Παθογένεια του ίδιου του κράτους δικαίου

Σε μια εποχή που η εμπιστοσύνη των πολιτών προς τους θεσμούς δοκιμάζεται καθημερινά, το σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ δεν αποτελεί απλώς μια υπόθεση κακοδιαχείρισης ή διαφθοράς. Είναι το σύμπτωμα μιας βαθύτερης παθογένειας, της σταδιακής απαξίωσης της διαφάνειας, της λογοδοσίας και της λειτουργίας του δημοκρατικού κράτους δικαίου. Και όσο η αλήθεια παραμένει σκιώδης, τόσο βαθαίνει η κρίση εμπιστοσύνης με επιπτώσεις που απλώνονται πολύ πέρα από τον αγροτικό τομέα ή τον κρατικό μηχανισμό. 

Ο ΟΠΕΚΕΠΕ ήταν ο κρατικός Οργανισμός που έχει την ευθύνη για την κατανομή και τον έλεγχο των ευρωπαϊκών αγροτικών επιδοτήσεων. Διαχειριζόταν κονδύλια εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ ετησίως. Πρακτικά, αποτελούσε τον κρίσιμο κρίκο μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των Ελλήνων αγροτών. Ωστόσο, σύμφωνα με αποκαλύψεις και πορίσματα ελέγχων, διαπιστώθηκαν σοβαρές παρατυπίες. Από “εικονικές” επιδοτήσεις και περίεργες πληρωμές, μέχρι αδιαφανείς αναθέσεις και παρέμβαση πολιτικών προσώπων για την κατανομή των κονδυλίων. Η αξιοπιστία του Οργανισμού έχει κλονιστεί, και μαζί της η εμπιστοσύνη των πολιτών σε έναν θεσμό που ήταν “κλειδί” για τον ίδιο τον πρωτογενή τομέα.

Πίσω από κάθε αριθμό κρύβεται μια πολιτική απόφαση. Όταν επιδοτούνται αγροτεμάχια που δεν καλλιεργούνται ή όταν διορίζονται πρόσωπα με κομματικά διαπιστευτήρια, αντί για τεχνοκρατικά προσόντα, το πρόβλημα είναι συστημικό. Δεν πρόκειται για μεμονωμένα λάθη ή κακές πρακτικές. Πρόκειται για ένα σύστημα που έχει μάθει να λειτουργεί χωρίς λογοδοσία, με αδιαφάνεια και ενίοτε με την ανοχή και, αν όχι, με τη συμμετοχή πολιτικών προσώπων. Και το ερώτημα που τίθεται αμείλικτα είναι: ποιος προστατεύει αυτό το σύστημα; Και γιατί κανείς δεν έχει ακόμη λογοδοτήσει δημόσια;

Η ελευθεροτυπία, ένας από τους βασικούς πυλώνες της Δημοκρατίας, μοιάζει σήμερα πιο ευάλωτη από ποτέ. Οποιαδήποτε αναφορά μέσα από εμπεριστατωμένο ρεπορτάζ βαφτίζεται όπως βολεύει όλους εκείνους που τους τρομάζουν οι αποκαλύψεις. Είναι οι ίδιοι που δε θα πουν απολύτως τίποτα όταν διαβάζουν κάτι καλό και την ίδια ώρα δεν αντέχουν οτιδήποτε διαφορετικό.

Όποιος κατάλαβε, κατάλαβε. Το σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ αποτελεί ένα ακόμη κομμάτι στο “παζλ” της αποδόμησης των ανεξάρτητων θεσμών. Όταν οι ελεγκτικοί μηχανισμοί λειτουργούν με καθυστέρηση ή όταν οι διοικήσεις τους τοποθετούνται με κομματικά κριτήρια, η διαφθορά δεν είναι ατύχημα, είναι φυσικό επακόλουθο. Το ίδιο ισχύει και για τη Δικαιοσύνη. Όταν αργεί να επέμβει ή όταν φάκελοι “θάβονται”, η αίσθηση ατιμωρησίας εδραιώνεται. Οι πολίτες αισθάνονται ότι υπάρχει μια κάστα υπεράνω του νόμου και η Δημοκρατία γίνεται μια κούφια λέξη.

Η Ελλάδα πέρασε μια δεκαετία οικονομικής κρίσης, αλλά σήμερα βρίσκεται μπροστά σε μια κρίση θεσμών. Και αυτή είναι χειρότερη. Γιατί χωρίς εμπιστοσύνη καμία πολιτική ή μεταρρύθμιση δεν μπορεί να εφαρμοστεί. Όταν ο πολίτης θεωρεί ότι το κράτος λειτουργεί για τους λίγους, αποσύρεται, απαξιώνει και λειτουργεί αντιδημοκρατικά.