Η Νέα Εποχή Αβεβαιότητας
Η επάνοδος του Τραμπ στην προεδρία των Ηνωμένων Πολιτειών τον Ιανουάριο του 2025 σηματοδότησε την έναρξη μιας νέας φάσης εφαρμογής του δόγματος «America First». Η πολιτική του δόγματος βασίζεται στον εθνικό προστατευτισμό και την αποδέσμευση από τις πολυμερείς διεθνείς δομές. Η νέα διοίκηση Τραμπ επέβαλε ένα πλέγμα δασμών, με διακηρυγμένους στόχους τη μείωση του εμπορικού ελλείμματος, την επιστροφή της βιομηχανικής παραγωγής στην αμερικανική επικράτεια και την «ανάκτηση» της εθνικής κυριαρχίας σε κρίσιμους τομείς της οικονομίας.
Ο απολογισμός των πρώτων έξι μηνών εφαρμογής αυτής της πολιτικής αποκαλύπτει μια σύνθετη και αντιφατική εικόνα. Ενώ σε ορισμένους, εξειδικευμένους τομείς—όπως η αγορά των κρυπτονομισμάτων—φαίνεται να υπάρχει επιτυχία οι ευρύτερες επιπτώσεις στον πραγματικό τομέα της οικονομίας είναι σοβαρές. Η διεθνής κοινότητα παρακολουθεί τις συνέπειες που περιλαμβάνουν οικονομική επιβράδυνση, αναζωπύρωση του στασιμοπληθωρισμού και μια επικείμενη κρίση χρέους. Ταυτόχρονα, σε γεωπολιτικό επίπεδο, η πολιτική αυτή, αντί να ενισχύει την αμερικανική ηγεμονία, επιταχύνει την ολοκλήρωση της μετάβαση προς έναν πολυπολικό αλλά και κατακερματισμένο κόσμο.
1.Η Οικονομική Αυτοψία του 6μήνου αναδεικνύει το φάσμα του Στασιμοπληθωρισμού και της Κρίσης Χρέους
1.1. Η «Θεραπεία Σοκ» των Δασμών και οι Πραγματικές Επιπτώσεις
Η κεντρική οικονομική πολιτική του «Δόγματος Τραμπ 2.0» είναι η επιβολή σαρωτικών δασμών. Σε εφαρμογή των προεκλογικών του εξαγγελιών, η διοίκηση Τραμπ επέβαλε πρόσθετους δασμούς 10 ποσοστιαίων μονάδων σε όλα τα εισαγόμενα αγαθά. Ταυτόχρονα, ο εμπορικός πόλεμος με την Κίνα κλιμακώθηκε δραματικά, με δασμούς 55 ποσοστιαίων μονάδων να επιβάλλονται σε όλα τα κινεζικά προϊόντα. Ανάλογη πίεση ασκήθηκε και σε άλλες χώρες-εταίρους, με την επιβολή δασμών που ενδεικτικά έφτασαν το 50% στην Ινδία και τη Βραζιλία.
Η διεθνής αντίδραση ήταν άμεση και ανταποδοτική. Όλοι σχεδόν οι εμπορικοί εταίροι που στοχοποιήθηκαν αντέδρασαν επιβάλλοντας αντίστοιχους δασμούς στα αμερικανικά προϊόντα. Αυτή η αλυσιδωτή αντίδραση οδήγησε σε ένα πρωτοφανές οικονομικό decoupling-δηλαδή στη διάσπαση των εμπορικών σχέσεων των ΗΠΑ με αρκετές χώρες. Παράδειγμα χαρακτηριστικό το εμπόριο ΗΠΑ-Κίνας συρρικνώνεται δραστικά. Η παγκόσμια οικονομία βίωσε μια απότομη επιβράδυνση: οι παγκόσμιες εξαγωγές μειώθηκαν κατά 3.4% σε όγκο, ενώ το παγκόσμιο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) συρρικνώθηκε κατά 0.5%. Η συρρίκνωση ήταν πιο έντονη για τις ΗΠΑ και την Κίνα, όπου το ΑΕΠ τους μειώθηκε κατά 1.3% αντίστοιχα. Οι ευρωπαϊκές χώρες επηρεάστηκαν επίσης αρνητικά, αν και με περιορισμένο ακόμα αντίκτυπο.
Η επιβολή δασμών, ενώ είχε ως στόχο τη μείωση του εμπορικού ελλείμματος, δεν έπληξε μόνο τις ξένες οικονομίες, αλλά και την αμερικανική μέσω των αντιποίνων. Η αποσύνδεση από την Κίνα και άλλες χώρες δεν οδήγησε σε ουσιαστική αύξηση της εγχώριας παραγωγής, αλλά σε μετατόπιση του εμπορίου σε προνομιούχους εταίρους, χωρίς να λύνει το πρόβλημα της παγκόσμιας ζήτησης.
Ο προστατευτισμός σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο λειτουργεί σαν ντόμινο, αυξάνοντας το κόστος των εισαγωγών για τους Αμερικανούς καταναλωτές και τις εταιρείες που βασίζονται σε ξένες πρώτες ύλες, ενώ ταυτόχρονα οι ανταποδοτικοί δασμοί πλήττουν τις αμερικανικές εξαγωγές, ακυρώνοντας οποιοδήποτε όφελος.
Ο κύριος στόχος της μείωσης του εμπορικού ελλείμματος επιτεύχθηκε μόνο σε οριακό βαθμό , ενώ παράλληλα προκλήθηκε ευρύτερη οικονομική ζημία, αναδεικνύοντας τις ανατροφοδοτούμενες αρνητικές συνέπειες των μονομερών ενεργειών. Ενδεικτικά οι συνέπειες των πολιτικών Τραμπ σε Αμερικάνικες εταιρείες:
- Η General Motors κατέγραψε ζημίες ύψους 1,1 δις δολαρίων το δεύτερο τρίμηνο με πρόβλεψη 4 ως 5 δις για όλο το έτος. .
- Η Tesla, ανέφερε σημαντική αύξηση του κόστους περί τα 300 εκατ.$ σε ένα τρίμηνο λόγω της επιβάρυνσης των εισαγόμενων εξαρτημάτων.
- Οι εταιρείες τεχνολογίας Apple, Nvidia και Meta, παρουσίασαν πτώση κεφαλαιοποίησης αγοράς άνω του 1,1 τρις $.
- Η Apple, η Nvidia και η Meta κατέγραψαν ζημίες περίπου 653 δις$ σε διάστημα μόλις δύο ημερών, σύμφωνα με την ίδια πηγή.
1.2. Το Φάσμα του Στασιμοπληθωρισμού και το Δίλημμα της Fed
Οι οικονομικοί αναλυτές εκφράζουν αυξανόμενες ανησυχίες για την πιθανότητα(?) εμφάνισης στασιμοπληθωρισμού, ενός σπάνιου φαινομένου κατά το οποίο συνυπάρχουν επιβραδυνόμενη ανάπτυξη, υψηλή ανεργία και επίμονος πληθωρισμός. Τα πρόσφατα στοιχεία για τον Ιούλιο του 2025 υποδεικνύουν μια «εκπληκτικά αδύναμη» αγορά εργασίας στις ΗΠΑ, με την προσθήκη μόλις 73.000 νέων θέσεων εργασίας. Αυτή η κατάσταση φέρνει την Ομοσπονδιακή Τράπεζα (Fed) σε ένα πρωτοφανές δίλημμα: η επιβράδυνση της ανάπτυξης απαιτεί μείωση των επιτοκίων για τόνωση της οικονομίας, ενώ ο πληθωρισμός που προκαλείται από τους δασμούς απαιτεί αύξηση για την συγκράτηση των τιμών.
Σε αντίθεση με τις προηγούμενες περιόδους στασιμοπληθωρισμού, όπως η πετρελαϊκή κρίση της δεκαετίας του 1970, η τρέχουσα κατάσταση δεν είναι αποτέλεσμα μιας εξωγενούς κρίσης, αλλά μιας συνειδητής πολιτικής επιλογής. Οι συνεχείς και απρόβλεπτες αλλαγές στην εμπορική πολιτική δημιουργούν μια πρωτοφανή αβεβαιότητα στην αγορά πλήττοντας την εμπιστοσύνη των επενδυτών και των επιχειρήσεων.
Η έλλειψη σαφήνειας αποδυναμώνει την παραγωγή και την απασχόληση. Παράλληλα, οι δασμοί αυξάνουν το κόστος των εισαγωγών, διοχετεύοντας πληθωριστικές πιέσεις στην οικονομία. Αυτή η συνύπαρξη αβεβαιότητας και κόστους είναι ο κύριος παράγοντας που δημιουργεί το περιβάλλον του στασιμοπληθωρισμού, καθιστώντας τα παραδοσιακά εργαλεία νομισματικής πολιτικής αναποτελεσματικά.
1.3. Η Επανεμφάνιση της Κρίσης Χρέους
Το όριο του ομοσπονδιακού χρέους των ΗΠΑ επανήλθε στα 36.1 τρισεκατομμύρια δολάρια την 2α Ιανουαρίου 2025, μετά την αναστολή του από τον Νόμο περί Δημοσιονομικής Ευθύνης του 2023. Αν και το Κογκρέσο ενέκρινε την αύξησή του κατά 4 τρισεκατομμύρια δολάρια τον Μάιο, οι προβλέψεις του Γραφείου Προϋπολογισμού του Κογκρέσου (CBO) εκτιμούν ότι η «Ημέρα Χ», δηλαδή η ημέρα που το Υπουργείο Οικονομικών θα εξαντλήσει τα διαθέσιμα για να πληρώσει τις υποχρεώσεις του, αναμένεται μεταξύ των μέσων Αυγούστου και τέλη Σεπτεμβρίου 2025.
Η κρίση του χρέους δεν είναι απλώς ένα οικονομικό πρόβλημα, αλλά μια πολιτική δυσλειτουργία που υπονομεύει την αξιοπιστία του αμερικανικού κράτους. Η απειλή της στάσης πληρωμών, ακόμα και αν αποφευχθεί, αυξάνει το κόστος δανεισμού για την κυβέρνηση και την οικονομία, καθώς οι επενδυτές απαιτούν υψηλότερες αποδόσεις για να αναλάβουν τον αυξημένο κίνδυνο.
Η αμερικανική οικονομία και το δολάριο βασίζονται στην αξιοπιστία των ΗΠΑ να εξυπηρετούν το χρέος τους. Η επανεμφάνιση αυτής της κρίσης, σε συνδυασμό με την εμπορική αστάθεια, στέλνει ένα μήνυμα στους διεθνείς επενδυτές ότι ο «απολύτως ασφαλής» επενδυτικός προορισμός-το δολάριο- δεν είναι πλέον τόσο ασφαλής, επιβεβαιώνοντας τους φόβους για την περαιτέρω υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας του κράτους.
1.4. Η Αντίφαση της «μεγέθυνσης» της Ψηφιακής Οικονομίας
Σε πλήρη αντίθεση με την επιβράδυνση της πραγματικής οικονομίας, οι ψηφιακές αγορές και, ειδικότερα, τα κρυπτονομίσματα βιώνουν μια περίοδο «άνθησης». Το Bitcoin ξεπέρασε για πρώτη φορά τα 100.000 δολάρια, με αναλυτές να προβλέπουν άνοδο έως και τα 200.000 δολάρια μέχρι το τέλος του 2025. Η κυβέρνηση Τραμπ, με μια σειρά από εκτελεστικά διατάγματα, έχει υιοθετήσει μια φιλο-crypto στάση, απαγορεύοντας τα ψηφιακά νομίσματα κεντρικής τράπεζας (CBDCs), προωθώντας τα stablecoins- κρυπτονομίσματα σχεδιασμένα να διατηρούν σταθερή αξία- που συνδέονται με το δολάριο και θεσπίζοντας ένα «Στρατηγικό Αποθεματικό Bitcoin».
Η στροφή αυτή της διοίκησης Τραμπ υπέρ των κρυπτονομισμάτων δεν αποτελεί απλά ένα πολιτικό ρουσφέτι. Πρόκειται για μια στρατηγική επιλογή που αποσκοπεί στην προσέλκυση του «ψηφιακού» πλούτου στις ΗΠΑ, προσφέροντας ρυθμιστική σαφήνεια και προστασία σε έναν κλάδο που αναζητά σταθερότητα. Με τον τρόπο αυτό, η κυβέρνηση δημιουργεί ένα διπολικό οικονομικό μοντέλο: χάος στον παραδοσιακό τομέα, αλλά σαφήνεια και ευκαιρίες στον ψηφιακό.
Η προώθηση των stablecoins που συνδέονται με το δολάριο και η δημιουργία ενός αποθεματικού Bitcoin αποτελούν έμμεσους τρόπους για τη διατήρηση της κυριαρχίας του δολαρίου σε μια εποχή όπου οι BRICS προσπαθούν να την αποδυναμώσουν. Ο Τραμπ αντιλαμβάνεται ότι η παγκόσμια χρηματοπιστωτική δομή αλλάζει και προσπαθεί να τοποθετήσει τις ΗΠΑ ως τον «ψηφιακό» ηγεμόνα, προσφέροντας ένα εναλλακτικό, αλλά ελεγχόμενο από τις ΗΠΑ, σύστημα.
Πίνακας 1: Βασικοί Οικονομικοί Δείκτες: Ο Απολογισμός των Πρώτων Έξι Μηνών του 2025
| Δείκτης | ΗΠΑ | Κίνα | Παγκόσμια Οικονομία | Καναδάς | Μεξικό |
| Αύξηση ΑΕΠ | −1.3 | −1.3 | −0.5 | +1.3 | +6.6 |
| Ανεργία (Ιούλιος) | Αδύναμη αγορά εργασίας | ||||
| Πληθωρισμός | Επίμονος πληθωρισμός | ||||
| Παγκόσμιες Εξαγωγές | −3.4% | ||||
2.Γεωοικονομική προσέγγιση . Η Επίδραση της Οικονομίας στη Διεθνή Ισορροπία
2.1. ΗΠΑ – Ευρώπη
Η σχέση μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ευρώπης έχει αλλάξει ριζικά το τελευταίο εξάμηνο. Ο Τραμπ δήλωσε πρόθυμος να υποστηρίξει τις ευρωπαϊκές προσπάθειες για εγγυήσεις ασφαλείας στην Ουκρανία, αλλά ξεκαθάρισε ότι αποκλείεται η αποστολή αμερικανικών στρατευμάτων. Ουσιαστικά, ο πρόεδρος των ΗΠΑ μετατόπισε το βάρος της ευρωπαϊκής ασφάλειας στις πλάτες και στις τσέπες των Ευρωπαίων. Η πολιτική αυτή, ενώ ενδέχεται να ενισχύσει την ευρωπαϊκή στρατηγική αυτονομία μακροπρόθεσμα, βραχυπρόθεσμα δημιουργεί μεγάλη αβεβαιότητα στους Ευρωπαίους για διάφορους εγγενείς λόγους.
Η πίεση για αύξηση των αμυντικών δαπανών και η απόσυρση της αμερικανικής στρατιωτικής εγγύησης αναγκάζει την Ευρώπη να αναλάβει τον πρωταγωνιστικό ρόλο στην άμυνά της. Αυτό αποτελεί ριζική αλλαγή του μεταπολεμικού παραδείγματος
2.2. ΗΠΑ – Ρωσία και ΗΠΑ – Κίνα
Οι σχέσεις ΗΠΑ-Ρωσίας φαίνεται να βελτιώνονται, με τον Πούτιν να εκφράζει την αισιοδοξία του βλέποντας «φως στο τέλος του τούνελ» στις σχέσεις με τις ΗΠΑ. Παράλληλα ο εμπορικός πόλεμος με την Κίνα κλιμακώθηκε σε πρωτοφανή επίπεδα, με τις ΗΠΑ να επιβάλλουν αρχικά λεκτικά δασμούς 145% και την Κίνα να απαντά με δασμούς 125%. Στο τέλος μειώθηκαν οι δασμοί στο 55%.
Η πολιτική Τραμπ φαίνεται να επιδιώκει την απομόνωση της Κίνας, ενώ προσπαθεί να «διορθώσει»-κατά δήλωση του- τις σχέσεις με τη Ρωσία. Ωστόσο, η Ρωσία και η Κίνα, ως μέλη των BRICS, ενισχύουν τους δεσμούς τους για να αντισταθούν στην αμερικανική πίεση» κρατώντας την σχετική αυτονομία τους..
2.3. BRICS: Η Απάντηση στον Αμερικανικό Προστατευτισμό
Δεν είναι λίγοι εκείνοι οι οικονομικοί αναλυτές, αλλά και πολλοί οίκοι της χρηματοπιστωτικής οικονομίας που βλέπουν αναπόφευκτη μια σοβαρή ύφεση στις ΗΠΑ.
Η ομάδα των BRICS αποτελεί ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα συμπεριφοράς και αντίδρασης στις πολιτικές του δόγματος Τραμπ. Ο Τραμπ έχει χαρακτηρίσει την ομάδα ως «αντι-αμερικανική» απειλή και έχει απειλήσει τα μέλη της με δασμούς. Αντί να υποχρεώσει τα μέλη σε έξοδο από την ομάδα των BRICS, οι δασμοί σε Ινδία και Βραζιλία είχαν το αντίθετο αποτέλεσμα: ενίσχυσαν τη συνοχή των BRICS οδηγώντας σε μια σπάνια προσέγγιση μεταξύ Ινδίας και Κίνας, δύο χωρών που ιστορικά είχαν τεταμένες σχέσεις.
Η επιθετική πολιτική των ΗΠΑ κατά των BRICS επιτάχυνε επίσης την προσπάθεια «αποδολαριοποίησης», δηλαδή τη μείωση της εξάρτησης από το αμερικανικό δολάριο ως αποθεματικό και συναλλακτικό νόμισμα. Η χρήση του δολαρίου ως «όπλου» μέσω κυρώσεων και απειλών ωθεί τα κράτη να αναζητήσουν συστήματα που δεν θα είναι ευάλωτα στις αμερικανικές πολιτικές αποφάσεις. Οι BRICS (και όχι μόνο) αυξάνουν τις συναλλαγές σε τοπικά νομίσματα, ενισχύοντας την επιρροή τους και δημιουργώντας ένα πιο κατακερματισμένο και πολυπολικό χρηματοπιστωτικό τοπίο. Στο 90% των συναλλαγών μεταξύ Κίνας Ρωσίας χρησιμοποιούνται τα δικά τους νομίσματα.
Προς έναν Πολυπολικό Κόσμο;
Η πολιτική αυτή, αν και αποσκοπεί στην αποκατάσταση της αμερικανικής ηγεμονίας, στην πραγματικότητα δρα ως καταλύτης για την επιτάχυνση της παγκόσμιας αλλαγής. Οι BRICS ενισχύουν τη συνοχή τους, η Ινδία και η Κίνα συσφίγγουν τους δεσμούς τους, και η Ευρώπη καλείται να επαναπροσδιορίσει τον ρόλο της στην παγκόσμια ασφάλεια. Αυτό το εξάμηνο αποτέλεσε ένα πρώτο, αλλά κρίσιμο, ορόσημο για τη νέα διεθνή τάξη πραγμάτων, όπου η μονομερής δράση των ΗΠΑ ενισχύει, παρά την πρόθεσή της, τη δυναμική των ανταγωνιστικών πόλων.
* Ο Δημήτρης Σκουτέρης είναι πολιτικός αναλυτής, skouterisd@gmail.com, https://www.facebook.com/dimitris.skouteris.94, @dim1956.bsky.social, @skouterisd, https://skouterisd.blogspot.com.
