνησης· σημαίνει αλλαγή στον τρόπο που σχετιζόμαστε, θυμόμαστε και χτίζουμε το «εμείς».
Η ανάδυση ενός κοινοτικού πολιτικού σχεδίου, που θα ενσωματώνει την ψυχολογική φροντίδα, την αποκατάσταση του νοήματος και τη δημοκρατική συμμετοχή, είναι ίσως η πιο επείγουσα απάντηση στην ελληνική ιστορική παθολογία.
- Η ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΑΝΟΡΘΩΣΗ ΩΣ ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΗ ΓΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ.
-
- Ανασυγκρότηση της Συλλογικής Ταυτότητας
Το Συλλογικό Ιστορικό Τραύμα έχει οδηγήσει σε αποσάθρωση της συλλογικής ταυτότητας. Η ανατροπή του πολιτικού συστήματος προϋποθέτει την ανασύσταση ενός κοινού «εμείς»· μιας ενωτικής αφήγησης, μιας συλλογικής ταυτότητας, που δεν θα στηρίζεται στον εθνικισμό ή τη μυθολογία, αλλά στις κοινές εμπειρίες πόνου και ανάγκης για φροντίδα. Πρωτοβουλίες που βασίζονται στην κοινότητα, την πολιτισμική μνήμη και την κοινωνική ενσυναίσθηση μπορούν να λειτουργήσουν ως θεμέλια αυτής της νέας ταυτότητας. Πιο συγκεκριμένα:
Ανασύσταση του «εμείς»: Όχι γύρω από εθνικιστικά ή νοσταλγικά σύμβολα, αλλά από κοινές εμπειρίες αδικίας και κοινές ανάγκες για φροντίδα.
- Αντί για σωτήρες, να δημιουργηθούν οριζόντια δίκτυα συμμετοχής, με βάση το τραύμα που έχουμε ζήσει όλοι – αλλά και τις ελπίδες που ακόμα υπάρχουν.
- Αφήγηση με νόημα: Να ειπωθεί η ιστορία της συλλογικής μας αποτυχίας χωρίς ενοχοποίηση, αλλά με στόχο την κατανόηση και τη δύναμη για αλλαγή. Να τολμήσουμε να πούμε «τι μας έχει συμβεί» και τι «αναγκαστήκαμε να γίνουμε για να επιβιώσουμε».
-
- Βιωματική Πολιτική Παιδεία και Συλλογική Ενσυναίσθηση
Η πολιτική απάθεια είναι αποτέλεσμα απογοήτευσης και διαψευσμένων προσδοκιών. Το συλλογικό τραύμα δημιουργεί χαμηλό κατώφλι εμπιστοσύνης. Η επένδυση στη βιωματική πολιτική παιδεία – από το σχολείο έως τα κινήματα – είναι κρίσιμη για την αναδόμηση της συλλογικής ψυχής. Δηλαδή, χρειαζόμαστε βαθιά κατανόηση της συλλογικής ιστορίας, ικανότητα κριτικής σκέψης απέναντι στην εξουσία, καλλιέργεια δημοκρατικών δεξιοτήτων (πώς συζητάμε χωρίς να διχαζόμαστε), και κυρίως σύνδεση του προσωπικού με το συλλογικό καθώς τα προσωπικά μας τραύματα (φτώχεια, αδικία, ανασφάλεια) δεν είναι μόνο «ατομικά λάθη» αλλά συνδέονται με δομές εξουσίας και ιστορικά μοτίβα/συλλογικά τραύματα.
Χώροι οριζόντιου πολιτικού διαλόγου σε τοπικές κοινωνίες και γειτονιές, συνεργατικά εγχειρήματα και κοινοτικά εργαστήρια ενσυναίσθησης, μπορούν να ξαναχτίσουν τον κοινωνικό δεσμό. Πιο συγκεκριμένα:
Η πολιτική αδιαφορία και ο κατακερματισμός δεν είναι απάθεια – είναι προστασία από νέα απογοήτευση. Αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται εκ νέου πολιτικοποίηση με έμφαση στην ενσυναίσθηση, στην ιστορική αυτογνωσία, και στη φροντίδα της κοινότητας.
- Δημιουργία χώρων πολιτικού διαλόγου σε τοπικό επίπεδο, στην μικρή κλίμακα, όπου μπορεί να χτιστεί ξανά εμπιστοσύνη και να καλλιεργηθεί η ικανότητα συνεργασίας.
Αυτή η βιωματική πολιτική παιδεία είναι το εργαλείο που μετατρέπει το «Μιλάμε για το τραύμα μας» σε «Δρούμε για να μην το ξαναζήσουμε».
Κοινωνικά Κινήματα ως Θεραπευτικά Εργαλεία
Η επόμενη φάση της πολιτικής δράσης δεν μπορεί να περιοριστεί σε εκλογικές διαδικασίες. Τα κινήματα πρέπει να γίνουν θεραπευτικά οικοσυστήματα· να παρέχουν φροντίδα, επανένταξη, αίσθηση ασφάλειας και συμμετοχής. Παραδείγματα από την Αργεντινή (συνεταιριστικά σχολεία), το Μεξικό (Ζαπατίστικα συμβούλια) και την Ελλάδα (κοινωνικά ιατρεία και συλλογικές κουζίνες) αποδεικνύουν ότι η κοινωνική φροντίδα μπορεί να είναι βαθιά πολιτική.
Τα κοινωνικά κινήματα δεν πρέπει να λειτουργούν μόνο ως πολιτική/κοινωνική δράση ή αντίδραση, αλλά ως χώρος επανορθωτικής συλλογικής ψυχικής εμπειρίας.
- Παραδείγματα όπως τα Ζαπατιστικά συμβούλια, τα κοινοτικά σχολεία της Αργεντινής ή ακόμα και οι αυτοδιαχειριζόμενες μονάδες στην Ελλάδα, δείχνουν πώς η αυτο-οργάνωση λειτουργεί και πολιτικά και θεραπευτικά.
- Χρειάζεται ένα νέο πλαίσιο “πολιτικής φροντίδας”, που να ενώνει τις σπασμένες γραμμές της κοινωνίας με βάση την εμπειρία και την αλληλεγγύη και όχι απλώς την ιδεολογία.
2. ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ «ΕΡΓΑΛΕΙΑ» ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΘΕΡΑΠΕΊΑΣ
2.1. Δίκτυα Κοινοτικής Εμπιστοσύνης (Community Trust Circles)
Συγκρότηση μικρών τοπικών ομάδων διαλόγου – με διευκόλυνση από ψυχολόγους, κοινωνιολόγους ή εκπαιδευμένους συντονιστές – όπου πολίτες θα μοιράζονται εμπειρίες ιστορικής ή σύγχρονης αδικίας. Στόχος: επανασύνδεση μέσα από το κοινό βίωμα. Παρόμοιες δράσεις εφαρμόστηκαν με επιτυχία σε αυτόχθονες κοινότητες του Καναδά και στην Κολομβία μετά τον εμφύλιο.
2.2. Πολιτισμικά Εργαστήρια Ανθεκτικότητας (Resilience Labs)
Δημιουργία πολιτισμικών εργαστηρίων σε δήμους ή σχολεία με στόχο την ενίσχυση της διαγενεακής ανθεκτικότητας μέσω θεάτρου, μουσικής, και προφορικής ιστορίας. Οργανωμένα από καλλιτέχνες και ψυχοθεραπευτές, τα εργαστήρια αυτά βοηθούν να εκφραστεί ο συλλογικός πόνος με δημιουργικό τρόπο.
2.3. Μνημεία Ζωντανής Μνήμης – Τοπικοί “Χώροι Μνήμης & Διαλόγου”
Όπου οι πολίτες θα μιλούν για όσα τους πληγώνουν (όπως στο Truth and Reconciliation Commission στη Ν. Αφρική).
Ανάδειξη εγκαταλελειμμένων ή άγνωστων χώρων ιστορικού τραύματος (π.χ. τόποι εκτελέσεων, εξορίας, κοινωνικής καταστολής) σε ‘χώρους διαλόγου’. Όχι μόνο ως μνημεία, αλλά ως ζωντανά σημεία αφήγησης, επιμόρφωσης και κοινών τελετουργιών μνήμης.
2.4. Εκπαίδευση στην Ιστορική Ενσυναίσθηση
Εισαγωγή βιωματικών μεθόδων στην εκπαίδευση: χρήση ντοκουμέντων, θεάτρου, ρόλων και πολυφωνικών πηγών για την καλλιέργεια ενσυναίσθησης και την επεξεργασία ιστορικών τραυμάτων (Εμφύλιος, Κατοχή, προσφυγιά, Μνημόνια). Χρήση του τραύματος ως μέσο για δημοκρατική παιδεία.
2.5. Κοινοτικά Κέντρα Επανόρθωσης και Διαλόγου
Ίδρυση τοπικών χώρων (και διαδικτυακά) όπου πολίτες μπορούν να καταθέτουν δημόσια μαρτυρίες (ανώνυμα ή επώνυμα), να δέχονται στήριξη, ή να συμμετέχουν σε κύκλους συμφιλίωσης. Εφαρμόστηκε με επιτυχία σε μοντέλα μετάβασης όπως Truth and Reconciliation Commissions στη Νότια Αφρική και στη Ρουάντα.
2.6. Ενίσχυση Θεσμικής Διαφάνειας με Ψυχοκοινωνική Διάσταση
Η καταπολέμηση της διαφθοράς και η ενίσχυση του κράτους δικαίου δεν είναι μόνο πολιτική υπόθεση. Πρέπει να συνδυαστεί με ψυχοκοινωνικά μέτρα: λογοδοσία, συμμετοχή, αποκατάσταση σχέσης εμπιστοσύνης εντός των ίδιων των συλλογικοτήτων που διεκδικούν την κοινωνική αλλαγή. Αυτό απαιτεί πολιτικές που ακούν τον πόνο και αποκαθιστούν το αίσθημα δικαιοσύνης και «ανήκειν», πριν απ’ όλα, μέσα στις ομάδες/συλλογικότητες που ζητούν την πολιτική αλλαγή.
2.7 Κέντρα Θεραπευτικού Διαλόγου και Επανεκπαίδευσης
Στόχος: Η δημιουργία φυσικών ή διαδικτυακών χώρων διαλόγου και αναστοχασμού γύρω από το ιστορικό τραύμα και την πολιτική αδράνεια. Προτεινόμενες δράσεις:
-Μετατροπή σχολείων/βιβλιοθηκών σε ‘Κοινοτικά Κέντρα Θεραπείας Μνήμης’.
-Εκπαιδευτικά προγράμματα: συλλογική αφήγηση, συμμετοχική ιστορία, πολιτική φροντίδα.
-Συνεργασία με επιστήμονες, ψυχοθεραπευτές, πανεπιστήμια.
2.8. Πανελλήνιο Συντονιστικό Δικαιοσύνης & Μνήμης
Στόχος: Η δημιουργία ενός συνεδρίου «από τα κάτω» όπου πολίτες, ακτιβιστές, διανοούμενοι και επιζώντες ιστορικών τραυμάτων θα ανταλλάξουν εμπειρίες, οράματα και εργαλεία.
Προτεινόμενες δράσεις:
-Πρόσκληση σε λαϊκές συνελεύσεις ανά περιοχή.
-Διοργάνωση θεματικών εργαστηρίων (νεολαία, πένθος, οργή, ελπίδα).
-Ανάδειξη τοπικών λύσεων και κοινοτικών πρακτικών.
2.9. Εργαστήρια Κοινοτικής Ενσυναίσθησης
Περιγραφή: Κύκλοι ανοιχτής συζήτησης για την κοινή ιστορία, το συλλογικό τραύμα, τα συναισθήματα αβοηθησίας, την «εθνική μειονεξία», την ενοχοποίηση κ.λπ.
Εργαλεία: κύκλος ομιλίας, «active listening», χαρτογράφηση τραύματος σε χαρτί ή τοίχο.
Στόχος: ανάπτυξη ενσυναίσθησης και συνείδησης της κοινής μας μοίρας.
2.10. Δράσεις Συμβολικής Αποκατάστασης
Περιγραφή: Μικρά τελετουργικά μνήμης και δημόσιας αναγνώρισης πόνου (π.χ. ανάγνωση μαρτυριών, φωτογραφικές εγκαταστάσεις, «μνημεία σιωπής»).
Εργαλεία: αφηγηματική γραφή, δημόσιες παρεμβάσεις, οπτικοακουστικό υλικό.
Στόχος: σπάσιμο της σιωπής και επανένταξη του πένθους στη δημόσια ζωή.
2.11. Εκπαίδευση στην Ιστορική Επίγνωση και Συλλογική Φροντίδα
Περιγραφή: Κύκλοι αυτομόρφωσης, μελέτης και διαλόγου γύρω από την ιστορία, την αποικιοκρατία, τις μορφές φροντίδας και αντίστασης.
Εργαλεία: ανοιχτή βιβλιοθήκη, προβολές, ομάδες ανάγνωσης, podcast.
Στόχος: καλλιέργεια ιστορικής ευαισθησίας και ενδυνάμωση πολιτικής συνείδησης.
2.12. Χαρτογράφηση Τοπικών Αναγκών και Ανθεκτικών Πρακτικών
Περιγραφή: Συλλογή εμπειριών και πόρων τοπικής αυτοοργάνωσης – από κοινωνικά ιατρεία έως αλληλέγγυα δίκτυα.
Εργαλεία: συμμετοχικές έρευνες, δημογραφική χαρτογράφηση, συνεντεύξεις.
Στόχος: αναγνώριση υφιστάμενων κοινοτήτων φροντίδας και ενίσχυσή τους.
2.13. Δημιουργία «Θεραπευτικού Συντάγματος» Κοινότητας
Περιγραφή: Συλλογική συγγραφή κώδικα φροντίδας και δεοντολογίας, που περιλαμβάνει αρχές όπως η αποδοχή, η δικαιοσύνη, η ενεργητική ακρόαση.
Εργαλεία: συμμετοχικά εργαστήρια συγγραφής, διαβουλεύσεις.
Στόχος: συγκρότηση κοινοτικής ταυτότητας με κοινές αξίες και οραματισμό.
2.14. Μορφές Ανυπακοής και Δημιουργικής Πίεσης
Στόχος: Η ανάδειξη της κοινωνικής κρίσης με μη-βίαια, συμβολικά μέσα αντίστασης και πίεσης προς θεσμούς.
Προτεινόμενες δράσεις:
-«Πένθιμα πανό» σε σχολεία και δημόσιες υπηρεσίες.
– Κενές καρέκλες σε δημόσιες συνεδριάσεις.
– Δημιουργία εναλλακτικών πολιτικών λόγων και προγραμμάτων, χωρίς εξαρτήσεις κομματικές ή οικονομικές.
3. ΔΙΕΘΝΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗΣ
▶ Νότια Αφρική – Επιτροπή Αλήθειας και Συμφιλίωσης:
Μετά το απαρτχάιντ, η χώρα υιοθέτησε ένα ηθικο-πολιτικό πλαίσιο συμφιλίωσης με επίκεντρο τη δημόσια αφήγηση του τραύματος. Η διαδικασία δεν ήταν τέλεια, αλλά έθεσε τα θεμέλια για έναν νέο συλλογικό λόγο, μειώνοντας την καταστολή και επιτρέποντας την ορατότητα του πόνου.
▶ Χιλή και Αργεντινή – Μνήμες Δικτατορίας και Κινητοποιήσεις Μητέρων:
Οργάνωση θυμάτων της καταστολής (όπως οι ‘Μητέρες της Πλατείας του Μάη’) έδωσε υπόσταση σε μια συλλογική πολιτική φροντίδας και διεκδίκησης δικαιοσύνης. Σχολεία, πλατείες και δρόμοι ονομάστηκαν προς τιμήν αγνοουμένων, ενισχύοντας τη μνήμη ως ενεργό πράξη.
▶ Ρουάντα – Παραδοσιακή Δικαιοσύνη Gacaca:
Μετά τη γενοκτονία, το κράτος εισήγαγε μια υβριδική μορφή τοπικής δικαιοσύνης με στόχο την αποσυμφόρηση των φυλακών και την κοινωνική συμφιλίωση. Μέσα από συμμετοχικές ακροάσεις και τοπικά συμβούλια, άνοιξε ο δρόμος για διαλόγους συμφιλίωσης μεταξύ θυτών και θυμάτων.
▶ Φινλανδία – Εκπαίδευση και Πολιτική Ενσυναίσθηση:
Μετά τον πόλεμο και τον εσωτερικό διχασμό, η Φινλανδία επένδυσε συστηματικά στη δημόσια εκπαίδευση, όχι μόνο σε επίπεδο γνώσεων, αλλά και στη δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης, κοινότητας και ενσυναίσθησης. Αποτέλεσμα: από τις πιο ισότιμες και ψυχοκοινωνικά υγιείς κοινωνίες παγκοσμίως.
▶ Το Παράδειγμα των Ζαπατίστας: Αυτονομία ως Ψυχοκοινωνική Αντίσταση
Οι Ζαπατίστας στο Μεξικό αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα παραδείγματα θεραπευτικής αυτοοργάνωσης τραυματισμένων πληθυσμών. Μέσα από συνελεύσεις, αυτόνομα σχολεία, δομές υγείας και κοινοτικά συμβούλια, κατάφεραν να χτίσουν ένα εναλλακτικό μοντέλο κοινωνίας που βασίζεται στην εμπιστοσύνη, την αξιοπρέπεια και τη συλλογική απόφαση. Ο λόγος τους, εμποτισμένος με ποιητικότητα και ιστορική συνείδηση, λειτουργεί και ως μέσο πολιτισμικής αναγέννησης και ιστορικής επούλωσης.
4. ΟΔΗΓΟΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟ «ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ» ΤΩΝ ΤΕΜΠΩΝ
(Πώς ένα σύγχρονο τραύμα μπορεί να ενεργοποιήσει τη συλλογική αφύπνιση και τη θεραπευτική πολιτική δράση)
ΤΟ ΤΡΑΥΜΑ ΠΟΥ ΜΙΛΗΣΕ: ΟΙ ΣΥΛΛΟΓΙΚΕΣ ΕΚΡΗΞΕΙΣ ΤΟΥ “ΟΧΙ” ΚΑΙ ΤΩΝ ΤΕΜΠΩΝ ΩΣ ΠΥΛΕΣ ΘΕΡΑΠΕΊΑΣ.
Οι κοινωνίες που φέρουν ιστορικά τραύματα συνήθως σιωπούν. Όμως υπάρχουν στιγμές όπου το τραύμα δεν αντέχει άλλο τη σιωπή και εκρήγνυται δημόσια: σε ένα δημοψήφισμα, σε μια αυθόρμητη διαδήλωση, σε μια φράση που συγκλονίζει τη συλλογική ψυχή.
Τέτοιες στιγμές δεν είναι πολιτικές απλώς — είναι ψυχικές πράξεις αφύπνισης. Στην Ελλάδα, δύο τέτοιες στιγμές υπήρξαν το Δημοψήφισμα του 2015 και οι διαδηλώσεις για το δυστύχημα των Τεμπών το 2023.
Όμως, το Ιστορικό Τραύμα δεν είναι μόνο δυσλειτουργία — είναι επίσης μνήμη, φωνή, δυνατότητα για νέα αφήγηση. Όταν συλλογικές στιγμές όπως το ΟΧΙ ή τα Τέμπη αγγίζουν αυτόν τον τραυματικό πυρήνα, αναδύεται η πιθανότητα μετασχηματισμού.
Το ΟΧΙ του 2015 – Πρώτη Ρήξη με το Αίσθημα Αδυναμίας
Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, με 62% “Όχι”, εξέπληξε ακόμη και τους πιο αισιόδοξους. Παρά το κλίμα φόβου, οι Έλληνες προέβησαν σε μια συμβολική αποτίναξη της υποτέλειας. Το «Όχι» λειτούργησε ως:
•Διεκδίκηση αξιοπρέπειας απέναντι στην Ευρωπαϊκή επιτροπεία
•Έκφραση διαγενεακά συσσωρευμένης ταπείνωσης (Κατοχή, Χούντα, Μνημόνια)
•Αναλαμπή συλλογικής αυτοεκτίμησης
Ήταν σαν να είπε ο λαός: Δεν είμαι πια αόρατος. Έχω φωνή. Είμαι παρών!
Όμως η γρήγορη πολιτική αναίρεση του ΟΧΙ σε ΝΑΙ οδήγησε σε επανατραυματισμό. Το συλλογικό ασυνείδητο βίωσε προδοσία, γεγονός που εξηγεί εν μέρει την πολιτική αδράνεια που ακολούθησε.
Τα Τέμπη – Το Πένθος που Ξέφυγε από τον Ψίθυρο
Το τραγικό δυστύχημα με δεκάδες νεκρούς, κυρίως νέους, συγκλόνισε τη συλλογική ψυχή. Οι τεράστιες διαδηλώσεις, χωρίς κομματική καθοδήγηση, έδειξαν:
•Συσσώρευση ανεπεξέργαστου πένθους για άλλες «αφανείς» απώλειες (μείωση γεννήσεων, μετανάστευση, αδικία, φτωχοποίηση)
•Συμβολική ανάκτηση του δημόσιου χώρου από αυτούς που θεωρούνται «αδρανείς»
•Συνειδητοποίηση της αποτυχίας του κράτους-προστάτη
Δεν ήταν απλώς μια αντίδραση στο δυστύχημα. Ήταν ένας μαζικός, σπαρακτικός ψίθυρος: “Δεν πάει άλλο”.
Τι μας δείχνουν αυτές οι δύο εκρήξεις;
Αν το τραύμα είναι σιωπή, η φωνή είναι το πρώτο θεραπευτικό βήμα. Και το ΟΧΙ και τα Τέμπη ήταν:
•Συλλογικά ξεσπάσματα σιωπηλού πένθους
•Ασυνείδητες μορφές ψυχολογικής “τελετουργίας”
•Μαρτυρίες του ότι το Ιστορικό Τραύμα δεν έχει απλώς αποδιαρθρωτική, αλλά και κινητοποιητική δυναμική.
Τι Δείχνουν για τη Θεραπεία του Τραύματος;
Αυτές οι στιγμές μας προσφέρουν πολύτιμα διδάγματα:
•Η φωνή και η συλλογικότητα θεραπεύουν. Όταν το πένθος εκφράζεται μαζί, γίνεται ελπίδα. Οι διαδηλώσεις γίνονται χώροι ενσυναίσθησης και αποδοχής του πόνου.
•Η απώλεια νοήματος δεν είναι μόνιμη. Και στις δύο στιγμές, οι άνθρωποι βίωσαν ότι η ελπίδα μπορεί να αναβιώσει ακόμα και μέσα στην καταστροφή.
•Χρειάζονται δομές συνέχειας
Η απουσία οργανωμένων μορφών μετουσίωσης (λαϊκές συνελεύσεις, επιτροπές πένθους, θεσμική λογοδοσία) οδηγεί σε ματαίωση.
Γιατί τα Τέμπη έγιναν καταλύτης;
•Συλλογική ταύτιση: Κάθε οικογένεια είδε τα παιδιά της μέσα στα θύματα.
•Καθολικό τραύμα: Ξύπνησε τη μνήμη όλων των προηγούμενων ατιμώρητων εγκλημάτων.
•Ηθική καθαρότητα: Ο Σύλλογος Θυμάτων δεν είχε κομματικά κίνητρα, μόνο πόνο και απαίτηση δικαιοσύνης.
•Καλλιτεχνικό βίωμα: Το τραγούδι «Πάρε όταν φτάσεις» και η συναυλία στο Καλλιμάρμαρο έδωσαν χώρο για πένθος και οργή μαζί.
Αυτό το μείγμα δημιούργησε ένα ρήγμα στη σιωπή και έδειξε ότι ακόμη και μια κοινωνία που φαίνεται παθητική μπορεί να κινητοποιηθεί.
Τι μαθήματα παίρνουμε από τα Τέμπη για μια “Πολιτική Θεραπεία”
Το τραύμα πρέπει να προσωποποιείται
•Δεν μιλάμε αφηρημένα για “νεκρούς” ή “θύματα”, αλλά λέμε τις ιστορίες τους.
•Όταν η αδικία έχει πρόσωπο, η κοινωνία ταυτίζεται.
Το αίτημα πρέπει να είναι καθολικό
•Όχι κομματικό, όχι στενά πολιτικό, αλλά ηθικό και ανθρώπινο: «Δεν θέλουμε άλλες ζωές χαμένες χωρίς δικαιοσύνη», «δεν έχουμε οξυγόνο».
Η τέχνη και ο πολιτισμός ανοίγουν τον χώρο του πένθους
•Η συναυλία στο Καλλιμάρμαρο δεν ήταν απλά διαδήλωση· ήταν συλλογικό μνημόσυνο και κάλεσμα ελπίδας.
•Η μουσική, η ποίηση, οι συμβολισμοί (λευκά μπαλόνια, κεριά) κινητοποιούν πέρα από τα κομματικά όρια.
•Ο Σύλλογος Θυμάτων δεν εξαφανίστηκε μετά το πρώτο σοκ. Συνέχισε με νομικές κινήσεις, εκδηλώσεις, μνήμες.
•Η σταθερότητα δίνει εμπιστοσύνη και διατηρεί το θέμα ζωντανό.
Πως συνδέεται με τη θεραπεία Ιστορικού Τραύματος
Τα Τέμπη έδειξαν ότι ένα σύγχρονο τραύμα ενεργοποιεί τη μνήμη των παλιών (Μάτι, Μνημόνια, Προσφυγιά, κ.λπ.). Ο πόνος δεν μένει μόνος του – γίνεται συλλογικός όταν ανοίξει δημόσια. Η απαίτηση δικαιοσύνης είναι μέρος της θεραπείας, γιατί χωρίς λογοδοσία, η κοινωνία ξανακλείνει.
Ως εκ τούτου μπορούμε να το συνοψίσουμε ως εξής το εργαλείο πολιτικής θεραπείας που χρειάζεται να εφαρμοστεί για το Ιστορικό μας Τραύμα (Μικρασιατική Καταστροφή, Εμφύλιος, Δικτατορία, Μνημόνια).
Πόνος → Αφήγηση → Συμβολική Τέχνη → Κινητοποίηση → Συλλογικότητα → Δικαιοσύνη → Πολιτική Πράξη
Συμπερασματικά δεν ξεκινάμε από το «να αλλάξουμε το κράτος». Ξεκινάμε από το «να δώσουμε φωνή στον πόνο και να ενωθούμε». Και μετά το αίτημα για δικαιοσύνη και πολιτική αλλαγή ωριμάζει από μόνο του.
* Αντώνης Ανδρουλιδάκης, Αναπτυξιακός & Κοινωνικός Ψυχολόγος, Συγγραφέας,
Διδάσκων Ψυχολογίας Neapolis University Pafos & Πανεπιστήμιο Κύπρου.
