Του Μανώλη Κοττάκη
Η ανταλλαγή σκέψεων για την εμπειρία από τη χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης είναι μία από τις πλέον δημοφιλείς συζητήσεις στις παρέες το φετινό καλοκαίρι. Οι άνθρωποι περιεργάζονται τη νέα ανακάλυψη, της εκφράζουν τους μύχιους πόθους τους, τη ρωτούν για θέματα που ντρέπονται να εμπιστευτούν να ρωτήσουν συνανθρώπους τους, της ζητούν τη γνώμη της για επαγγελματικά θέματά τους, της δίνουν εντολή να τους φτιάχνει σκίτσα για να συνοδεύουν κείμενά τους ή να βελτιώνει το ύφος των πονημάτων τους, ακόμη ακόμη (το ομολόγησαν καμαρωτοί υπουργοί) τη συμβουλεύονται για το πώς να απαντούν για λογαριασμό τους σε επικριτές τους στο Χ.
Είναι φανερό ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι η επόμενη φάση της αναπτυσσόμενης ερωτικής σχέσης του μοναχικού ανθρώπου με τις μηχανές. Με τελικό προορισμό του το Μεγάλο Κατόρθωμα: την αναίρεση της ίδιας του της ύπαρξης από τις μηχανές.
Η πρώτη φάση της ήταν η συγγραφή κειμένων στον υπολογιστή, η κατάργηση του χειρογράφου, της ορθογραφίας και η εξαφάνιση της ιδιοπροσωπίας μέσω της υπογραφής και του μοναδικού γραφικού χαρακτήρα. Ακόμα και τα νομοσχέδια υπογράφονται πλέον ηλεκτρονικώς από τους υπουργούς. Ιδιοχείρως με πένα και μελάνι μόνο η πράξη ορκωμοσίας τους.
Η δεύτερη φάση ήταν τα σιωπηλά σκυμμένα κεφάλια εκατομμυρίων ανθρώπων πάνω από τα κινητά. Η αντικατάσταση των λέξεων με τα εικονίδια emoticons. Καρδούλες, φιλάκια, λουλουδάκια, δάκρυα, γκριμάτσες. Τα συναισθήματα έγιναν συνοπτικά. Ο άνθρωπος έγινε συνοπτικός. Από τον σιωπηρό διάλογο των κινητών πάμε τώρα στη συνομιλία με τα ρομπότ. Αυτό που κάποτε ο Γιάννης Πάριος ονόμασε για δικούς του λόγους «μοναξιά πολυτελείας».
Τα θετικά της Τεχνητής Νοημοσύνης είναι πως συλλέγει για σένα σε δευτερόλεπτα τη γνώση που χρειάζεσαι. Αν δεν υποταγείς σε αυτήν αλλά την υποτάξεις στο ανθρώπινο σχέδιο, κερδίζεις. Αν σε υποτάξει, χάνεις. Γιατροί τσεκάρουν διαγνώσεις τους και φαρμακευτικές αγωγές που χορηγούν σε ασθενείς με υποβολή δεδομένων στην Τεχνητή Νοημοσύνη. Μάνατζερ τσεκάρουν τις αμοιβές τους. Δημόσιες Αρχές, όπως η ΑΑΔΕ, τις παράνομες αγροτικές επιδοτήσεις. Μητροπολίτες τής αναθέτουν, όπως ομολογούν δημοσίως, τους χαιρετισμούς τους σε εξειδικευμένα συνέδρια. Φοιτητές προσφεύγουν στη βοήθεια της εν γνώσει των αυστηρών καθηγητών τους για τη συγγραφή των διπλωματικών τους εργασιών.
Το αρνητικό της Τεχνητής Νοημοσύνης αποτελεί πως είναι μεγάλος χειραγωγός. Η μηχανή προσαρμόζει επιδέξια τη συμπεριφορά της στον άνθρωπο και πάει με τα «νερά» του, με βάση όσα είναι καταγεγραμμένα γι’ αυτόν στον ιστό. Αναρτήσεις του, σχόλια χρηστών, δημοσιεύσεις, ρεπορτάζ, οτιδήποτε. Τον κολακεύει ενίοτε, αλλά με έναν τρόπο που φροντίζει να κρατά απόσταση απέναντί του. Τον κολακεύει με τη γοητεία του ορθολογισμού των δεδομένων. Χθες διάβαζα ότι παρ’ ολίγον να τρελάνει έναν ότι είναι μαθηματική διάνοια.
Το πρόβλημα με την Τεχνητή Νοημοσύνη είναι πως ξέρει να διαχειρίζεται τα αισθήματα των άλλων γιατί δεν έχει δικά της αισθήματα. Της απαγορεύεται από τους κατασκευαστές της η εμπλοκή σε συναισθηματικές διενέξεις, ως και η λέξη «σέξι», όπως μου έλεγε μια καλή φίλη. Το πρόβλημά της επίσης είναι ότι εργάζεται με δεδομένα που έχουν παρελθόν καταγραφής στον ιστό μέχρι και ένα δευτερόλεπτο πριν. Δεν μπορεί να κάνει όμως πρόβλεψη για ένα δευτερόλεπτο μετά. Και το κυριότερο. Αυτό που είναι δύσκολο για την Τεχνητή Νοημοσύνη είναι να πράξει αυτό που κάνουν οι άνθρωποι: να αναθεωρεί. Μπορεί να τρυπώνει στα δεδομένα τους, αλλά δεν μπορεί να τρυπώνει στις καρδιές τους για να προβλέψει τις αναθεωρήσεις τους. Ο άνθρωπος μπορεί να είναι ένα βήμα μπροστά. Αν θέλει. Θα προηγείται πάντοτε ένα δευτερόλεπτο. Αν θέλει.
Αφιερώνω αυτό το κείμενο στον συγγραφέα Χρήστο Χωμενίδη που με παρρησία τόλμησε στο τελευταίο του κείμενο στα «Νέα» να γράψει με αφορμή την απώλεια της Λένας Σαμαρά πως «εγώ που ρέπω στον αγνωστικισμό υποκλίνομαι στην ουσία της πίστης του Αντώνη». Του το αφιερώνω όχι μόνο για την ουσία της κατάθεσής του για το ζήτημα της πίστεως (είδα φέτος με τα μάτια μου στην Παναγία της Τήνου δεκάδες νέα παιδιά να επιστρέφουν στην πίστη) και για την αναφορά του στο πρόσωπο του πρώην πρωθυπουργού. Του το αφιερώνω γιατί παραδόξως το σοκ της απώλειας της Λένας κάρπισε ταχέως μέσα στις ψυχές εκατομμυρίων ανθρώπων, δημιούργησε παφλασμούς και οδήγησε σε αναθεωρήσεις. Για τη στάση μας απέναντι στο Θείο, στο τι είναι αγάπη, πώς διαχειριζόμαστε την ημερήσια σκληρότητά μας, αν ζητάμε συγγνώμη και αν λέμε ευχαριστώ από ανθρώπους που έχουμε δίπλα μας, πόσο δογματικοί είμαστε, τι αναστοχασμό κάνουμε. Η απώλεια της Λένας και η αναχώρησή της από τον κόσμο έφερε παραδόξως κοσμογονία, έλιωσε μίση και αντιπάθειες ανθρώπων για άλλους ανθρώπους, νίκησε κυνισμούς και στερεότυπα και μας έθεσε ένα σκληρό δίλημμα: Πόσο ποιοτικά ή πόσο τοξικά θα διαχειριστούμε τον χρόνο που μας αναλογεί σε αυτήν τη ζωή. Η αίσθηση του πεπερασμένου που είναι άγνωστη στη μηχανή της Τεχνητής Νοημοσύνης έθεσε σε κίνηση τις ψυχές εκατομμυρίων ανθρώπων. Η απώλεια της Λένας δεν ήταν θάνατος απλώς, δεν ήταν το τέλος μιας εποχής στη ζωή μιας οικογένειας, αλλά αρχή μιας νέας στη ζωή μιας κοινωνίας. Είναι μεγάλο κοινωνικό γεγονός που αλλάζει τη θεώρηση των ανθρώπων για τα εγκόσμια. Ελπίζω να το ανακαλύψουν η ψυχανάλυση και οι μετρήσεις.
Η υπεραξία του Χωμενίδη είναι πως δεν εμπιστεύτηκε την αναθεώρησή του στην Τεχνητή Νοημοσύνη, αλλά τη μοιράστηκε με την κοινότητα των ανθρώπων. Αυτή είναι η πραγματική επανάσταση. Η επιστροφή στους ανθρώπους και στην εμπιστοσύνη σε αυτούς. Χρειαζόταν θάρρος. Το ChatGPT αφαιρεί δυστυχώς θάρρος από τους ανθρώπους σε μια εποχή που το χρειάζονται περισσότερο παρά ποτέ και το αντικαθιστά με γενόσημα υποκατάστατα. Να μην του το επιτρέψουμε. Να ηγηθούμε αυτού, να μην ηγηθεί ημών.
