Τοῦ Α. Π. Δημόπουλου*
«ΕΙΝΑΙ μιά μαύρη ἡμέρα ὅταν μιά συμμαχία ἐλεύθερων λαῶν, πού ἦρθαν μαζί γιά νά στηρίξουν τίς κοινές τους ἀξίες καί γιά νά ὑπερασπίσουν τά κοινά τους συμφέροντα, παραιτεῖται στήν ὑποταγή» ‒ἤ ἔτσι τοὐλάχιστον χαρακτήρισε τήν ἐμπορική συμφωνία Η.Π.Α.-Εὐρωπαϊκῆς Ἕνωσης (ἡ ὁποία θά σημάνει τήν ἐφεξῆς ἐπιβολή δασμῶν 15% στίς εἰσαγωγές εὐρωπαϊκῶν προϊόντων στίς Η.Π.Α., μιά αὔξηση στό δεκαπλάσιο αὐτοῦ, πού ἴσχυε προηγουμένως) ὁ πρωθυπουργός τῆς Γαλλίας François Bayrou. Καί δέν ἦταν ὁ μόνος. Τά σχόλια σέ ὅλες τίς συχνότητες στίς ὁποῖες ἐκπέμπει ἡ εὐρωπαϊκή πολιτική (ἀκόμα καί σέ χῶρες ὅπως ἡ Γερμανία καί ἡ Ἰταλία, πού στήν πραγματικότητα στήριξαν τήν συμφωνία) εἶχαν κάτι ἀπό τόν τόνο πολιτικῆς ἐλεγείας ‒ἡ συνειδητοποίηση, ὅτι ἡ Εὐρώπη δέν μπόρεσε, νά ἐπιβάλλει τούς ὅρους της ἀκόμα καί στό πεδίο, πού θεωροῦσε τόν ἑαυτό της μιά ὑπερδύναμη (στό πεδίο τοῦ διεθνοῦς ἐμπορίου δηλαδή), ὑπῆρξε διάχυτη.
Μάλιστα ἡ σύγκριση μέ τήν Βρεταννία (ἡ ὁποία ἀπέσπασε ἀπό τίς Η.Π.Α. μιά συγκριτικά πολύ εὐνοϊκώτερη συμφωνία) ἐπιβάρυνε ἀκόμα περισσότερο τήν ἀτμόσφαιρα. Γιατί μέ τήν Εὐρώπη, νά ἔχει παραπληροφορήσει γιά χρόνια τόν κόσμο, ὅτι τό Brexit θά ἔφερνε δῆθεν ὄλεθρο στήν Βρεταννία, εἰλικρινά δέν ἀντέχεται ἡ πραγματικότητα, ὅτι ἦταν τό Brexit, τό ὁποῖο, ἀντιθέτως ἐπέτρεψε αὐτή τήν εὐνοϊκώτερη συμφωνία, ὅπως παραδέχθηκε δημόσια ἄλλωστε, ἑκοῦσα, ἄκουσα, καί ἡ κυβέρνηση Starmer («Πῶς ὁ Trump ταπείνωσε τήν Εὐρώπη» ὑπῆρξε ὁ εὔγλωττος τίτλος τῆς Βρεταννικῆς Telegraph). Σύμφωνοι ‒μόνο, πού τελικά ἀπό τόν τόνο ἐλεγείας τοῦ διεθνοῦς Τύπου ἐλλείπουν δύο πράγματα.
Καί τό ἕνα βέβαια εἶναι ὅτι στήν πραγματικότητα αὐτή ἡ ἀσυμμετρία ἰσχύος μεταξύ Η.Π.Α. καί Εὐρωπαϊκῆς Ἕνωσης, ὅπως ἀντανακλᾶται στήν ἐπίμαχη συμφωνία, δέν εἶναι οἰκονομική ἀλλά πολιτική. Ὁ πραγματικός λόγος πού ἡ Εὐρωπαϊκή Ἕνωση δέν ἀντέδρασε μέ τήν λογική ἐμπορικῶν ἀντι-μέτρων, πού ἤθελε ἡ Γαλλία (ἄν καί σίγουρα τό μποροῦσε), εἶναι ὅτι δέν ἄντεχε νά διακινδυνεύσει μιά διεκδικητική διαπραγμάτευση μέ μιά χώρα (τίς Η.Π.Α.), ἀπό τήν ὁποία συνεχίζει νά ἐξαρτᾶται γιά τήν ἀσφάλειά της. Πολύ ἁπλά, ἡ Εὐρώπη πορεύθηκε γιά χρόνια, πάνω στήν βάση ἑνός μοντέλου, πού ἦταν διττά ἕωλο. Γιατί, τήν ἴδια ὥρα πού προπαγάνδιζε τόν ἑαυτό της ὡς ἕναν οἰκονομικό κολοσσό (μέ μιά τεράστια ἐσωτερική ἀγορά καί ἕνα ἰσχυρό ἐξαγωγικό προσανατολισμό) ἀλλά καί ὡς ὑπόδειγμα «κοινωνικῆς» δημοκρατίας (μέ κοινωνικές παροχές ἀπρόσιτες στόν μέσο Ἀμερικανό), αὐτό τό ὑποτιθέμενο ἐπίτευγμα στηριζόταν σέ μιά διττή (καί μή βιώσιμη) παραδοχή. Ἀπό τήν μιά στηριζόταν στήν παραδοχή ὅτι ἡ Εὐρώπη θά μποροῦσε νά ἀποφεύγει τίς ἀμυντικές δαπάνες, μέ τίς Η.Π.Α. νά ἐγγυῶνται στό διηνεκές γιά τήν ἀμυντική της ἀσφάλεια καί μέ τίς ἐγχώριες ἐλίτ νά χρησιμοποιοῦν τόν ἄπλετο οἰκονομικό χῶρο, πού τούς ἔδινε αὐτή ἡ γενναιόδωρη ἀνάληψη τοῦ ἀμυντικοῦ λογαριασμοῦ ἀπό ἄλλον, γιά νά χρηματοδοτοῦν ἕνα ἀδηφάγο «κοινωνικό κράτος» καί τήν πολιτική του πελατεία. Ἀπό τήν ἄλλη, στηριζόταν στήν παραδοχή, ὅτι γιά μιά Εὐρώπη, πού δέν εἶχε ἐνεργειακή αὐτάρκεια, ἡ Ρωσσία θά ἀποτελοῦσε ἕναν πάροχο φθηνῆς ἐνέργειας, διά τῆς ὁποίας ἡ Εὐρώπη θά μείωνε τήν ἔλλειψη ἀνταγωνιστικότητας, πού εἶχε ἔναντι τῆς Ἀσίας ‒ἦταν ἡ (ἐγκληματική) πολιτική Merkel, ἡ ὁποία χρηματοδότησε τά ἐμπορικά πλεονάσματα τῆς Γερμανίας μέ τίμημα τήν ἐνεργειακή ἐξάρτηση ἀπό τήν Μόσχα.
Μόνο, πού ὁ πόλεμος στήν Οὐκρανία καί ἐν συνεχείᾳ ἡ ἐκλογή τοῦ κ. Trump στή προεδρία ἀνάδειξε τό ἕωλο τῆς προσέγγισης ‒οὔτε ἡ ἀνάληψη τοῦ ἀμυντικοῦ λογαριασμοῦ ἀπό τίς Η.Π.Α. ἦταν πλέον δεδομένη, οὔτε ἡ ἐνεργειακή ἐξάρτηση ἀπό τήν Μόσχα ἦταν πλέον ἀποδεκτή. Καί ἔτσι, ἡ Εὐρώπη συνειδητοποίησε, ὁμολογουμένως ὀδυνηρά, ὅτι μέ αὐτά τά δύο ζωτικά προβλήματα ἀνοιχτά, τό τελευταῖο, πού χρειαζόταν ἦταν μιά ἀκόμα σύγκρουση (γιά τό ἐμπόριο) μέ τίς Η.Π.Α.‒ τελικά, ἀρέσει, δέν ἀρέσει σέ «εὐρωπαϊστές» (μέ τά χρήματα τῶν Η.Π.Α. φυσικά) ὅπως ὁ κ. Bayrou, ἡ προσχώρηση στίς ἀπαιτήσεις τοῦ κ. Trump ἀποτελοῦσε πολιτικό μονόδρομο. Καί ὑπῆρξε εὔγλωττο ὅτι ἡ χώρα, πού στήριξε πιό καθαρά τήν ἐπίμαχη συμφωνία, ἦταν ἡ χώρα, πού πλήττεται περισσότερο οἰκονομικά ἀπό αὐτήν, ἡ Γερμανία. Γιατί τό ζητούμενο δέν ἦταν οἰκονομικό ἀλλά πολιτικό. Ἀμυντικά καί ἐνεργειακά ἐκτεθειμένη, ἡ Εὐρώπη χρειάζεται πάνω ἀπό ὅλα χρόνο καί ἡ (ἔστω κακή) συμφωνία μέ τίς Η.Π.Α. τῆς παρέχει ἀκριβῶς αὐτό.
Καί αὐτό εἶναι τό δεύτερο πρᾶγμα, πού ἐλλείπει ἀπό τόν τόνο ἐλεγείας τοῦ διεθνοῦς Τύπου. Γιατί, ἐάν ὄντως ἰσχύει, ὅτι ἡ Εὐρώπη προσχώρησε σέ μιά κακή συμφωνία γιά ὑπέρτερους λόγους πολιτικῆς, λόγῳ ἀμυντικῆς καί ἐνεργειακῆς ἀνασφάλειας δηλαδή, τότε ἔχει ἴσως γίνει καί τό πρῶτο βῆμα γιά τήν ἄρση τους. Δέν ἦταν βιώσιμο, νά θέλουμε τίς Η.Π.Α. νά μᾶς ἀπαλλάσσουν στό διηνεκές ἀπό τίς ἀμυντικές μας δαπάνες ‒νά ἀμυνόμαστε «διά τρίτου» τελικά. Οὔτε ἦταν βιώσιμο νά στηρίζουμε τήν ἀνταγωνιστικότητα τῶν προϊόντων μας στήν φθηνή ἐνέργεια, πού μᾶς παρεῖχε ἕνας ξένος δυνάστης. Ἐάν αὐτή ἡ κακή συμφωνία μέ τίς Η.Π.Α. σημαίνει ὅτι ἐπί τέλους ἀποκτοῦμε ἐπίγνωση, τότε ἡ ἡμέρα μπορεῖ νά μήν ἦταν τόσο «μαύρη», ὅσο τήν περιέγραψε ὁ κ. Bayrou. Γιατί ἡ «ὑποταγή» γιά τήν ὁποία μίλησε προέρχεται ἀπό τό γνωστικό καί τό ψυχολογικό μας ἔλλειμμα ‒αὐτόν τόν ἐθισμό στό μύθευμα, ὅτι μπορεῖ νά ὑπάρχει μέλλον γιά μιά ἤπειρο μέ γερασμένο πληθυσμό, ἀδηφάγα «κοινωνικά» (φοροκλεπτικά) κράτη, ἀνεξέλεγκτη (καί δή μουσουλμανική) μετανάστευση, ἄμυνα «διά μέσου Οὐάσιγκτον» καί ἐνέργεια ἀπό τούς ἀγωγούς τῆς Μόσχας.
*Πολιτικός Ἐπιστήμων, Παν. Cambridge
