Αν πρέπει να ξεχωρίσουμε ένα πράγμα που έχει εμπορευματοποιηθεί σε βαθμό αηδίας με την επέλαση των social media – και ιδίως με την διαρκώς αυξανόμενη επίδραση του Tik Tok – αυτό είναι η εκμετάλλευση μικρών παιδιών από τους ίδιους τους γονείς τους. Ο κανόνας θέλει την απήχηση των βίντεο να αυξάνεται όσο μικρότερο και όσο πιο χαριτωμένο είναι το παιδί, με αποτέλεσμα να έχουν γεμίσει οι οθόνες μας με νήπια τα οποία κάνουν απλώς πράγματα της ηλικίας τους (μαθαίνουν καινούργιες λέξεις, εκφράζουν απορίες, δοκιμάζουν νέα φαγητά) και οι γονείς τους τα κυνηγούν με ένα κινητό για να απαθανατίσουν τη στιγμή και να κάνουν το βίντεο viral. Αυτά τα παιδιά στερούνται την ιδιωτικότητά τους παρά τη θέλησή τους και μπαίνουν σε έναν φαύλο κύκλο δημοσιότητας, εμπορευματοποίησης και έκθεσης, με τα επιχειρήματα των γονιών τους να κυμαίνονται από το «παιδί μου είναι, το μεγαλώνω όπως θέλω» μέχρι το «ευχαριστιέται και το ίδιο όταν το αναγνωρίζουν στον δρόμο».
Στην πραγματικότητα, απώτερος σκοπός αυτών των γονέων και των εταιρειών που τους σιγοντάρουν είναι το κέρδος. Κούτες ολόκληρες φτάνουν στα σπίτια αυτών των παιδιών με προϊόντα που εταιρείες τους … «δωρίζουν», ενώ στην πραγματικότητα έχουν βρει τον πιο ανέξοδο και τον πιο αποτελεσματικό τρόπο για να διαφημίζουν την πραμάτεια τους. Από παιχνίδια, ρούχα, παιδικές τροφές (και φυσικά, καλλυντικά και προϊόντα περιποίησης για την μανούλα), μέχρι είδη σπιτιού, οικογενειακές διακοπές ή γεύματα σε «φιλικά για τα παιδιά» εστιατόρια. Τα παιδιά μαθαίνουν να ανοίγουν τις κούτες και να παριστάνουν τα ενθουσιασμένα μπροστά στην κάμερα για να μπορέσει το βίντεο να ανεβεί όπως πρέπει, όμως δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που η κούραση, η αδιαφορία και απροθυμία των παιδιών να συμμετάσχουν σε αυτό το διαδικτυακό παζάρι είναι έκδηλη.
Ακόμα χειρότερο από τα λεγόμενα unboxing προϊόντων που … ζητιανεύουν οι γονείς με αντάλλαγμα μερικά like, είναι το θράσος ορισμένων εξ αυτών να ξεπουλάνε κυριολεκτικά τις ιδιωτικές στιγμές των παιδιών τους και να βγάζουν χρήματα εις βάρος τους. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα Ελληνίδας μητέρας του Tik Tok, η οποία πλέον πουλάει κούπες, μπλουζάκια και βραχιολάκια με τα πρόσωπα των παιδιών της και ατάκες τους που κατά καιρούς έχουν γίνει viral! Στιγμές των παιδιών που ανήκουν αυστηρά στο οικογενειακό τους περιβάλλον, στα άλμπουμ και στα βίντεο της οικογένειας έχουν μετατραπεί σε μπίζνα για να βγάζει η «μανούλα» χρήματα στις πλάτες των ανήλικων τέκνων της, χωρίς να υπάρχει προφανώς η συγκατάθεσή τους.
Στην ουσία, δεν πρόκειται για παιδιά – influencers (διότι κανένα εξ αυτών δεν έχει λόγω ηλικίας συναίσθηση της κατάστασης), αλλά για παιδιά – θύματα οικονομικής εκμετάλλευσης των γονιών τους. Πρόσφατα, ψηφίστηκε στη Γαλλία νόμος, με τον οποίο δημιουργείται ένα πλαίσιο προστασίας γι αυτά τα παιδιά. Τα πρόστιμα και οι ποινές γι αυτούς τους γονείς διέπονται από πολύ μεγάλη αυστηρότητα. Η αρχή έγινε όταν παιδιά που είχαν υποστεί αυτού του είδους την εκμετάλλευση στο διαδίκτυο ενηλικιώθηκαν και στράφηκαν νομικά εναντίον των γονιών τους για παραβίαση της ιδιωτικότητας και προσβολή της προσωπικότητάς τους. Οι αποζημιώσεις που διεκδίκησαν και κέρδισαν είναι πάρα πολύ υψηλές – τόσο από τις ίδιους τους γονείς τους, όσο και από εταιρείες που για χρόνια τα χρησιμοποιούσαν για διαφήμιση χωρίς τη συγκατάθεσή τους.
Για πρώτη φορά, λοιπόν, η Γαλλία υιοθέτησε νόμο που προστατεύει την ιδιωτική ζωή των παιδιών από την οπτική γωνία του δικαιώματος στην εικόνα τους. Σε αντίθεση με νόμους που τίθενται ήδη σε ισχύ σε άλλες χώρες (όπως το Ηνωμένο Βασίλειο) και σχετίζονται με την προστασία των προσωπικών δεδομένων απέναντι σε εγκληματικές ενέργειες, η νομοθεσία στη Γαλλία στοχεύει απευθείας τους γονείς και τους κηδεμόνες που εκθέτουν τα παιδιά στο αδηφάγο μάτι του Διαδικτύου. Ο γαλλικός νόμος για τα δικαιώματα της εικόνας του παιδιού αποσκοπεί στον περιορισμό συμπεριφορών που δημιουργούν κινδύνους για τους ανήλικους (από την ψυχική υγεία, μέχρι τη γνωσιακή ανάπτυξη και τη σωματική ασφάλεια) και κατοχυρώνει το δικαίωμα των παιδιών στην ιδιωτική ζωή. Ο νόμος υπενθυμίζει στους γονείς ότι τα παιδιά έχουν το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή και το δικαίωμα στην εικόνα τους, καθώς οι φωτογραφίες και τα βίντεο αποτελούν προσωπικά δεδομένα. Τα ψηφιακά τους δικαιώματα περιλαμβάνουν, επίσης, το δικαίωμα πρόσβασης, διόρθωσης, διαγραφής και αντίρρησης σε σχέση με τα προσωπικά τους δεδομένα, τα οποία μπορούν να ασκήσουν τα ίδια ή ένας νόμιμος εκπρόσωπός τους.
